आरंभ
श्रीगणेशाय नमः ॥ श्रीकृष्णाय नमः ॥
ॐ नमो देव निर्गुण । म्हणों पाहें तंव न देखें गुण ।
गुणेंवीण निर्गुणपण । सर्वथा जाण घडेना ॥१॥
सर्वथा न घडे निर्गुणपण । तरी घडों नेदिशी सगुणपण ।
नातळशी गुणागुण । अगुणाचा पूर्ण गुरुराया ॥२॥
अगुणाच्या विपरीत तूं गुणी । करिसी त्रिगुणगुणां झाडणी ।
पंचभूतांपासूनी । सोडविता जनीं जनार्दनू ॥३॥
ज्याचेनि जनांसी अर्दन । ज्याचेनि लिंगदेहा मर्दन ।
जो जीवासी जीवें मारी पूर्ण । तो कृपाळु जनार्दन घडे केवीं ॥४॥
जनार्दनाचें कृपाळूपण । सर्वथा नेणती जन ।
नेणावया हेंचि कारण । जे देहाभिमान न सांडिती ॥५॥
जननीजठरीं जन्म जाण । त्या जन्मास्तव म्हणती जन ।
त्या जनजन्मा करी मर्दन । यालागीं जनार्दन नाम त्यासी ॥६॥
मरण मारुनि वाढवी जिणें । जीव मारुनि जीववणें ।
देहीं नांदवी विदेहपणें । ऐशी जनार्दनें कृपा कीजे ॥७॥
निजभावार्थें परिपूर्ण । एकाकी देखूनियां दीन ।
कृपा करी जनार्दन । कृपाळु पूर्ण दीनांचा ॥८॥
जे जे भावना भावी जन । ते ते पुरवी जनार्दन ।
जो मागे परम समाधान । त्याचा देहाभिमान निर्दळी ॥९॥
हो कां जनार्दनासमोर । कैं आला होता अहंकार ।
मा तेणें घेऊनियां शस्त्र । करी शतचूर निजांगें ॥१०॥
जेवीं सूर्याचेनि उजियेडें । अंधारेंसीं रात्री उडे ।
तेवीं जनार्दननामापुढें । अहंकार बापुडें उरे केवीं ॥११॥
ऐकतां गुरुनामाचा गजरु । समूळ विरे अहंकारु ।
येथ दुःखदायक संसारु । कैसेनि धीरु धरील ॥१२॥
ज्याचें नाम स्मरतां आवडीं । संसारबांदवडी फोडी ।
जीवाचे जीवबंध सोडी । नामाची गोडी लाजवी मोक्षा ॥१३॥
निजमोक्षाहीवरतें । ज्याचें नाम करी सरतें ।
त्याच्या कृपाळूपणातें । केवीं म्यां येथें सांगावें ॥१४॥
नामप्रतापा न करवे सीमा । त्या सद्गुरुचा निजमहिमा ।
कैशापरी आकळे आम्हां । काय निरुपमा उपमावें ॥१५॥
अगाध कीर्ति गुरुची गहन । गुण गुणितां अनंतगुण ।
काय घ्यावें त्याचें आपण । नित्य निर्गुण निजांगें ॥१६॥
धांव घेऊनि त्यापें जावों । तंव त्या नाहीं गांवठावो ।
त्याचे प्राप्तीसी न चले उपावो । एक सद्भावोवांचूनी ॥१७॥
सद्भावें स्मरतां नामासी । गुरु प्रकटे स्मरणापाशीं ।
जेवीं सागरु सैंधवासी । ये भेटीसी निजांगें ॥१८॥
सागरा देतां आलिंगन । जेवीं सैंधव होय जीवन ।
तेवीं वंदितां सद्गुरुचरण । मीतूंपण हारपे ॥१९॥
सद्गरुकृपा झालिया पूर्ण । जनचि होय जनार्दन ।
तेव्हां जन वन विजन । भिन्नाभिन्न भासेना ॥२०॥
जन तेंचि जनार्दन । जनार्दनचि सकळ जन ।
हेंचि उपनिषत्सार पूर्ण । हे निजखूण जनार्दनीं ॥२१॥;
येणेंचि अभिन्नार्थें येथ । सांख्य बोलिला भगवंत ।
उत्पत्ति-स्थिति-प्रळयांत । वस्तु सदोदित संपूर्ण ॥२२॥
सांख्य ऐकोनियां उद्धवो । विचारी आपुला अभिप्रावो ।
संसार वाढवी जो अहंभावो । तो अवश्य पहा हो सांडावा ॥२३॥
अहंकार जडला चित्ता । तो सांडितां न वचे सर्वथा ।
हें पुसों जरी श्रीकृष्णनाथा । तेणें सांख्य या अर्था निरुपिलें ॥२४॥
सकळ प्राप्तीचा अभिप्रावो । सांख्य अनुवादला देवो ।
अवश्य सांडावा अहंभावो । हेंचि पहा हो दृढ केलें ॥२५॥
माझेनि पराक्रमें तत्त्वतां । माझें मीपण न वचे सर्वथा ।
लाजिरवाणें कृष्णनाथा । किती आतां पुसावें ॥२६॥
ऐशी उद्धवाची चिंता । कळूं सरली श्रीकृष्णनाथा ।
बाप कृपाळु निजभक्तां । जेणें निवारे अहंता तें निजवर्म सांगे ॥२७॥
आजि उद्धवाचें भाग्य पूर्ण । जगीं उद्धवचि धन्य धन्य ।
ज्यासी संतुष्टला श्रीकृष्ण । न करितां प्रश्न निजगुह्य सांगे ॥२८॥
बाळक काय भूक सांगे । मग माता स्तन देऊं लागे ।
ते कळवळ्याचे पांगें । धांवोनि निजांगें स्तनपाना लावी ॥२९॥
त्याहूनि अतिआगळा । कृष्णीं उद्धवकळवळा ।
तो स्वभक्तांची भजनकळा । जाणोनि जिव्हाळा पोखित ॥३०॥
बाळक नेणे आपुली चिंता । परी माता प्रवर्ते त्याच्या हिता ।
तेवीं उद्धवाचे निजस्वार्था । श्रीकृष्णनाथा कळवळा ॥३१॥
त्या उद्धवाचें जें जें न्यून । तें तें करावया परिपूर्ण ।
प्रवर्तलासे श्रीकृष्ण । तो निजनिर्गुण उपदेशी ॥३२॥
पंचविसावे अध्यायीं जाण । सांगोनि गुणजयोलक्षण ।
लक्षवील निजनिर्गुण । हेंचि निरुपण निजनिष्ठा ॥३३॥
प्रकृतिपुरुषविवेक । झालियाही बुद्धिपूर्वक ।
जंव गुणजयो नाहीं निष्टंक । तंव वाढे सुखदुःख अहंभावो ॥३४॥
तिहीं गुणांस्तव देह झाला । देही गुणजयो न वचे केला ।
मूलउच्छेदू आपुला । न करवे वहिला कोणासी ॥३५॥
दांडा जन्मला वृक्षजातीसीं । तो मिळोनियां कुर्हाडीसीं ।
समूळ छेदवी वृक्षासी । तेवीं विवेकासीं सत्वगुण ॥३६॥
विवेका मीनल्या सत्वगुण । समूळ उच्छेदी तिनी गुण ।
सहजें प्रकटे निजनिर्गुण । तेव्हां गुणच्छेदन तें मिथ्या ॥३७॥
समूळ मिथ्या तिनी गुण । नित्य सत्य निजनिर्गुण ।
येचि अर्थीचें निरुपण । स्वमुखें श्रीकृष्ण सांगत ॥३८॥