श्लोक १९ वा
गां दुग्धदोहामसतीं च भार्यां देहं पराधीनमसत्प्रजां च ।
वित्तं त्वतीर्थीकृतमङ्ग वाचं हीनां मया रक्षति दुःखदुःखी ॥१९॥
दुग्धाचिया लालुप्यता । भाकड गाय दोहूं जातां ।
शिंपीभरी दूध न ये हाता । हाणे लाता तत्काळ ॥५७॥
जे कुडी कुचर डेबरी । विषयमेळवणा अतिखाविरी ।
अधर्मशीळ लातिरी । सर्वांपरी अनाढ ॥५८॥
सुटली राजागारीं भरे । धर्मदंडें मागें न सरे ।
सद्‍बुद्धि धरितां न धरे । सैर चरे सुनाट ॥५९॥
जिचें कधीं नव्हे दुभतें । जे धरूं नेणे गर्भातें ।
पोषितां ऐसिये गायीतें । पावे दुःखातें पोषकु ॥५६०॥
गृहिणी लाभल्या गृहाचार । तो अनुकूळ स्त्री नसतां नर ।
अतिदुःखें दुखिया थोर । सदा करकर कपाळीं ॥६१॥
निंदा अवज्ञा हेळण । भ्रताराचें करी जाण ।
स्वयें भक्षी मिष्टान्न । हें असंतलक्षण स्त्रियांचे ॥६२॥
खातां जेवितां द्रव्य देतां । गोड गुळसी सर्वथा ।
धर्म देखोनि फोडी माथा । तेही सर्वथा असतीचि ॥६३॥
जे न विचारी पापपुण्य । कामाचारी धर्मशून्य ।
हें असतीचें लक्षण । उद्धवा जाण निश्चित ॥६४॥
असतीचिये संगतीं । कैंची होईल सुखप्राप्ती ।
अतिदुःखें दुःखी होती । जाण निश्चितीं ते नर ॥६५॥
ज्याचें देह पराधीन । तो जीवें जितां सदा दीन ।
पराधीना समाधान । नव्हे जाण कल्पांतीं ॥६६॥
सांडोनि आपली निजसत्ता । ज्यासी लागली पराधीनता ।
तो स्वप्नींही सुखाची वार्ता । न देखे सर्वथा निश्चित ॥६७॥
पर म्हणिजे माया जाण । जो झाला तिचे आधीन ।
त्यासी सुखाचें न दिसे स्वप्न । दुःख संपूर्ण सर्वदा ॥६८॥
पराधीनासी सुख । आहे म्हणे तो केवळ मूर्ख ।
सोलीव दुःखाचें दुःख । अवश्य देख पराधीना ॥६९॥
ऐक प्रजांचा विवेक । एक पुत्र एक लेंक ।
एक ते केवळ मूर्ख । दुःखदायक पितरांसी ॥५७०॥
जो नरकापासोनि तारी । जो पूर्वजांतें उद्धरी ।
जो मातापित्यांची भक्ति करी । अव्यभिचारी हरिरूपें ॥७१॥
जो सांडोनियां मातापिता । जाऊं नेणे अणिके तीर्था ।
त्याचेनि चरणतीर्थें पवित्रता । मानिती सर्वथा अनिवार ॥७२॥
जैसी रमा आणि नारायण । तैसी मातापिता मानी जाण ।
चढत्या आवडीं करी भजन । नुबगे मन सेवेसी ॥७३॥
जो अतिसत्त्वें सात्त्विकु । जो पितृवचनपाळकू ।
जाणे धर्माधर्मविवेकू । हा नैसर्गिकू स्वभावो ॥७४॥
जो मातापित्यांचे सेवेवरी । आपआपणियांते तारी ।
सकळ पूर्वजांतें उद्धरी । तो संसारीं सुपुत्र ॥७५॥
ऐसिया पुत्रासी प्रतिपाळितां । सुख पावे मातापिता ।
पूर्वजांतें उद्धरिता । स्वयें तरता पितृभक्तीं ॥७६॥
जालिया सुपुत्रसंतति । एवढी होय सुखप्राप्ती ।
आतां असत्प्रजांची स्थिती । ऐक तुजप्रती सांगेन ॥७७॥
मूळींचें पद ’असत्प्रज’ । त्यांचे वर्तणुकेची वोज ।
सांगतां अत्यंत निर्लज्ज । तेही मी तुज सांगेन ॥७८॥
पोटीं उपजले जे लेंक । त्यांची वर्तणुक ऐसी देख ।
आवडे कांता आणि कनक । उपेक्षिती निःशेख मातापिता ॥७९॥
जे कुडे कुचर कुलट । जे का अत्यंत शठ नष्ट ।
जे अनाचारी कर्मभ्रष्ट । अतिदुष्ट दुर्जन ॥५८०॥
त्यांसी भांडवल लटिक । लटकी द्यावी आणभाक ।
माता पिता ठकावीं देख । सात्त्विक लोक नाडावे ॥८१॥
आपण नरका जावें ते जाती । परी पूर्वज नेले अधोगती ।
ऐसियां प्रजांतें प्रतिपाळिती । ते दुःखी होती अतिदुःखें ॥८२॥
पोटामाजीं उठिला फोडू । त्यासी करितां न ये फाडू ।
तैसा असत्प्रजीं संसार कडू । दुःख दुर्वाडू भोगवी ॥८३॥
ऐसिया पुत्रांचें जितां दुःख । मेल्यापाठीं देती नरक ।
असत्प्रजांचें कवतिक । दुखें दुःख अनिवार ॥८४॥
गांठीं असोनियां धन । जो सत्पात्रीं न करी दान ।
तें सर्व दुःखाचें मूळ जाण । दुःख दारुण धनलोभ्या ॥८५॥
धन अर्जावया अनेक । उपाय अपाय करिती लोक ।
नाना क्लेश भोगोनि दुःख । द्रव्य देख सांचिलें ॥८६॥
प्रथम दुःख द्रव्य संचितां । दूसरें दुःख द्रव्य रक्षितां ।
स्त्रीपुत्र प्रवर्ते घाता । इतर कथा ते भिन्न ॥८७॥
सत्पात्रीं न करितां दान । जेणें रक्षिलें यक्षधन ।
तेथें दुःखबाहुल्यें उठी विघ्न । धर्मरक्षण तेथ नाहीं ॥८८॥
ऐसेंही धन गेलियापाठीं । अतिदुःखें भडका उठी ।
धनवंता जन्मसाटी । दुःखकोटी भोगिती ॥८९॥
येवोनियां नरदेहासी । अविकळ वाचा असे ज्यासी ।
जो नुच्चारी हरिनामासी । पाप त्यापाशीं खतेलें ॥५९०॥
पुरिले लोहा माती खाये । तें उपेगा न ये वायां जाये ।
तैसी नामेंवीण वाचा पाहें । वृथा जाये सर्वथा ॥९१॥
आसनध्यानपरिश्रम । न करूनि म्हणे जो राम राम ।
तेणें कोटि जन्मांचा हरे श्रम । उत्तमोत्तम ते वाणी ॥९२॥
जो नित्य जपे रामनाम । तो जाणावा मजचिसम ।
तेणेंचि केले सकळही नेम । पुरुषीं पुरुषोत्तम तो जाण ॥९३॥
चतुर्वर्णांमाजीं जो कोणी । अविश्रम रामू जपे वाणीं ।
तोचि पढियंता मजलागुनी । आन त्रिभुवनीं नावडे ॥९४॥
ऐसें रामनाम नावडे ज्यासी । तैं पापमुखरोग आला मुखासी ।
तो स्वयें मुकला निजसुखासी । आपआपणासी घातकु ॥९५॥
रामनामेंवीण जें तोंड । तें जाणावें चर्मकुंड ।
भीतरी जिव्हा तें चामखंड । असत्यकांड काटली ॥९६॥
हो कां हरिनामेंवीण जे वाणी । ते गलितकुष्ठे जाली कोढिणी ।
असत्यकुष्ठाचें गळे पाणी । उठी पोहणी निंदेची ॥९७॥
ऐसिये वाचेसी रोकडे । पडती अधर्माचे किडे ।
सुळबुळीत चहूंकडे । मागेंपुढें वळवळित ॥९८॥
ते वाचा होय ज्यासमोर । देखे तो पाठिमोरा ठाके नर ।
नाक झांकूनि म्हणे हरहर । लहान थोर थुंकिती ॥९९॥
ते वाचेची जे दुर्गंधी । मजही न सहावे त्रिशुद्धी ।
हे वाचा वाहे तो दुर्बुद्धी । अनर्थसिद्धि अतिदुःख ॥६००॥
सोलींव दुःखाचें अतिदुःख । त्या नराची वाचा देख ।
केवळ निरय तें त्याचें मुख । नामीं विन्मुख जे वाणी ॥१॥
हो कां वेदशास्त्रसंपन्न वाणी । करूनि निंदकू नामकीर्तनीं ।
तो पापी महापाप्याहूनी । त्याचेन अवनी अतिदुःखी ॥२॥
नामकीर्तनें धन्य वाणी । येचि अर्थी सारंगपाणी ।
प्रवर्तला निरूपणीं । विशद करूनी सांगावया ॥३॥