श्लोक २० वा
सर्गः प्रवर्तते तात्वत्पौर्वापर्येण नित्यशः ।
महान् गुणविसर्गार्थः स्थित्यन्तो यावदीक्षणम् ॥२०॥
महान् म्हणिजे अतिथोरु । पितृपुत्रप्रवाहें संसारु ।
अनवच्छिन्न निरंतरु । अतिदुर्धरु वाढला ॥४९०॥
अतिशयेंसीं दुर्धरु । कैसेनि वाढला संसारु ।
तेही अर्थींचा विचारु । शार्डगधरु सांगत ॥९१॥
विषयांचिये आसक्ती । वासनानिष्ठ झाली वृत्ती ।
ते देहात्मता अतिप्रीतीं । संसारस्थिती वाढवी ॥९२॥
खवळला जो देहाभिमान । तो शुद्धासी लावी जीवपण ।
नाना योनीं जन्ममरण । विशेषें जाण वाढवी ॥९३॥
ऐसेन अतिदुर्धरु । स्त्रष्टेन सृजिला संसारु ।
तो ब्रह्मायूपर्यंत स्थिरु । ब्रह्मप्रळयीं संहारु सृष्टीचा ॥९४॥
एक नित्यप्रळयो लागला आहे । एक दैनदिन प्रळयो पाहें ।
कर्मजन्य प्रळयो लाहे । एक तो होये अवांतर प्रळयो ॥९५॥
सकळ प्रळयांच्या शिरीं । ब्रह्मप्रळयाची थोरी ।
तो सकळ सृष्टीतें संहारी । कांहीं संसारीं उरों नेदी ॥९६॥
ब्रह्मप्रळयीं नाश सृष्टीसी । पुढती रचावया कल्पादीसी ।
उंच नीच नाना योनींसी । नव्या करावयासी कारण काय ॥९७॥
ब्रह्मप्रळयीं सृष्टीचा र्हासू । परी निःशेष नव्हेचि नाशू ।
उरे वासनाबीजविलासू । सुलीन रहिवासू अविद्येअंगीं ॥९८॥
तेचि बीजें कल्पादि जाण । मीचि स्त्रष्टृरुपें आपण ।
मज म्यां अनुग्रहूनि पूर्ण । सूक्ष्म कारण लक्षविलें ॥९९॥
जेवीं वर्षाकाळीं नाना तृणें । वाढूनि शरत्काळीं होती पूर्णें ।
तींच उष्ण काळीं बीजकणें । होती सुलीनें पृथ्वीसी ॥५००॥
सुलीन बीजें पूर्ण क्षितीं । परी तीं कोणा व्यक्ती न येती ।
तेवीं वासनाबीजें प्रळयांतीं । उरे अव्यक्तीं संसारु ॥१॥
जेवीं काळीं वरुषलेनि घनें । बीजें विरुढती सत्राणें ।
वाढती नाना जातींचीं तृणें । पूर्वलक्षणें यथास्थित ॥२॥
तेवीं उत्पत्तिकाळावरी । सूक्ष्मवासना बीजांकुरीं ।
नाना योनी चराचरीं । जंगमस्थावरीं जग वाढे ॥३॥
ब्रह्माचे प्रळयाआंतू । निःशेष सृष्टीचा नव्हे अंतू ।
यालागीं संसारीं अनंतू । वेदशास्त्रार्थू प्रतिपादी ॥४॥
ऐसा संसार अनंतू । याचा निःशेष होय अंतू ।
तेचि अर्थी श्रीकृष्णनाथू । श्लोकींचा पदार्थू बोलिला ॥५॥
’स्थित्यन्तो यावदीक्षणम्’ । येणें पदें श्रीकृष्ण ।
अत्यंत प्रळयींचें लक्षण । सूत्रप्राय जाण बोलिला ॥६॥
’ईक्षण’ या पदाचा अर्थ जाण । सद्गुरुकृपादृष्टि पूर्ण ।
तेंचि माझें कृपावलोकन । जेणें ब्रह्मज्ञान प्रकाशे ॥७॥
पूर्ण प्रकाशल्या ब्रह्मज्ञान । संसार झाला नाहींच जाण ।
वस्तु वस्तुत्वें परिपूर्ण । मीतूंपण असेना ॥८॥
तेथ ध्रुवमंडळीची ठेली मात । वैकुंठकैलासा झाला प्रांत ।
शेषशायीचाही अंत । ब्रह्मज्ञानांत होऊं सरला ॥९॥
हारपलें मीतूंपण । उडालें देव-भक्त भजन ।
बुडालें साकारतेचें भान । ब्रह्म सनातन सदोदित ॥५१०॥
प्रपंच एक झाला होता । हे समूळ मिथ्या वार्ता ।
पुढें होईल मागुता । कदा कल्पांता घडेना ॥११॥
हें अत्यंत प्रळयाचें लक्षण । भाग्येंवीण न पाविजे जाण ।
ज्यासी साचार सद्गुरुचरण । ते सभाग्य जन पावती ॥१२॥
अत्यंत प्रळयींची गती । न घडे गा समरतांप्रती ।
हे परम निर्वाणगती । जाण निश्चितीं उद्धवा ॥१३॥
ज्याची अहंममता खुंटे । त्याची निःशेष कल्पना तुटे ।
अत्यंत प्रळयो त्यासीच भेटे । नेटेंपाटें निजात्मता ॥१४॥
देह पडलिया प्रळयो घडे । हें बोलणें सर्वथा कुडें ।
जितांचि हा प्रळयो जोडे । वाडेंकोडें निजनिष्ठा ॥१५॥
जितांचि हा प्रळयो जाण । येणें संसारबीजदहन ।
आतां ब्रह्मप्रळयलक्षण । ऐक संपूर्ण सांगेन ॥१६॥
ब्रह्मांडप्रळयाचा अनुक्रम । तेथ अंतीं उरे पूर्ण ब्रह्म ।
हें उद्धवें जाणावया वर्म । पुरुषोत्तम बोलत ॥१७॥;