श्लोक २१ वा
तस्माद्गुरुं प्रपद्येत जिज्ञासुः श्रेय उत्तमम् ।
शाब्दे परे च निष्णातं ब्रह्मण्युपशमाश्रयम् ॥२१॥
जाणोनि विषयांचें नश्वरपण । पावावयालागीं ब्रह्म पूर्ण ।
सद्गुरुसी अनन्यशरण । रिघावें संपूर्ण श्रद्धायुक्त ॥७३॥
सद्गुरुवचनमात्रें माया । तरेन हा निश्चयो राया ।
येणें सद्भावें लागतो पायां । पावावया निजस्वार्थु ॥७४॥;
’गुरु’ ऐसें जें म्हणणें । तेंही आहे बहुसालपणें ।
ऐक राया तीं लक्षणें । तुज कारणें सांगेन ॥७५॥
एक वेदाध्ययन गुरु । एक व्याख्यानदानीं उदारु ।
एक ज्योतिषज्ञानीं गंभीरु । परी ते सद्गुरु न म्हणती ज्ञाते ॥७६॥
एक आगमोक्त मंत्र उपासिती । जप करावा विधानयुक्ती ।
मग कैं होईल निजप्राप्ती । हें नकळे निश्चितीं गुरुशिष्यां ॥७७॥
एक वायुधारणा लाविती । एक नाना लक्ष्यें दाविती ।
एक हठयोगें गोंविती । एक बैसविती महामुद्रा ॥७८॥
एक ब्रह्मानुवादें चोखटु । तत्त्वनिरुपणीं उद्भटु ।
वैराग्यबोलिका वरिष्ठु । उपजवी विटु उभयभोगांचा ॥७९॥
कैसें निरुपी शुद्ध ब्रह्म । ऐकोनी सात्विकां येत प्रेम ।
परी निजहृदयींचा भ्रम । निरसे तें वर्म नेणेचि ॥२८०॥
जेवीं गुळ-उसांचा घाणा । तोंडींचा रसु भरे भाणा ।
शब्दचोपटें भरोनि वदना । करी परिभ्रमणा करकरितु ॥८१॥
ऐसा जो कां शब्दज्ञानी । उत्तम व्याख्याता ज्ञानगुणीं ।
तो जन रंजवी निरुपणीं । स्वयें कोरडेपणीं करकरितु ॥८२॥
योगक्षेम चाले गोमटा । लौकिकीं थोर प्रतिष्ठा ।
तेथें निजप्राप्तीची उत्कंठा । न वचे वरिष्ठा शिष्यांची ॥८३॥
जेवीं अमृत म्हणतां । चवी न लभे गा सर्वथा ।
तेवीं शाब्दिक ज्ञानयोग्यता । अनुभववार्ता स्वयें नुपजे ॥८४॥
जेणें स्वयें चाखिली नाहीं चवी । तो दुजयातें गोडी केवीं लावी ।
यालागीं जो पूर्णानुभवी । तो तारि सद्भावें सच्छिष्यासी ॥८५॥
एवं गुरुपणाची वदंती । असे बहुपणें नांदती ।
जो करी अपरोक्षप्राप्ती । त्यातें म्हणती सद्गुरुस्वामी ॥८६॥
ज्याचेनि वाक्यें असंतता । निःशेष मावळे तत्त्वतां ।
त्यासीचि गा सद्गुरुता । वेदशास्त्रार्थां प्रतिपाद्य ॥८७॥
जे उपदेशिती मंत्रतंत्र । तेही पूज्यत्वें अतिसधर ।
जेथें नुरे पूज्यपूजकताविचार । तोचि साचार सद्गुरुस्वामी ॥८८॥
एकाचें शुद्ध ब्रह्मज्ञान । वस्तु देखोनि विरालें मन ।
मावळलें द्वैताचें भान । पडिलें मौन चहूं वाचां ॥८९॥
इंद्रियें टंवकारिलीं समस्त । प्राण पांगुळला जेथींचा तेथ ।
वस्तु देखोनियां परमाद्भुत । पडलें ताटस्थ्य देहभावा ॥२९०॥
ऐसा जो आत्मानुभवी । त्यातें सद्भावें शिष्यु विनवी ।
तंव तो पुसे ना समजावी । ताटस्थ्यभावीं अबोलणा ॥९१॥
एका अनुभवा आलें ब्रह्म । फिटला बाध्यबाधकतेचा भ्रम ।
मोडलें द्वैतभावाचें कर्म । जगीं विषम असेना ॥९२॥
परी अचुंबित वर्तणें । अघटमान कर्म करणें ।
अत्यंत उग्रता मिरवणें । दुर्धरपणें भयानकु ॥९३॥
आपण आपणियामाजीं हंसत । ध्वनितें बोले परमार्थ ।
तेथें बोधेना शिष्याचें चित्त। पडे दुश्चित्त ते ठायीं ॥९४॥
ऐसा जो वर्ते ब्रह्मज्ञानी । त्याची ब्रह्मस्थिती न मने जनीं ।
मा कोण जाईल भाव धरोनी । बोधालागोनी त्यापाशीं ॥९५॥;
आतां सद्गुरुचीं जीं निजलक्षणें । राया सांगेन तुजकारणें ।
जे ऐकतां अंतःकरणें । सुखी होणें सद्भावें ॥९६॥
तरी जो कायावाचामनें । अतिकृपाळू दीनाकारणें ।
तोडी शिष्याचीं भवबंधनें । उठवी ठाणें अहंकाराचें ॥९७॥
जो शब्दज्ञानें पारंगतु । ब्रह्मानंदें सदा डुल्लतु ।
शिष्यप्रबोधनीं समर्थु । यथोचितु निजभावें ॥९८॥
ज्याचा जैसा जैसा भावो । तैसा तैसा करी अनुभवो ।
तरी गुरुत्वाचा अहंभावो । अणुमात्र पहा हो धरीना ॥९९॥
शिष्यापासूनि सेवा घेणें । हें स्वप्नींही न स्मरे मनें ।
शिष्याची सेवा स्वयें करणें । पूज्यत्वें पाहणें निजशिष्यां ॥३००॥
शिष्य देखावा पुत्रासमान । हें स्मृतिवाक्य असे प्रमाण ।
दृष्टीं देखों नेणे गौण । शिष्या देखे पूर्ण ब्रह्मत्वें ॥१॥
शिष्य सेवा करी निजभावार्थें । परी तो सेवक न म्हणे त्यातें ।
ज्यासी भगवद्रूप सर्व भूतें । शिष्य वेगळा तेथें सेवकत्वें नुरे ॥२॥
ऐसा मी एक महायोगी । हेंही न मिरवी तो जगीं ।
गुरुत्वाचा ताठा अंगीं । सर्वथा शिगीं लागों नेदी ॥३॥
आपुल्या योगक्षेमाचें सांकडें । स्वप्नींही न घाली शिष्याकडे ।
शिष्यसंकट अतिगाढें । निवारी रोकडें निजांगें जो ॥४॥
मी एक अकर्ता निजात्मयोगी । म्हणौनि विषयांतें न भोगी ।
अथवा विषयो निःशेष त्यागी । हाही आग्रहो अंगीं असेना ॥५॥
तो विषय भोगी ना स्वयें त्यागी । तो अदृष्टाच्या निजविभागीं ।
लावूनियां देहाच्या अंगीं । परब्रह्मयोगीं विचरत ॥६॥
देह दैवें पालखीमाजीं चढे । अथवा विष्ठेमाजीं पडे ।
तें दोहींचें सुखदुःख त्याकडे । मी म्हणौनि पुढें कदा न रिघे ॥७॥
देहीं असोनि नाहीं अहंकृती । गेहीं असोनि नाहीं गृहासक्ती ।
शेखीं लोकांमाजीं लौकिकस्थिती । सुखें वर्तती लोकांसरिसें ॥८॥
त्यासी स्त्री म्हणे माझा भर्ता । पुत्र म्हणे माझा पिता ।
शिष्य म्हणती गुरु तत्त्वतां । तो त्यांहूनि परता त्यांमाजीं वर्ते ॥९॥
ऐशिया पूर्णप्रतीती । आचरोनि दावी भक्ती ।
हरि भजावा सर्वां भूतीं । हेंच शिष्यांप्रती उपदेशी ॥३१०॥
हीं सद्गुरुचीं निजलक्षणें । पंडितां न कळती ज्ञातेपणें ।
पूर्णानुभवी जाणती खुणे । इतरांचें जाणणें पांगुळे तेथ ॥११॥
त्याचे गुरुत्वाची वोळखण । अंगीं निजशांति पूर्ण ।
हेंचि सद्गुरुत्वाचें लक्षण । मुख्य भूषण हेंचि राया ॥१२॥
जगीं शांति जाली परदेशी । कोठेंही ठावो न मिळे तिशीं ।
ते आली सद्गुरुपायांपाशीं । सुखवासासी वसावया ॥१३॥
यापरी सद्गरुपाशीं शांती । स्वयें आली सुखवासवस्ती ।
जेवीं कां माहेराआंतौती । स्वानंदें क्रीडती कन्या जैशी ॥१४॥
जाणोनि वेदशास्त्र निश्चितीं । जो न मिरवी गा व्युत्पत्ती ।
ज्यासी अपरोक्षें पूर्ण शांती । तो सद्गुरुमूर्ति निश्चयें राया ॥१५॥
झणीं श्रोते कोपती येथ । म्हणतील ग्रंथ वाढविला व्यर्थ ।
’निष्णात’ या पदाचा अर्थ । काढितां तेथ स्फुरलें हो ॥१६॥
हे माझे गांठीची नव्हे युक्ती । सद्गुरु आपण आपली स्थिती ।
बोलवीतसे ग्रंथार्थी । पदपदार्थी साधूनि ॥१७॥
तरी सद्गुरुचीं लक्षणें । न वर्णवती अगाधपणें ।
वेद वेडावले मुकेपणें । तेथें माझें बोलणें सरे केवीं ॥१८॥
येथ आश्चर्य कैसें देखा । श्रीभागवत देशभाखा ।
परमार्थु साधिला नेटका । तुष्टला निजसखा जनार्दनस्वामी ॥१९॥
एका जनार्दना शरण । त्याची जैं होय कृपा परिपूर्ण ।
त्या देहीं असतां देहबंधन । नातळे जाण गुरुभक्तां ॥३२०॥
ज्याचे सेवितां निजचरण । देहीं न बाधी देहबंधन ।
त्यासी जाहलिया अनन्य शरण । दे अगाध कोण हें न कळे वेदां ॥२१॥
न करितां सद्गुरुभक्ती । कदा नव्हे परमार्थप्राप्ती ।
यालागीं सद्गुरुभक्ती । बोलिली ग्रंथीं शिष्यहितार्थ ॥२२॥
यालागीं पूर्ण सद्गुरुपाशीं । अनन्य शरण होतां त्यासी ।
तो सद्भावें निववी शिष्यासी । निजबोधेंसीं यथार्थ ॥२३॥
सद्गुरुस्थितीचें निरुपण । राया सांगितलें संपूर्ण ।
आतां शिष्याचें लक्षण । सावधान अवधारीं ॥२४॥;