Get it on Google Play
Download on the App Store

संध्या 155

“मग तूं काय सांगितलंस ?”

“सांगितलं कीं कल्याणचं संध्येशीं लग्न लागलेलं आहे तसंच क्रान्तीशींहि लागलेलं आहे. त्याला संध्या आवडते, परंतु
क्रान्तीचा त्याच्यावर अधिक हक्क आहे. क्रान्तीचा तो आहे तें माहीत असूनच मीं त्याला माळ घातली. खरं ना कल्याण ?”

“संध्ये, तुझ्यासाठींहि जीव तुटतो हो.”

“मीं नाहीं का म्हटलं ? कल्याण, अलीकडे माझ्या मनांत एक विचार येईल व वाईट वाटे.”

“कोणता विचार ?”

“तुझ्या संध्येचं बाळ देवानं नेलं, जन्मतांच त्याच्या गळयाला देवानं नख लावलं, त्याप्रमाणं तुमच्या क्रान्तीच्या बाळांचंहि होईल का ? क्रान्तीचा जन्म होतांच सरकार दडपील का ? तुम्हांला नाहीं का रे कधीं क्रान्तीचा बाळ पाहायला मिळणार ? तुमचे सारे उद्योग का विफल होणार ?”

“संध्ये, आम्ही धडपडणारीं मुलं. ज्याच्या त्याच्या ह्यातींतच सारं होईल असं कसं मानावं ? आपला देश केवढा, किती अडचणी ! नि:शस्त्र लोक ! दीडदोनशें वर्षांची गुलामगिरी ! आम्ही जमीन नांगरीत आहोंत. विचार पेरीत आहोंत. पुढं येईल पीक. कर्तव्य केल्याचं आम्हांला समाधान ! श्रमणा-यांचे संसार सुखी व्हावे, सारी मानव जात सुखी व्हावी, सर्वांनीं थोडं थोडं श्रमावं व उरलेल्या वेळांत ज्ञानविज्ञानांत त्यांनीं रमावं, कलांमध्यें रंगावं, असं आम्हांला वाटतं. हें उज्ज्वल ध्येय आमच्या डोळयांसमोर आहे. तें डोळयांसमोर ठेवून जेवढं करतां येईल तेवढं करतों. एक नवीन मुलगा आमच्या विचारांचा झाला, एक नवीन सोबती आमच्या पक्षांत आम्हीं आणला, तरीहि आम्हांला स्वत:चं जीवन कृतार्थ झालं असं वाटतं. आम्हांला आनंद होतो. संध्ये, वाईट नको वाटून घेऊ. आम्ही रडतच बसूं, तर पदोपदीं रडवणा-या व अडवणा-या निराशा आहेतच. परंतु भाईजी एक चरण म्हणतात.

कोण आतां अडवील
कोण आतां रडवील
अडवणूक करणारांची उडवूं दाणादाण
या रे गाऊं सारे गान
या रे उठवूं सारें रान
खरेंच छान आहेत नाहीं, चरण ?”

“भाईजी तुमच्या पक्षांत नाहींत ना ?”

“नाहीं. ते म्हणतात कीं अमक्यातमक्या पक्षाचा शिक्का असा माझ्या कपाळावर नको. जिथं दु:ख असेल, अन्याय असेल तिथं जावं; लढावं. जिथं लढणारे असतील त्यांना मिळावं. म्हणजे पुरे. मला मोकळा असूं दे. वा-याप्रमाणं मोकळा. परंतु त्यांची आम्हांला सहानुभूति आहे. किसान कामगारांचीं ते आतां गाणीं म्हणतात, गाणीं करतात. आतां देवासाठीं ते रडत नाहीं बसत.”

“परंतु देवावर त्यांची श्रध्दा आहे.”

“असूं दे. ती श्रध्दा गरिबांची मान उंच होण्याच्या विरुध्द नाहीं. गरिबांच्या हृदयाचा, बुध्दीचा विकास होऊं नये, त्यांनीं केवळ सदैव चिखलांतच मरावं, सारखं काम करून कारखान्यांतच नि:सत्त्व व्हावं असं त्यांच्या देवाला वाटत नाहीं; त्यांना मानूं दे देव. त्या देवाची ज्या दिवशीं त्यांना जरूर वाटणार नाहीं, त्या दिवशीं त्यांचा तो देव आपोआप गळेल. त्यांचा देव कांहीं शनिमाहात्म्यांतील देव नाहीं. त्यांचा देव म्हणजे जवळ जवळ विश्वाचा निर्गुण कायदा. ऋतसत्याचं तत्त्व. जरा दयाळु व प्रेममय तत्त्व, इतकंच. जाऊं दे. कांहीं असो. भाईजी नेहमी गरिबांच्याच बाजूनं उभे राहतील.”

संध्या

पांडुरंग सदाशिव साने
Chapters
संध्या 1 संध्या 2 संध्या 3 संध्या 4 संध्या 5 संध्या 6 संध्या 7 संध्या 8 संध्या 9 संध्या 10 संध्या 11 संध्या 12 संध्या 13 संध्या 14 संध्या 15 संध्या 16 संध्या 17 संध्या 18 संध्या 19 संध्या 20 संध्या 21 संध्या 22 संध्या 23 संध्या 24 संध्या 25 संध्या 26 संध्या 27 संध्या 28 संध्या 29 संध्या 30 संध्या 31 संध्या 32 संध्या 33 संध्या 34 संध्या 35 संध्या 36 संध्या 37 संध्या 38 संध्या 39 संध्या 40 संध्या 41 संध्या 42 संध्या 43 संध्या 44 संध्या 45 संध्या 46 संध्या 47 संध्या 48 संध्या 49 संध्या 50 संध्या 51 संध्या 52 संध्या 53 संध्या 54 संध्या 55 संध्या 56 संध्या 57 संध्या 58 संध्या 59 संध्या 60 संध्या 61 संध्या 62 संध्या 63 संध्या 64 संध्या 65 संध्या 66 संध्या 67 संध्या 68 संध्या 69 संध्या 70 संध्या 71 संध्या 72 संध्या 73 संध्या 74 संध्या 75 संध्या 76 संध्या 77 संध्या 78 संध्या 79 संध्या 80 संध्या 81 संध्या 82 संध्या 83 संध्या 84 संध्या 85 संध्या 86 संध्या 87 संध्या 88 संध्या 89 संध्या 90 संध्या 91 संध्या 92 संध्या 93 संध्या 94 संध्या 95 संध्या 96 संध्या 97 संध्या 98 संध्या 99 संध्या 100 संध्या 101 संध्या 102 संध्या 103 संध्या 104 संध्या 105 संध्या 106 संध्या 107 संध्या 108 संध्या 109 संध्या 110 संध्या 111 संध्या 112 संध्या 113 संध्या 114 संध्या 115 संध्या 116 संध्या 117 संध्या 118 संध्या 119 संध्या 120 संध्या 121 संध्या 122 संध्या 123 संध्या 124 संध्या 125 संध्या 126 संध्या 127 संध्या 128 संध्या 129 संध्या 130 संध्या 131 संध्या 132 संध्या 133 संध्या 134 संध्या 135 संध्या 136 संध्या 137 संध्या 138 संध्या 139 संध्या 140 संध्या 141 संध्या 142 संध्या 143 संध्या 144 संध्या 145 संध्या 146 संध्या 147 संध्या 148 संध्या 149 संध्या 150 संध्या 151 संध्या 152 संध्या 153 संध्या 154 संध्या 155 संध्या 156 संध्या 157 संध्या 158 संध्या 159 संध्या 160 संध्या 161 संध्या 162 संध्या 163 संध्या 164 संध्या 165 संध्या 166 संध्या 167 संध्या 168 संध्या 169 संध्या 170 संध्या 171 संध्या 172 संध्या 173 संध्या 174 संध्या 175 संध्या 176 संध्या 177 संध्या 178 संध्या 179 संध्या 180