Get it on Google Play
Download on the App Store

संध्या 47



घरीं

संध्येनें कल्याणला तुरुंगांत पत्र पाठविलें होते. त्या पत्रांत तिनें त्याच्या घरची सारी हकीगत लिहिली होती. आईची मन:स्थिति, रंगाची मन:स्थिती तिनें वर्णिली होती. कल्याणनें घरीं यावें म्हणून तिने ते सारे लिहिलें होतें. कल्याण घरीं आला म्हणजे उडगी गांवीं तिलाहि भेटायला आल्याशिवाय कसा राहील ? त्या पत्रांत तिनें स्वत:विषयीं कांहीं लिहिले होते का ? तिनें इतर सर्वांच्या सुखदु:खाची स्थिति लिहिली. परंतु स्वत:चे सुखदु:ख ? तिनें स्वत:विषयीं एक ओळहि लिहिली नाहीं. स्वत:च्या भावना तिने प्रकट केल्या नाहीत. स्वत:विषयींच्या मौनानेच स्वत:चें अनंत हृदय जणूं तिने कल्याणला कळविलें. तें मौन सूचक होते, अति वक्तृत्वपूर्ण होतें.

कल्याणला तें पत्र मिळालें. त्यानें ते वाचलें. वाचून तो दु:खी झाला. आतांपर्यंत तो नवविचारांत होता. कल्पासृष्टींत होता. भविष्यकालीन श्रमजीवींच्या राज्यांत होता. कामगारांच्या क्रांतीचीं त्याला स्वप्नें पडत होतीं. पुष्कळ वेळां असें होते. आपण विश्वाचा विचार करीत बसतों व समोर असलेलें लहान कर्तव्य आपण विसरतों. मोठया गोष्टींच्या पाठीला लागून लहानहि गमावून बसतों; आणि मोठं मिळत नाहीं तें नाहीं. याचा अर्थ मोठीं ध्येये डोळयांसमोर नसावींत, त्यांच्यासाठीं धडपड नसावी असा नाहीं. परंतु शक्य तों लहान कर्तव्यांची हि उपेक्षा करूं नये.

स्वत:च्या आईचा कल्याणला विसर पडला होता. परंतु आतां तो विचार दुप्पट जोरानें आला. आईची मानहानि वाचून त्याचे डोळे लाल झाले. केव्हां एकदां घरीं जाईन असें त्याला झाले. बाबांना बोलेन, त्या बाजारबसवीला घरांतून बाहेर काढीन असे विचार त्याच्या मनांत येत होते. तो आपले दिवस मोजूं लागला. स्वत:च्या सुटकेची तारीख पाहूं लागला.

आणि एके दिवशीं तो सुटला. तो पुण्याला आला. विश्वासला भेटायला गेला. विश्वास कॉलेजांत शिकत होता. त्याचा तो जामानिमा पाहून कल्याण चकितच झाला !

“एकूण तुझे वडील तुझ्यावर खूष आहेत ?”

“हो. कॉलेजमध्यें जाणा-या स्वत:च्या मुलाचा त्यांना आतां अभिमान वाटतो. मीं इतर कांहीं वेडे ढंग करूं नये एवढंच त्यांचं म्हणणं. मीं हल्लीं सारं सोडून दिलं आहे. खा, पी, गा, चैन कर, हा माझा कार्यक्रम. कशाला हवी जगाची चिंता ? उगीच काल्पनिक ध्येय निर्माण करायचीं व त्यांची चिंता उरावर बसवून घ्यायची ? कोणीं सांगितलं आहे ? मैंने सब कुछ छोड दिया है. हॉटेलमध्यें जावं, रात्रीं बोलपट बघावा, मजा करावी.”

“विश्वास, काय हें बोलतोस ?”

“माझ्या मनांत आहे ते मी बोलतो. लपंडाव काय कामाचां ?”

“विश्वास, मीं तुरुंगांत पुष्कळ वाचलं. पुष्कळ ऐकलं. क्रांतीचा खंदा शिपाई व्हायचं मीं ठरवलं. क्रांतीसाठीं कामगार उठाव करीत आहेत, रस्त्यारस्त्यांतून लढत आहेत. त्यांच्या झेंडयाखालीं मी लढत आहें. माझ्या रक्तानं मी लाल झेंडा रंगवीत आहें; अशीं स्वप्नं मी रंगवीत असतो. तीं स्वप्नं सत्यसृष्टींत आणायची मला तळमळ आहे. आणि विश्वास, तूं कुठं चाललास वाहावत ? तूं का केवळ सुखासीन होणार ? डोळयांवर पडदा ओढून बसणार ? नाहीं, असं नाहीं होणार. हें धुकं जाईल. पुन्हां तूं उभा राहशील, गरिबांसाठीं उभा राहशील. आपण दोघे मित्र एकाच ध्येयाची पूजा करूं. विश्वास, तूं कॉलेजांत शिकत आहेस, हॉटेलांत शिरा-पुरी खात आहेस, बोलपट बघत आहेस; परंतु ही परिस्थिति कितींना आहे ? कोटयवधि लोकांना पोटंभर खायलाहि नाहीं. दुस-यांचा विचारच तुझ्याजवळ उरला नाहीं का ? श्रमणा-यांच्या जीवनाच्या होळया तुला का दिसतनाशा झाल्या ?”

संध्या

पांडुरंग सदाशिव साने
Chapters
संध्या 1 संध्या 2 संध्या 3 संध्या 4 संध्या 5 संध्या 6 संध्या 7 संध्या 8 संध्या 9 संध्या 10 संध्या 11 संध्या 12 संध्या 13 संध्या 14 संध्या 15 संध्या 16 संध्या 17 संध्या 18 संध्या 19 संध्या 20 संध्या 21 संध्या 22 संध्या 23 संध्या 24 संध्या 25 संध्या 26 संध्या 27 संध्या 28 संध्या 29 संध्या 30 संध्या 31 संध्या 32 संध्या 33 संध्या 34 संध्या 35 संध्या 36 संध्या 37 संध्या 38 संध्या 39 संध्या 40 संध्या 41 संध्या 42 संध्या 43 संध्या 44 संध्या 45 संध्या 46 संध्या 47 संध्या 48 संध्या 49 संध्या 50 संध्या 51 संध्या 52 संध्या 53 संध्या 54 संध्या 55 संध्या 56 संध्या 57 संध्या 58 संध्या 59 संध्या 60 संध्या 61 संध्या 62 संध्या 63 संध्या 64 संध्या 65 संध्या 66 संध्या 67 संध्या 68 संध्या 69 संध्या 70 संध्या 71 संध्या 72 संध्या 73 संध्या 74 संध्या 75 संध्या 76 संध्या 77 संध्या 78 संध्या 79 संध्या 80 संध्या 81 संध्या 82 संध्या 83 संध्या 84 संध्या 85 संध्या 86 संध्या 87 संध्या 88 संध्या 89 संध्या 90 संध्या 91 संध्या 92 संध्या 93 संध्या 94 संध्या 95 संध्या 96 संध्या 97 संध्या 98 संध्या 99 संध्या 100 संध्या 101 संध्या 102 संध्या 103 संध्या 104 संध्या 105 संध्या 106 संध्या 107 संध्या 108 संध्या 109 संध्या 110 संध्या 111 संध्या 112 संध्या 113 संध्या 114 संध्या 115 संध्या 116 संध्या 117 संध्या 118 संध्या 119 संध्या 120 संध्या 121 संध्या 122 संध्या 123 संध्या 124 संध्या 125 संध्या 126 संध्या 127 संध्या 128 संध्या 129 संध्या 130 संध्या 131 संध्या 132 संध्या 133 संध्या 134 संध्या 135 संध्या 136 संध्या 137 संध्या 138 संध्या 139 संध्या 140 संध्या 141 संध्या 142 संध्या 143 संध्या 144 संध्या 145 संध्या 146 संध्या 147 संध्या 148 संध्या 149 संध्या 150 संध्या 151 संध्या 152 संध्या 153 संध्या 154 संध्या 155 संध्या 156 संध्या 157 संध्या 158 संध्या 159 संध्या 160 संध्या 161 संध्या 162 संध्या 163 संध्या 164 संध्या 165 संध्या 166 संध्या 167 संध्या 168 संध्या 169 संध्या 170 संध्या 171 संध्या 172 संध्या 173 संध्या 174 संध्या 175 संध्या 176 संध्या 177 संध्या 178 संध्या 179 संध्या 180