Get it on Google Play
Download on the App Store

संध्या 50

“आई, चांगलं शिकण्यासाठींच मी तुरुंगांत गेलो. ज्यांच्याजवळ शिकण्यासारखं कांहीं आहे, असे देशांतील बरेच पुढारी तुरुंगात आले होते. जिवंत ज्ञान तुरुंगांत मिळालं. जिवंत शाळा तिथं होत्या. मोठया दृष्टीचे लोक तिथं होते. आई, तिथं माझ्या मनाची, बुध्दीची वाढ झाली. थोडे हाल झाले. पण हालांशिवाय काय आहे ? आधीं हालाहल, मग अमृत. आधीं त्याग, मग स्वराज्य. पण आई, तुझी काय दशा ? तुझे स्वत:च्या घरांत हाल, स्वत:च्या घरीं तुझा पदोपदीं अपमान ? स्वत:च्या घरांत तूं मोलकरीण झालीस ! आई, देऊं का घालवून त्या सटवीला. हें पाप नको इथं. मला तें पाहवत नाहीं. आम्ही तुझीं मुलं जिवंत असतां तुझी विटंबना आम्ही होऊं देणार नाहीं. बाबांना बाहेर करूं दे थेर. परंतु इथं घरांत ! . . .”

“हो, या घरांत थेर करीन. हें घर माझं आहे; माझ्या पोरांचं नाहीं. तुम्हांला माझे थेर बघवत नसतील, तर चालतीं व्हा सारीं.” पिता वरून खालीं येऊन एकदम रागानें म्हणाला.

“हें घर तुमचंहि नाहीं. वाडवडिलांचं आहे. तुमच्या पैशांनी थोडंच तुम्हीं बांधलं आहे : आमचाहि या घरावर हक्क आहे. बाबा, मी आतां मोठा झालों आहें. या घरांत हें पाप मी होऊं देणार नाहीं. आईचा अपमान मी सहन करणार नाहीं.”

“कोणीं केला अपमान ?”

“घरांत ती दुसरी आणणं म्हणजे का अपमान नव्हे ?”

“राजे लोकांचीं हजारों अंगवस्त्रं असतात. श्रीमंतांचीं हीं भूषणं मानलीं जातात. तुम्हां निर्जीव तरुणांना पौरुषाची काय किंमत ? पूर्वी या गांवांत अंगवस्त्रं नसणं म्हणजे नेभळटपणा मानीत.”

“पराक्रमाला तुम्हांला दुसरं स्थानच नाहीं उरलं. कुत्र्यांच्या लीलांचा पराक्रम. हे पराक्रम करायचे तर बाहेर करा. मी तुम्हांला निक्षून सांगतों, याचा परिणाम नीट होणार नाही. त्या बाईला ब-या बोलानं इथून जाऊं दे. नाहीं तर मी हात धरून तिला बाहेर काढीन.”

“मी आपण होऊनच जातें. यांच्या अंगांत पराक्रम असेल तर मला परत घेऊन येतील. मुलाच्या भीतीनं षंढ होणारा मला तरी कुठं हवा आहे ? ही मी चाललें-” असें ती बाई एकदम तेथें येऊन म्हणाली.

“जा, चालती हो !” कल्याण गरजला.

“ही निघालें. तुझ्या भीतीनं, तुझ्या धमकीनं नव्हे, तर यांची परीक्षा पाहण्यासाठीं यांच्या पौरुषाची परीक्षा करण्यासाठीं.”

“खबरदार पुन्हां या घरांत पाऊल टाकाल तर. याद राखा ! हें घर तुम्हांला वर्ज्य आहे. हा बलभीम तुम्हांला बजावीत आहे.”

“बलभीमहि कुठं तरी लाळ घोटल्याशिवाय राहात नसतात. मी जातें. यांची लाज घेऊन जातें. सत्त्व घेऊन जातें.”

ती बाई गेली. पिता वर गेला. मुलासमोर पिता अधिक बोलला नाहीं. त्या बाईला घरीं ठेवण्याचें धैर्य त्याला झालें नाहीं. तो घाबरला, भ्याला. कल्याणचें स्वरूप प्रखर व तीव्र दिसत होतें. त्याचा तो नैतिक संताप पाहून बाप भेदरला.

“गेली पीडा !” रंगा आनंदानें म्हणाला.

“पुन्हां येणार नाहीं.” कल्याण म्हणाला.

“जा, आंघोळी वगैरे करा.” आई म्हणाली.

दोघे भाऊ आंघोळीला गेले. कल्याणची पाठ रंगानें चोळली. किती तरी मळ निघाला. किती तरी दिवसांत आज अंगाला कल्याणनें तेल लावलें होतें. निर्मळ स्नान झालें. दोघे भाऊ आंघोळी करून घरीं आले. विहिरीवरून आले. पिता अद्याप वरच होता.

“बाबा, चला ना स्नानाला. मीं पाणी काढलं आहे.” कल्याण प्रेमानें म्हणाला. आणि काय आश्चर्य ! पिता मुकाटयानें आंघोळीला गेला. त्याचें स्नान झालें.

“कल्याण, आज तूंच पूजा कर.” आई म्हणाली.

“रंगा करील, आई.” तो म्हणाला.

“ब-याच दिवसांनी तूं घरीं आलास. तूंच कर हो आज देवांची पूजा. नाहीं म्हणूं नकोस.” आई म्हणाली.

संध्या

पांडुरंग सदाशिव साने
Chapters
संध्या 1 संध्या 2 संध्या 3 संध्या 4 संध्या 5 संध्या 6 संध्या 7 संध्या 8 संध्या 9 संध्या 10 संध्या 11 संध्या 12 संध्या 13 संध्या 14 संध्या 15 संध्या 16 संध्या 17 संध्या 18 संध्या 19 संध्या 20 संध्या 21 संध्या 22 संध्या 23 संध्या 24 संध्या 25 संध्या 26 संध्या 27 संध्या 28 संध्या 29 संध्या 30 संध्या 31 संध्या 32 संध्या 33 संध्या 34 संध्या 35 संध्या 36 संध्या 37 संध्या 38 संध्या 39 संध्या 40 संध्या 41 संध्या 42 संध्या 43 संध्या 44 संध्या 45 संध्या 46 संध्या 47 संध्या 48 संध्या 49 संध्या 50 संध्या 51 संध्या 52 संध्या 53 संध्या 54 संध्या 55 संध्या 56 संध्या 57 संध्या 58 संध्या 59 संध्या 60 संध्या 61 संध्या 62 संध्या 63 संध्या 64 संध्या 65 संध्या 66 संध्या 67 संध्या 68 संध्या 69 संध्या 70 संध्या 71 संध्या 72 संध्या 73 संध्या 74 संध्या 75 संध्या 76 संध्या 77 संध्या 78 संध्या 79 संध्या 80 संध्या 81 संध्या 82 संध्या 83 संध्या 84 संध्या 85 संध्या 86 संध्या 87 संध्या 88 संध्या 89 संध्या 90 संध्या 91 संध्या 92 संध्या 93 संध्या 94 संध्या 95 संध्या 96 संध्या 97 संध्या 98 संध्या 99 संध्या 100 संध्या 101 संध्या 102 संध्या 103 संध्या 104 संध्या 105 संध्या 106 संध्या 107 संध्या 108 संध्या 109 संध्या 110 संध्या 111 संध्या 112 संध्या 113 संध्या 114 संध्या 115 संध्या 116 संध्या 117 संध्या 118 संध्या 119 संध्या 120 संध्या 121 संध्या 122 संध्या 123 संध्या 124 संध्या 125 संध्या 126 संध्या 127 संध्या 128 संध्या 129 संध्या 130 संध्या 131 संध्या 132 संध्या 133 संध्या 134 संध्या 135 संध्या 136 संध्या 137 संध्या 138 संध्या 139 संध्या 140 संध्या 141 संध्या 142 संध्या 143 संध्या 144 संध्या 145 संध्या 146 संध्या 147 संध्या 148 संध्या 149 संध्या 150 संध्या 151 संध्या 152 संध्या 153 संध्या 154 संध्या 155 संध्या 156 संध्या 157 संध्या 158 संध्या 159 संध्या 160 संध्या 161 संध्या 162 संध्या 163 संध्या 164 संध्या 165 संध्या 166 संध्या 167 संध्या 168 संध्या 169 संध्या 170 संध्या 171 संध्या 172 संध्या 173 संध्या 174 संध्या 175 संध्या 176 संध्या 177 संध्या 178 संध्या 179 संध्या 180