Get it on Google Play
Download on the App Store

संध्या 72

रात्रीं दोघे गॅलरींत झोंपत. एके दिवशीं थंडी होती. परंतु त्यांच्या अंगावर कोणी तरी पांघरुण घातलें. सकाळी पाहतात तों अंगावर पांघरुण ! किती प्रेमळ तो कामगारांचा पुढारी ! कसें बारीकसारीक सारें पाहणारा ! एके दिवशीं ट्रॅममधून येतांना कल्याण व विश्वास चुकले. घरीं यायला उशीर झाला.

“उशीरसा झाला ?” त्या पुढा-यानें विचारलें.

“ट्रॅम चुकलों ! “विश्वास म्हणाला.

“अशी कशी चुकली ? क्रांतिकारक व्यवस्थित हवा. एकदां पाहिलेली जागा त्याच्या ध्यानांत हवी. एकदां पाहिलेला माणूस ध्यानांत हवा. क्रांतिकारक बावळट नये असतां कामा.”

“आम्ही बोलत होतों. भानच राहिलं नाहीं. कोणत्या गाडींत बसतों तें पाहिलं नाहीं.”

“बरं, चला. मला लागली आहे भूक.” तो पुढारी म्हणाला.

सारे जेवायला बसले. परंतु त्या पुढा-याचें जेवण पटकन् संपलें.

“हे काय, झालं जेवण ?” विश्वासनें विचारलें.

“तुम्हांला भूक ना लागली होती ?” कल्याण म्हणाला.

“अरें, त्यांना खरी भूक आहे ती म्हणजे आपल्या देशाच्या स्वातंत्र्याची ! आपली ही भारतमाता पारतंत्र्याच्या पंकांतून वर आली आहे, तिचीं लेकरं तिच्या अंकावर सुखासमाधानानं खेळत आहेत आणि तिच्या नैसर्गिक वैभवाचा उपभोग घेत आहेत, कला, विद्या आणि शास्त्र यांचा अभ्यास करून जगांतील सर्व राष्ट्रांच्या आणि संस्कृतींच्या मेळाव्यांत भारतीय संस्कृतीला अग्रपूजेचा मान मिळत आहे, अशा त-हेचं भारताचं वैभवशाली दृश्य पाहण्याची आतुरता त्यांना लागली आहे. रात्रंदिवस हेच विचार त्यांच्या डोक्यांत घोळत असतात. किंबहुना याच विचारांवर ते जगतात. हे विचार म्हणजे त्यांचं मुख्य खाणंपिणं. ते वरून शांत दिसतात, परंतु आंत नुसती खाई पेटलेली आहे, आग भडकलेली आहे.” त्या पुढा-याची पत्नी म्हणाली.

“आणि तूं काय कमी पेटलेली आहेस ? अंगावरची लहान मुलगी मोलकरणीच्या स्वाधीन करून कामगार बायांबरोबर मिलच्या फाटकांत तूं उपाशी बसतेस. विश्वास, ही सुध्दां आग आहे हो. मी थंड झालों तर हीच मला पेटवते. मला पेटवणारी ही फुंकणी.”

“शेवटीं आम्हांला चुलीजवळच बसवलंत.”

“चुलीसाठीं तर सारा झगडा. गरिबाची चूल नीट पेटावी, ती थंड राहूं नये, त्याला पोटभर भाकर मिळावी म्हणून तर क्रांति.” अशीं बोलणीं होत जेवणें झालीं. विश्वास व कल्याण गॅलरींत पडले.

“हें आणखी घ्या पांघरुण. पहाटे थंडी पडते.”

“काय तुम्ही अंगावर टाकलंत आमच्या ?”

“आणि तुम्हांला उशाला हवं का कांहीं ?”

“नको; लागलं तर पुस्तकं घेऊं.”

“ठीक. तुरुंगांत आम्ही थाळी घेत असू.”

असे दिवस चालले. ठिणगीचा अंक कल्याण व विश्वास खूप खपवीत. त्यांना कामाचा जणूं कैफ चढला होता. आणि त्या एक दिवसाच्या संपाची तारीख जवळ आली. प्रचार जोरात सुरू झाला. कल्याण व विश्वास दोघांचे घसे बसले. तरी ते कर्ण्यांतून ओरडतच असत.

संध्या

पांडुरंग सदाशिव साने
Chapters
संध्या 1 संध्या 2 संध्या 3 संध्या 4 संध्या 5 संध्या 6 संध्या 7 संध्या 8 संध्या 9 संध्या 10 संध्या 11 संध्या 12 संध्या 13 संध्या 14 संध्या 15 संध्या 16 संध्या 17 संध्या 18 संध्या 19 संध्या 20 संध्या 21 संध्या 22 संध्या 23 संध्या 24 संध्या 25 संध्या 26 संध्या 27 संध्या 28 संध्या 29 संध्या 30 संध्या 31 संध्या 32 संध्या 33 संध्या 34 संध्या 35 संध्या 36 संध्या 37 संध्या 38 संध्या 39 संध्या 40 संध्या 41 संध्या 42 संध्या 43 संध्या 44 संध्या 45 संध्या 46 संध्या 47 संध्या 48 संध्या 49 संध्या 50 संध्या 51 संध्या 52 संध्या 53 संध्या 54 संध्या 55 संध्या 56 संध्या 57 संध्या 58 संध्या 59 संध्या 60 संध्या 61 संध्या 62 संध्या 63 संध्या 64 संध्या 65 संध्या 66 संध्या 67 संध्या 68 संध्या 69 संध्या 70 संध्या 71 संध्या 72 संध्या 73 संध्या 74 संध्या 75 संध्या 76 संध्या 77 संध्या 78 संध्या 79 संध्या 80 संध्या 81 संध्या 82 संध्या 83 संध्या 84 संध्या 85 संध्या 86 संध्या 87 संध्या 88 संध्या 89 संध्या 90 संध्या 91 संध्या 92 संध्या 93 संध्या 94 संध्या 95 संध्या 96 संध्या 97 संध्या 98 संध्या 99 संध्या 100 संध्या 101 संध्या 102 संध्या 103 संध्या 104 संध्या 105 संध्या 106 संध्या 107 संध्या 108 संध्या 109 संध्या 110 संध्या 111 संध्या 112 संध्या 113 संध्या 114 संध्या 115 संध्या 116 संध्या 117 संध्या 118 संध्या 119 संध्या 120 संध्या 121 संध्या 122 संध्या 123 संध्या 124 संध्या 125 संध्या 126 संध्या 127 संध्या 128 संध्या 129 संध्या 130 संध्या 131 संध्या 132 संध्या 133 संध्या 134 संध्या 135 संध्या 136 संध्या 137 संध्या 138 संध्या 139 संध्या 140 संध्या 141 संध्या 142 संध्या 143 संध्या 144 संध्या 145 संध्या 146 संध्या 147 संध्या 148 संध्या 149 संध्या 150 संध्या 151 संध्या 152 संध्या 153 संध्या 154 संध्या 155 संध्या 156 संध्या 157 संध्या 158 संध्या 159 संध्या 160 संध्या 161 संध्या 162 संध्या 163 संध्या 164 संध्या 165 संध्या 166 संध्या 167 संध्या 168 संध्या 169 संध्या 170 संध्या 171 संध्या 172 संध्या 173 संध्या 174 संध्या 175 संध्या 176 संध्या 177 संध्या 178 संध्या 179 संध्या 180