श्याम 134
तो सुका तुकडा माझ्याजवळ बोलत होता. मी त्याच्याजवळ बोलत होतो. घडीघडी तो तुकडा मी हृदयाशी धरीत होतो. माझ्या डोळयांतील पाणी त्याच्यावर पडले. त्या तुकडयावर मी प्रेमाश्रूंचा वर्षाव केला. तो त्या तुकडयावर वर्षाव नसून मला मिळालेल्या रामाच्या मूर्तींवर अभिषेक होता. शेवटी तो तुकडा मी माझ्या पोटातच ठेवला. मी म्हटले, 'हे माझ्या रामचे हृदय मला पोटातच ठेवू दे; म्हणजे ते कोणालाही दिसणार नाही.'
माझा व रामचा नंबर बहुधा जवळजवळच असे. आम्ही लांब जाऊ तरी कसे ! देवालाही आम्हाला दूर करताना वाईट वाटले असते. कधी राम वर असे तर कधी श्याम वर असे. कधी रामच्या डोक्यावर श्याम, तर कधी श्यामच्या डोक्यावर राम ! आम्ही एकमेकांस डोक्यावर घेऊन जणू नाचत होतो. रामची वही हातात घेऊन तिच्यावर मि चित्रे काढीत असे. मी काही चित्रकार नव्हतो. राम होता चित्रकार. मला काहीतरी लिहावेसे वाटे; परंतु काय बोलावे, काय लिहावे ते समजत नसे.
रामच्या वहीत मी चिमणीचे चित्र काढीत असे. च्ािंवचिंव करणारी चिमुकली चिमणी मला फार आवडत असे. चिमणी हे नाव मला आवडते. मला अजूनही चिमण्यांकडे बघत राहावे असे वाटते. चिमण्यांकडे कधी कधी घटका घटका मी पहात राहिलो आहे. आत्याकडे असताना चिमण्यांना दाणे फेकून त्यांची मौज पहात असे व स्वत:चे अश्रू पुशीत असे. मी माझ्या एका कवितेत-
"चिमणी येऊन
नाचून बागडून
काय म्हणे मला ?
चिंवचिंव करीन
चिंता हरीन
हस रे माझ्या मुला'
असे चरण घातले आहेत. ते चरण उगीच गंमत म्हणून घातलेले नाहीत. त्या चरणांत आत्याकडचे माझे सारे जीवन मी ओतलेले आहे.
अशी मी माझ्या जीवनात येऊन बसलेली चिमणी; माझ्या जीवनात संगीत व आनंद आणणारी ही चिमणी; तिचे चित्र मी रामच्या वहीत काढीत असे. शिक्षक तिकडे शिकवीत असत, परंतु मी माझ्या हृदयातील चिमणी तेथे चितारीत असे. मी साध्या चिमणीचे चित्र काढीत नसे; तर पिलांसाठी चोचीत चारा घेऊन जाणारी मायाळू चिमणी काढीत असे.
माझ्या चिमणीत अपार अर्थ असे, असे मला वाटते. माझ्या आईचे प्रेम का त्या चित्रात मी दाखवीत असे ? माझी आई का त्या वेळेस नकळत माझ्या हृदयात येऊन बसत असे ? घास तोंडात घालताना माझी आठवण काढणारी माझी आई, ती का त्या वेळेस मी स्मरत असे ? का माझ्या शतजन्मावधी भुकेलेल्या जिवाला प्रेमाचा घास घेऊन येणारा हा जो रामरुप पक्षी, त्याचे दर्शन त्या चिमणीत मी घेत असे ? त्या चित्रातील भाव कोणताही असो. रामला व मला दोघांनाही चिमणीचे वेड लागले होते, एवढे खरे एखादे दिवशी श्याम जर बोलला नाही. रुसलेला, त्रासलेला दिसला तर राम त्याला म्हणावयाचा, 'पिलांना घास घेऊन जाणारी चिमणी काढ ना माझ्या वहीत ! ही घे वही, काढ ना !' रामचे ते शब्द ऐकताच श्याम का नाही म्हणेल ? मी लगेच त्या वहीत चिमणी चितारावयाचा. रामच्या वहीत जिकडे तिकडे चिमण्याच चिमण्या झाल्या होत्या. आमच्या प्रेमाला पंख फुटून जणू ते जिकडे तिकडे नाचत होते !