Get it on Google Play
Download on the App Store

ग्रंथपरिचय 12

ब्राह्मण-ग्रंथ व उपनिषदांप्रमाणें पालि वाङ्मयांतहि अनेक वाक्यें व शब्दप्रयोग यांची पुनरुक्ति आढळते. सुत्तनिपात ह्याला अपवाद नाहीं. सुत्तें ३, ६, ७, १३, १४, १६, ३०, ३१, ३५ ह्या सुत्तांत कित्येक गाथांतील शेवटला चरण धृपद म्हणून वापरलेला आहे. इतर पालि पुस्तकांप्रमाणें येथेंहि हृदयाला भिडणार्‍या भरपूर उपमा, उत्प्रक्षा, रूपकें किंवा दृष्टान्त आढळतात (४६, ४८, २०१, २५५, ३२१, ३५३, ४४३, ४८०, ८३१, ९२०, १०१४). मूर्ख माणसांची तुलना अर्धवट भरलेल्या भांड्याशीं किंवा खळखळणार्‍या ओढ्याशीं केली आहे तर शहाण्या मनुष्याला शान्त सरोवराची किंवा शान्त नदीची उपमा दिली आहे (७२०-२१). या उपमा किती सार्थ आहेत! एकें ठिकाणीं आपल्या नातेवाइकांत बसून बोलणारा माणूस जेव्हां मृत्यूनें ओढला जातो तेव्हां त्याला वधस्थानीं खाटकाकडून ओढल्या जाणार्‍या गायीची उपमा दिली आहे (५८०). दुसरे एके ठिकाणीं एकमेकांशी झोंबाझोंबी करणार्‍या या जगांतील माणसांना उथळ पाण्यांत जीवनाकरितां तडफडणार्‍या माशांची उपमा दिली आहे (९३६). गृहस्थाश्रमी मनुष्य मुनीची बरोबरी कदापि करूं शकत नाहीं, हें दाखविण्याकरितां एक अतिसमर्पक दृष्टान्त दिलेला आहे. ज्याप्रमाणें निळी मान असल्यामुळें सुंदर दिसणारा व आकाशांक (थोडेंसे) उडणारा मोर ह्यास हंसाची गति कदापि प्राप्त होण्याजोगी नाहीं, त्याप्रमाणें गृहस्थाश्रमी मनुष्य मुनीची कदापि बरोबरी करूं शकणार नाहीं (२२१).

छन्दोरचना :- सुत्तनिपाताचीं सर्वसाधारण छन्दोरचना म्हणजे जुने वैदिक छन्द-आठ अक्षरांचा अनुष्टुभ्, अकरा अक्षरांचा त्रिष्टुभ्, किंवा बारा अक्षरांचा जगती. या छन्दांतून अक्षरांची संख्या ठराविक असते. परंतु अक्षरांच्या ह्नस्वत्वाकडे किंवा दीर्घत्वाकडे लक्ष दिले जात नाहीं. या वैदिक छन्दांत छन्द:शास्त्रांतील उत्तर कालीन गणपद्धतीचा अवलंब केला जात नाहीं. सुत्तनिपातांत आपणांस कांहीं ठिकाणीं उत्तरकालीन गणवृत्तांपैकीं इन्द्रवज्रा व उपेन्द्रवज्रा यांचें मिश्रण झालेलें आढळतें (२०८-२१२-२१४-१९). कांहीं ठिकाणीं वंशस्थ व इन्द्रवंशा यांचेंही मिश्रण आढळतें (२२१, ६८८-९०). कांहीं गाथा तेरा अक्षरांच्या आहेत (२२०, ६७९-८०, ६९१-९८). त्यांना अतिजगती असें म्हणतात. पण त्यांतील पंक्तींचें पृथ:करण केलें तर गणपद्धतीच्या कोणत्याहि एका वर्गांत बसतीलच असें नाहीं. कांहीं गाथा वैतालीय वृत्तांत आहेत (३३ ३४, ६५८-५९, ८०४-१३). कांहीं औपच्छन्दसिकांत आहेत (१-१७, ८३-८७, ३६१-७३). कोकालियसुत्तांतील (६६३-७३) गाथांचें वृत्त वेगवती असून थोडाफार लवचिकपणाही त्यांत आढळून येतो. कांहीं गाथांची शब्दरचना निर्दोष नसल्यामुळें त्या नीट सुरांत म्हणतां येत नाहींत (१४३-१५२, ९१६-३४). यामुळें त्यांना सर्वसाधारण गाथा या नावानें संबोधलेलें बरें.

उत्तरकालीन संस्कृत वाङ्मयांतल्याप्रमाणें या ग्रंथांत काव्यरचनेचे ठराविक नियम पाळलेले दिसत नाहींत. अनुष्टुभ् छन्दांतील कित्येक गाथांमध्ये सहा पाद किंवा चरण आढळतात (३०३, ३०६-३०७, ५४७, ७३९, ७५१, ७६२, ७६३, ९९२). त्रिष्टुभ् वृत्तांतीलही कांहीं गाथांत पांच किंवा सहा पाद आढळतात (४६९, ४७८, ५०८, ८६३, ८७५,). कांहींत सात किंवा आठही पाद आहेत (२१३, २३१, १०७९, १०८१, १०८२). गाथा ६५९ मध्यें आपणांस वैतालिय वृत्तांत पांच पद आढळतात. कांहीं ठिकाणीं अनुष्टुभ् व वैतालीय यांचें मिश्रण आढळतें (१५३, ४५७, ५४०), तर कांहीं ठिकाणीं अनुष्टुभ् व त्रिष्टुभ् यांचें मिश्रण आढळतें (३२७, ४५९, ४८२, ४८६, १०५५ ते २०६८, ११४९).

अशा रीतीनें ह्या ग्रंथाचा परिचय सर्व साधारण वाचकांसही उद्बोधक होईल अशा रीतीनें करून दिला आहे. जिज्ञासू लोक हा ग्रंथ प्रत्यक्ष वाचूनच त्याचा परिचय करून घेतील अशी आशा प्रदर्शित करून हा लांबलेला ग्रंथ-परिचय पुरा करतों.

स्वाध्याय, पुणें                                                                      पु. वि. बापट
२०/७/५५

सुत्तनिपात

धर्मानंद कोसंबी
Chapters
प्रास्ताविक चार शब्द 1 प्रास्ताविक चार शब्द 2 भाषातरकारांची प्रस्तावना 1 भाषातरकारांची प्रस्तावना 2 भाषातरकारांची प्रस्तावना 3 ग्रंथपरिचय 1 ग्रंथपरिचय 2 ग्रंथपरिचय 3 ग्रंथपरिचय 4 ग्रंथपरिचय 5 ग्रंथपरिचय 6 ग्रंथपरिचय 7 ग्रंथपरिचय 8 ग्रंथपरिचय 9 ग्रंथपरिचय 10 ग्रंथपरिचय 11 ग्रंथपरिचय 12 सुत्तनिपात 1 सुत्तनिपात 2 सुत्तनिपात 3 सुत्तनिपात 4 सुत्तनिपात 5 सुत्तनिपात 6 सुत्तनिपात 7 सुत्तनिपात 8 सुत्तनिपात 9 सुत्तनिपात 10 सुत्तनिपात 11 सुत्तनिपात 12 सुत्तनिपात 13 सुत्तनिपात 14 सुत्तनिपात 15 सुत्तनिपात 16 सुत्तनिपात 17 सुत्तनिपात 18 सुत्तनिपात 19 सुत्तनिपात 20 सुत्तनिपात 21 सुत्तनिपात 22 सुत्तनिपात 23 सुत्तनिपात 24 सुत्तनिपात 25 सुत्तनिपात 26 सुत्तनिपात 27 सुत्तनिपात 28 सुत्तनिपात 29 सुत्तनिपात 30 सुत्तनिपात 31 सुत्तनिपात 32 सुत्तनिपात 33 सुत्तनिपात 34 सुत्तनिपात 35 सुत्तनिपात 36 सुत्तनिपात 37 सुत्तनिपात 38 सुत्तनिपात 39 सुत्तनिपात 40 सुत्तनिपात 41 सुत्तनिपात 42 सुत्तनिपात 43 सुत्तनिपात 44 सुत्तनिपात 45 सुत्तनिपात 46 सुत्तनिपात 47 सुत्तनिपात 48 सुत्तनिपात 49 सुत्तनिपात 50 सुत्तनिपात 51 सुत्तनिपात 52 सुत्तनिपात 53 सुत्तनिपात 54 सुत्तनिपात 55 सुत्तनिपात 56 सुत्तनिपात 57 सुत्तनिपात 58 सुत्तनिपात 59 सुत्तनिपात 60 सुत्तनिपात 61 सुत्तनिपात 62 सुत्तनिपात 63 सुत्तनिपात 64 सुत्तनिपात 65 सुत्तनिपात 66 सुत्तनिपात 67 सुत्तनिपात 68 सुत्तनिपात 69 सुत्तनिपात 70 सुत्तनिपात 71 सुत्तनिपात 72 सुत्तनिपात 73 सुत्तनिपात 74 सुत्तनिपात 75 सुत्तनिपात 76 सुत्तनिपात 77 सुत्तनिपात 78 सुत्तनिपात 79 सुत्तनिपात 80 सुत्तनिपात 81 सुत्तनिपात 82 सुत्तनिपात 83 सुत्तनिपात 84 सुत्तनिपात 85 सुत्तनिपात 86 सुत्तनिपात 87 सुत्तनिपात 88 सुत्तनिपात 89 सुत्तनिपात 90 सुत्तनिपात 91 सुत्तनिपात 92 सुत्तनिपात 93 सुत्तनिपात 94 सुत्तनिपात 95 सुत्तनिपात 96 सुत्तनिपात 97 सुत्तनिपात 98 सुत्तनिपात 99 सुत्तनिपात 100 सुत्तनिपात 101 सुत्तनिपात 102 सुत्तनिपात 103 सुत्तनिपात 104 सुत्तनिपात 105 सुत्तनिपात 106 सुत्तनिपात 107 सुत्तनिपात 108 सुत्तनिपात 109 सुत्तनिपात 110 सुत्तनिपात 111 सुत्तनिपात 112 सुत्तनिपात 113 सुत्तनिपात 114 सुत्तनिपात 115 सुत्तनिपात 116 सुत्तनिपात 117 सुत्तनिपात 118 सुत्तनिपात 119 सुत्तनिपात 120 सुत्तनिपात 121 सुत्तनिपात 122 सुत्तनिपात 123 सुत्तनिपात 124 सुत्तनिपात 125 सुत्तनिपात 126 सुत्तनिपात 127 सुत्तनिपात 128 सुत्तनिपात 129 सुत्तनिपात 130 सुत्तनिपात 131 सुत्तनिपात 132 सुत्तनिपात 133 सुत्तनिपात 134 सुत्तनिपात 135 सुत्तनिपात 136 सुत्तनिपात 137 सुत्तनिपात 138 सुत्तनिपात 139 सुत्तनिपात 140 सुत्तनिपात 141 सुत्तनिपात 142 सुत्तनिपात 143 सुत्तनिपात 144 सुत्तनिपात 145 सुत्तनिपात 146 सुत्तनिपात 147 सुत्तनिपात 148 सुत्तनिपात 149 सुत्तनिपात 150 सुत्तनिपात 151 सुत्तनिपात 152 सुत्तनिपात 153 सुत्तनिपात 154 सुत्तनिपात 155 सुत्तनिपात 156 सुत्तनिपात 157 सुत्तनिपात 158 सुत्तनिपात 159 सुत्तनिपात 160 सुत्तनिपात 161 सुत्तनिपात 162 सुत्तनिपात 163 सुत्तनिपात 164 सुत्तनिपात 165 सुत्तनिपात 166 सुत्तनिपात 167 सुत्तनिपात 168 सुत्तनिपात 169 सुत्तनिपात 170 सुत्तनिपात 171 सुत्तनिपात 172 सुत्तनिपात 173 सुत्तनिपात 174 सुत्तनिपात 175 सुत्तनिपात 176 सुत्तनिपात 177 सुत्तनिपात 178 सुत्तनिपात 179 सुत्तनिपात 180 सुत्तनिपात 181 सुत्तनिपात 182 सुत्तनिपात 183 सुत्तनिपात 184 सुत्तनिपात 185 सुत्तनिपात 186 सुत्तनिपात 187 सुत्तनिपात 188 सुत्तनिपात 189 सुत्तनिपात 190 सुत्तनिपात 191 सुत्तनिपात 192 सुत्तनिपात 193 सुत्तनिपात 194 सुत्तनिपात 195 सुत्तनिपात 196 सुत्तनिपात 197 सुत्तनिपात 198 सुत्तनिपात 199 सुत्तनिपात 200 सुत्तनिपात 201 सुत्तनिपात 202 सुत्तनिपात 203 सुत्तनिपात 204 सुत्तनिपात 205 सुत्तनिपात 206 सुत्तनिपात 207 सुत्तनिपात 208 सुत्तनिपात 209 सुत्तनिपात 210 सुत्तनिपात 211 सुत्तनिपात 212 सुत्तनिपात 213 सुत्तनिपात 214 सुत्तनिपात 215 सुत्तनिपात 216 सुत्तनिपात 217 सुत्तनिपात 218 सुत्तनिपात 219 सुत्तनिपात 220 सुत्तनिपात 221 सुत्तनिपात 222 सुत्तनिपात 223 सुत्तनिपात 224 सुत्तनिपात 225 सुत्तनिपात 226 सुत्तनिपात 227 सुत्तनिपात 228 सुत्तनिपात 229