Get it on Google Play
Download on the App Store

ग्रंथपरिचय 7

(इ) कसिभारद्वाज व धनियसुत्त यांमधील सुंदर संवाद—कसिभारद्वाजसुत्तावरून (४) “भिक्षु हा एक आळशी प्राणी आहे” असा आरोप काहीं लाको करीत असत असें दिसतें. भारद्वाजब्राह्मण भिक्षा मागणार्‍या बुद्धाला म्हणतो—“शेत नांगरून बीं पेरून म्हणजे कष्ट करून निढळाच्या घामानें तूं अन्न कां मिळवीत नाहींस?” गौतम उत्तर देतो. “मी आळशी नसून मीही मानसिक शेतीचें काम करीतच असतो. मीही एक शेतकरी असून मनोविकासाचें काम करतों.” धनियसुत्तांत (२) ही असाच एक सुंदर संवाद आहे. आज्ञाधारक व कर्तव्यदक्ष पत्नी, सुंदर, निरोगी मुलें न खूप गुरेंढोरें ज्याच्याजवळ आहेत अशा एका गवळ्याची व उलटपक्षी निर्धन व घरदार नसलेल्या, भटक्या, अशा बुद्धाची तुलना करून हा भटक्या बुद्ध देखील सुखी असूं शकतो असें दाखविलें आहे. या अकिंचन बुद्धाला कसलेंही बंधन नसून तो कोणाचाही दास नाहीं. स्वत:च्याच निग्रही मनामुळें स्वत:चाच मालक बनला आहे. सुखामुळें तो हुरळून जात नाहीं किंवा दु:खामुळें गांगरूनही जात नाहीं; कारण तो निरुपाधि (अलिप्त) असा आहे.

(ई) गौतमबुद्धाविषयींचीं तीन आख्यानें :-
पब्बज्जा (२७), पधान (२८) व नाळक (३७) ह्या सुत्तांना एक विशिष्ट महत्त्व आहे. ज्याच्यांतून बुद्धचरित्राची निर्मिति होऊं शकेल अशा एका विशिष्ट जुन्या धार्मिंक आख्यानाचें अवशेष ह्यांत दिसतात. नाळकसुत्तांत बुद्धाच्या जन्मानंतर लगेच घडलेल्या एका घटनेची हकीकत आहे. पूज्य असित, बुद्धाच्या जन्मामुळें आनंदित झालेल्या देवांना पाहून, शुद्धोदनाच्या दरबारीं मुलाला पाहण्याकरितां आला. मुलाला पाहून त्यानें भविष्य वर्तविलें कीं, “हा सबंध जगाचा धर्मगुरु होईल”. बुद्ध ज्या वेळेस अशा रीतीनें धर्मगुरु होऊन धर्मचक्र चालूं करील त्या वेळेस आपण जिवन्त असणार नाहीं ह्याबद्दल त्याला वाईट वाटलें. म्हणून त्यानें आपला भाचा नाळक याला बुद्धाचा शिष्य होण्यास सांगितलें. अशा तर्‍हेचा कथाभाग ह्या सुत्ताच्या पहिल्या भागांत म्हणजे वत्थुगाथेंत आहे. ह्याच सुत्ताच्या उत्तर भागांत ‘मौनेय’ (७०१ पासून पुढें) सांगितलें आहे. बालबुद्धाविषयीं ही पौराणिक कथा आहे व त्यांत बुद्धाची चमत्कार दाखविण्याची शक्ति वर्णिलेली आहे. पब्बज्जासुत्तांत बुद्धाच्या प्रव्रज्येची हकीकत आहे. आपलें घरदार सोडून मगध देशांत हिंडत असतां तो मगधाची राजधानी, राजगृह, येथें आला. मगध देशचा राजा बिंबिसार यानें बुद्धाची भेट घेतली व आपल्या दरबारीं राहण्यास विनविलें पण बुद्धानें तें नाकबूल केलें व आपलें ध्येय गांठण्याकरितां अवश्य ते प्रयत्‍न करणें प्राप्त आहे असें सांगून तो निघून गेला. पधानसुत्तांत मार व गौतम यांचें संभाषण आहे. गौतम नैरंजरा (४२५) नांवाच्या नदीच्या कांठीं बसला असून आपलें ध्येय गांठण्यासाठीं ध्यानस्थ बसलेला आहे. मार बुद्धाला त्या मार्गापासून परावृत्त करण्याचा प्रयत्‍न करतो व असा उपदेश करतो कीं, “ह्या कांहीं भानगडींत न पडतां बह्मचर्याच्या जीवनानेंच किंवा यज्ञ करूनच पुण्यसंचय करतां येईल.” पण गौतम पुण्यसंपादन करण्याबद्दल बेफिकिर असतो. शेवटीं, “सात वर्षे मी तुझा पाठलाग करीत आहें तरी मी तुझें मन वळवूं शकलों नाहीं व तुझ्यावर ताबा मिळवूं शकलों नाहीं,” अशी कबुली देऊन निरुत्साही व दु:खित मनानें मार नाहींसा झाला (४४६-४४९). ही गोष्ट म्हणजे गौतमाच्या मनांतील सत्प्रवृत्ति व असत्प्रवृत्ति ह्यांचा झगडा सुचविणारें काव्यमय रूपकच होय. लोभ,. असमाधान, क्षुत्-पिपासा, तृष्णा, अनुत्साह व आलस्य, भीति, कुशका, परगुणांबद्दल तिरस्कार, दुराग्रह, लाभ, कीर्ति व खोट्या मार्गानें मिळविलेल्या यशामुळें प्राप्त होणारीं आत्मस्तुति व परनिंदा- हीं माराची आयुधें होतीं (४३६-३९). ह्या सर्व असत्प्रवृत्तींवर जय मिळवल्यावर बुद्धाच्या मनांतील सतप्रवृत्तीचा विजय होतो.

सुत्तनिपात

धर्मानंद कोसंबी
Chapters
प्रास्ताविक चार शब्द 1 प्रास्ताविक चार शब्द 2 भाषातरकारांची प्रस्तावना 1 भाषातरकारांची प्रस्तावना 2 भाषातरकारांची प्रस्तावना 3 ग्रंथपरिचय 1 ग्रंथपरिचय 2 ग्रंथपरिचय 3 ग्रंथपरिचय 4 ग्रंथपरिचय 5 ग्रंथपरिचय 6 ग्रंथपरिचय 7 ग्रंथपरिचय 8 ग्रंथपरिचय 9 ग्रंथपरिचय 10 ग्रंथपरिचय 11 ग्रंथपरिचय 12 सुत्तनिपात 1 सुत्तनिपात 2 सुत्तनिपात 3 सुत्तनिपात 4 सुत्तनिपात 5 सुत्तनिपात 6 सुत्तनिपात 7 सुत्तनिपात 8 सुत्तनिपात 9 सुत्तनिपात 10 सुत्तनिपात 11 सुत्तनिपात 12 सुत्तनिपात 13 सुत्तनिपात 14 सुत्तनिपात 15 सुत्तनिपात 16 सुत्तनिपात 17 सुत्तनिपात 18 सुत्तनिपात 19 सुत्तनिपात 20 सुत्तनिपात 21 सुत्तनिपात 22 सुत्तनिपात 23 सुत्तनिपात 24 सुत्तनिपात 25 सुत्तनिपात 26 सुत्तनिपात 27 सुत्तनिपात 28 सुत्तनिपात 29 सुत्तनिपात 30 सुत्तनिपात 31 सुत्तनिपात 32 सुत्तनिपात 33 सुत्तनिपात 34 सुत्तनिपात 35 सुत्तनिपात 36 सुत्तनिपात 37 सुत्तनिपात 38 सुत्तनिपात 39 सुत्तनिपात 40 सुत्तनिपात 41 सुत्तनिपात 42 सुत्तनिपात 43 सुत्तनिपात 44 सुत्तनिपात 45 सुत्तनिपात 46 सुत्तनिपात 47 सुत्तनिपात 48 सुत्तनिपात 49 सुत्तनिपात 50 सुत्तनिपात 51 सुत्तनिपात 52 सुत्तनिपात 53 सुत्तनिपात 54 सुत्तनिपात 55 सुत्तनिपात 56 सुत्तनिपात 57 सुत्तनिपात 58 सुत्तनिपात 59 सुत्तनिपात 60 सुत्तनिपात 61 सुत्तनिपात 62 सुत्तनिपात 63 सुत्तनिपात 64 सुत्तनिपात 65 सुत्तनिपात 66 सुत्तनिपात 67 सुत्तनिपात 68 सुत्तनिपात 69 सुत्तनिपात 70 सुत्तनिपात 71 सुत्तनिपात 72 सुत्तनिपात 73 सुत्तनिपात 74 सुत्तनिपात 75 सुत्तनिपात 76 सुत्तनिपात 77 सुत्तनिपात 78 सुत्तनिपात 79 सुत्तनिपात 80 सुत्तनिपात 81 सुत्तनिपात 82 सुत्तनिपात 83 सुत्तनिपात 84 सुत्तनिपात 85 सुत्तनिपात 86 सुत्तनिपात 87 सुत्तनिपात 88 सुत्तनिपात 89 सुत्तनिपात 90 सुत्तनिपात 91 सुत्तनिपात 92 सुत्तनिपात 93 सुत्तनिपात 94 सुत्तनिपात 95 सुत्तनिपात 96 सुत्तनिपात 97 सुत्तनिपात 98 सुत्तनिपात 99 सुत्तनिपात 100 सुत्तनिपात 101 सुत्तनिपात 102 सुत्तनिपात 103 सुत्तनिपात 104 सुत्तनिपात 105 सुत्तनिपात 106 सुत्तनिपात 107 सुत्तनिपात 108 सुत्तनिपात 109 सुत्तनिपात 110 सुत्तनिपात 111 सुत्तनिपात 112 सुत्तनिपात 113 सुत्तनिपात 114 सुत्तनिपात 115 सुत्तनिपात 116 सुत्तनिपात 117 सुत्तनिपात 118 सुत्तनिपात 119 सुत्तनिपात 120 सुत्तनिपात 121 सुत्तनिपात 122 सुत्तनिपात 123 सुत्तनिपात 124 सुत्तनिपात 125 सुत्तनिपात 126 सुत्तनिपात 127 सुत्तनिपात 128 सुत्तनिपात 129 सुत्तनिपात 130 सुत्तनिपात 131 सुत्तनिपात 132 सुत्तनिपात 133 सुत्तनिपात 134 सुत्तनिपात 135 सुत्तनिपात 136 सुत्तनिपात 137 सुत्तनिपात 138 सुत्तनिपात 139 सुत्तनिपात 140 सुत्तनिपात 141 सुत्तनिपात 142 सुत्तनिपात 143 सुत्तनिपात 144 सुत्तनिपात 145 सुत्तनिपात 146 सुत्तनिपात 147 सुत्तनिपात 148 सुत्तनिपात 149 सुत्तनिपात 150 सुत्तनिपात 151 सुत्तनिपात 152 सुत्तनिपात 153 सुत्तनिपात 154 सुत्तनिपात 155 सुत्तनिपात 156 सुत्तनिपात 157 सुत्तनिपात 158 सुत्तनिपात 159 सुत्तनिपात 160 सुत्तनिपात 161 सुत्तनिपात 162 सुत्तनिपात 163 सुत्तनिपात 164 सुत्तनिपात 165 सुत्तनिपात 166 सुत्तनिपात 167 सुत्तनिपात 168 सुत्तनिपात 169 सुत्तनिपात 170 सुत्तनिपात 171 सुत्तनिपात 172 सुत्तनिपात 173 सुत्तनिपात 174 सुत्तनिपात 175 सुत्तनिपात 176 सुत्तनिपात 177 सुत्तनिपात 178 सुत्तनिपात 179 सुत्तनिपात 180 सुत्तनिपात 181 सुत्तनिपात 182 सुत्तनिपात 183 सुत्तनिपात 184 सुत्तनिपात 185 सुत्तनिपात 186 सुत्तनिपात 187 सुत्तनिपात 188 सुत्तनिपात 189 सुत्तनिपात 190 सुत्तनिपात 191 सुत्तनिपात 192 सुत्तनिपात 193 सुत्तनिपात 194 सुत्तनिपात 195 सुत्तनिपात 196 सुत्तनिपात 197 सुत्तनिपात 198 सुत्तनिपात 199 सुत्तनिपात 200 सुत्तनिपात 201 सुत्तनिपात 202 सुत्तनिपात 203 सुत्तनिपात 204 सुत्तनिपात 205 सुत्तनिपात 206 सुत्तनिपात 207 सुत्तनिपात 208 सुत्तनिपात 209 सुत्तनिपात 210 सुत्तनिपात 211 सुत्तनिपात 212 सुत्तनिपात 213 सुत्तनिपात 214 सुत्तनिपात 215 सुत्तनिपात 216 सुत्तनिपात 217 सुत्तनिपात 218 सुत्तनिपात 219 सुत्तनिपात 220 सुत्तनिपात 221 सुत्तनिपात 222 सुत्तनिपात 223 सुत्तनिपात 224 सुत्तनिपात 225 सुत्तनिपात 226 सुत्तनिपात 227 सुत्तनिपात 228 सुत्तनिपात 229