Get it on Google Play
Download on the App Store

ग्रंथपरिचय 11

देव व गन्धर्व देखील त्याची स्थिति जाणत नाहींत (६४४). ही शब्दातीत स्थिति आहे. बावरीच्या सोळा शिष्यांपैकीं एकानें म्हणजे उपसीवानें बुद्धाला प्रश्न विचारला कीं, मुनि विमुक्त झाल्यानंतर तो कोणच्या स्थितींत असतो? तो उच्छेद पावतो कीं शाश्वत कालपर्यंत निरोगी असा असतो? बुद्धानें उत्तर केलें कीं, तो अस्तंगत आहे. त्याची मोजमापानें गणना केली जात नाहीं, व कोणचेही शब्द त्याचें वर्णन करूं शकत नाहींत.

अत्थंगतस्स न पमाणमत्थि । येन नं वज्जु तं तस्स नत्थि ।
सब्बेसु धम्मेसु समूहतेसु । समूहता वादपथाऽपि सब्बे ।। (१०७६)

बुद्धधर्म
: नीतिधर्म-- बुद्धधर्माला नीतिधर्म असेंही कित्येक वेळां म्हटलें जातें व ह्याला भरपूर बळकटी सुत्तनिपातांत आढळते. ईश्वराबद्दल जरी बुद्धधर्मांत- विशेषत: प्राचीन बुद्धधर्मांत-मुग्धता बाळगलेली आढळते, तरी बौद्ध लोक देव-देवता, स्वर्ग, नरक, कर्म, पुनर्जन्म यांवर विश्वास ठेवतात. ब्राह्मणांचे देव, शक्र, ब्रह्मा, वगैरे-ह्यांना बुद्धापेक्षां ते कनिष्ठ समजतात व ते बुद्धाकडे येऊन त्याला वन्दन करतात असें वर्णन आढळतें. नीतिमय आयुष्य घालविण्याबद्दल व जगाचें खरें स्वरूप जाणण्याबद्दल भिक्षूंना व गृहस्थलोकांना बुद्ध नेहमीं उपदेश करीत असे. धम्मिकसुत्तांत (२६) नीतिमय आयुष्य घालविण्याबद्दलचे नियम सांगितले आहेत व त्या नियमांचें पालन झालें म्हणजे गृहस्थ-व्रताचें पालन झालें. ह्या नीतिपरतेचे दुसरे लक्षण जें दिसून येतें तें हें कीं, ब्राह्मण, श्रमण, स्नातक (न्हातक) खेत्तजिन, वेदगू, परिब्बाजक, नाग, पण्डित, सोत्थिय, इत्यादि शब्दांचा अर्थ नीतिपर लावणें होय. अशा तर्‍हेचे या शब्दांचे अर्थ सभियसुत्तांत (३२) दिलेले आढळतात.

भाषा व विचारमांडणी
:- सुत्तनिपाताचें प्रचीनत्व त्याच्या विषयांप्रमाणें त्याच्या भाषेवरूनही दिसून येते. डॉ. फाउसबोल ह्यांनीं खालील विशेषाकडे विद्वानांचें लक्ष वेधलेंच आहे :-

नामांची व क्रियापदांचीं वैदिक बहुवचनी रूपें-समूहतासे (१४), पच्चयासे (१५), पण्डितासे (८७५-७६); किंवा, चरामसे (३२), सिक्खिसामसे (८१४).

संक्षिप्त रूपें-विनिच्छया, लक्खणा, (विनिच्छयानि, लक्खणानि); मन्ता, परिञ्ञा, लाभकभ्या (मन्ताय, परिञ्ञाय, लाभकभ्याय) सन्त्या, दुग्गच्चा, तिथ्या, सम्मुच्चा, थियो.
कांहीं ठिकाणीं छन्दाकरितां रूपें संक्षिप्त केलेलीं आहेत—
तद (तदा) ६८५, जनेत्व (जनेत्वा) ६९५, यद (यदा) ६९६, सिंचित्व (सिंचित्वा) ६७१.
वैदिक कृदन्त रूपें : विप्पहातवे, उण्णमेतवे, संपयातवे, (वैदिक तवै-प्रत्ययापासून).
वाढविलेलीं रूपें—आतुमानं (८८८), सुवामि (६६६), सुवाना (२१०).
आर्षरूपें—सग्घसि (सक्खिस्ससि), पाव किंवा पावा (पवदति), पवेच्छे (पवेसेय्य), सुस्सं (सुणिस्सामि), दट्ठु (दिस्वा), परिब्बसानो (परिवसमानो), अवोचासि (अवोच), रुण्णेन (रुदितेन) ५८४, उग्गहायान्त (उग्गण्हन्ति) ७९१.
अनियमित शब्द—व्यप्पथ (१६४, ९६१), भुनहू, पटिसेनियन्ति, क्यास्स (९६१), उपय (७८७), अवविदाता (७८४).
कांहीं ठिकाणीं सांकेतिक शब्दयोजना किंवा संक्षिप्त रचना आढळते—कुप्पपटिच्चसन्ति (७८४), सञ्ञसञ्ञी, विसञ्ञसञ्ञी, विभूतसञ्ञी (८७४), दिगुण. एकगुण (७१४).

सुत्तनिपात

धर्मानंद कोसंबी
Chapters
प्रास्ताविक चार शब्द 1 प्रास्ताविक चार शब्द 2 भाषातरकारांची प्रस्तावना 1 भाषातरकारांची प्रस्तावना 2 भाषातरकारांची प्रस्तावना 3 ग्रंथपरिचय 1 ग्रंथपरिचय 2 ग्रंथपरिचय 3 ग्रंथपरिचय 4 ग्रंथपरिचय 5 ग्रंथपरिचय 6 ग्रंथपरिचय 7 ग्रंथपरिचय 8 ग्रंथपरिचय 9 ग्रंथपरिचय 10 ग्रंथपरिचय 11 ग्रंथपरिचय 12 सुत्तनिपात 1 सुत्तनिपात 2 सुत्तनिपात 3 सुत्तनिपात 4 सुत्तनिपात 5 सुत्तनिपात 6 सुत्तनिपात 7 सुत्तनिपात 8 सुत्तनिपात 9 सुत्तनिपात 10 सुत्तनिपात 11 सुत्तनिपात 12 सुत्तनिपात 13 सुत्तनिपात 14 सुत्तनिपात 15 सुत्तनिपात 16 सुत्तनिपात 17 सुत्तनिपात 18 सुत्तनिपात 19 सुत्तनिपात 20 सुत्तनिपात 21 सुत्तनिपात 22 सुत्तनिपात 23 सुत्तनिपात 24 सुत्तनिपात 25 सुत्तनिपात 26 सुत्तनिपात 27 सुत्तनिपात 28 सुत्तनिपात 29 सुत्तनिपात 30 सुत्तनिपात 31 सुत्तनिपात 32 सुत्तनिपात 33 सुत्तनिपात 34 सुत्तनिपात 35 सुत्तनिपात 36 सुत्तनिपात 37 सुत्तनिपात 38 सुत्तनिपात 39 सुत्तनिपात 40 सुत्तनिपात 41 सुत्तनिपात 42 सुत्तनिपात 43 सुत्तनिपात 44 सुत्तनिपात 45 सुत्तनिपात 46 सुत्तनिपात 47 सुत्तनिपात 48 सुत्तनिपात 49 सुत्तनिपात 50 सुत्तनिपात 51 सुत्तनिपात 52 सुत्तनिपात 53 सुत्तनिपात 54 सुत्तनिपात 55 सुत्तनिपात 56 सुत्तनिपात 57 सुत्तनिपात 58 सुत्तनिपात 59 सुत्तनिपात 60 सुत्तनिपात 61 सुत्तनिपात 62 सुत्तनिपात 63 सुत्तनिपात 64 सुत्तनिपात 65 सुत्तनिपात 66 सुत्तनिपात 67 सुत्तनिपात 68 सुत्तनिपात 69 सुत्तनिपात 70 सुत्तनिपात 71 सुत्तनिपात 72 सुत्तनिपात 73 सुत्तनिपात 74 सुत्तनिपात 75 सुत्तनिपात 76 सुत्तनिपात 77 सुत्तनिपात 78 सुत्तनिपात 79 सुत्तनिपात 80 सुत्तनिपात 81 सुत्तनिपात 82 सुत्तनिपात 83 सुत्तनिपात 84 सुत्तनिपात 85 सुत्तनिपात 86 सुत्तनिपात 87 सुत्तनिपात 88 सुत्तनिपात 89 सुत्तनिपात 90 सुत्तनिपात 91 सुत्तनिपात 92 सुत्तनिपात 93 सुत्तनिपात 94 सुत्तनिपात 95 सुत्तनिपात 96 सुत्तनिपात 97 सुत्तनिपात 98 सुत्तनिपात 99 सुत्तनिपात 100 सुत्तनिपात 101 सुत्तनिपात 102 सुत्तनिपात 103 सुत्तनिपात 104 सुत्तनिपात 105 सुत्तनिपात 106 सुत्तनिपात 107 सुत्तनिपात 108 सुत्तनिपात 109 सुत्तनिपात 110 सुत्तनिपात 111 सुत्तनिपात 112 सुत्तनिपात 113 सुत्तनिपात 114 सुत्तनिपात 115 सुत्तनिपात 116 सुत्तनिपात 117 सुत्तनिपात 118 सुत्तनिपात 119 सुत्तनिपात 120 सुत्तनिपात 121 सुत्तनिपात 122 सुत्तनिपात 123 सुत्तनिपात 124 सुत्तनिपात 125 सुत्तनिपात 126 सुत्तनिपात 127 सुत्तनिपात 128 सुत्तनिपात 129 सुत्तनिपात 130 सुत्तनिपात 131 सुत्तनिपात 132 सुत्तनिपात 133 सुत्तनिपात 134 सुत्तनिपात 135 सुत्तनिपात 136 सुत्तनिपात 137 सुत्तनिपात 138 सुत्तनिपात 139 सुत्तनिपात 140 सुत्तनिपात 141 सुत्तनिपात 142 सुत्तनिपात 143 सुत्तनिपात 144 सुत्तनिपात 145 सुत्तनिपात 146 सुत्तनिपात 147 सुत्तनिपात 148 सुत्तनिपात 149 सुत्तनिपात 150 सुत्तनिपात 151 सुत्तनिपात 152 सुत्तनिपात 153 सुत्तनिपात 154 सुत्तनिपात 155 सुत्तनिपात 156 सुत्तनिपात 157 सुत्तनिपात 158 सुत्तनिपात 159 सुत्तनिपात 160 सुत्तनिपात 161 सुत्तनिपात 162 सुत्तनिपात 163 सुत्तनिपात 164 सुत्तनिपात 165 सुत्तनिपात 166 सुत्तनिपात 167 सुत्तनिपात 168 सुत्तनिपात 169 सुत्तनिपात 170 सुत्तनिपात 171 सुत्तनिपात 172 सुत्तनिपात 173 सुत्तनिपात 174 सुत्तनिपात 175 सुत्तनिपात 176 सुत्तनिपात 177 सुत्तनिपात 178 सुत्तनिपात 179 सुत्तनिपात 180 सुत्तनिपात 181 सुत्तनिपात 182 सुत्तनिपात 183 सुत्तनिपात 184 सुत्तनिपात 185 सुत्तनिपात 186 सुत्तनिपात 187 सुत्तनिपात 188 सुत्तनिपात 189 सुत्तनिपात 190 सुत्तनिपात 191 सुत्तनिपात 192 सुत्तनिपात 193 सुत्तनिपात 194 सुत्तनिपात 195 सुत्तनिपात 196 सुत्तनिपात 197 सुत्तनिपात 198 सुत्तनिपात 199 सुत्तनिपात 200 सुत्तनिपात 201 सुत्तनिपात 202 सुत्तनिपात 203 सुत्तनिपात 204 सुत्तनिपात 205 सुत्तनिपात 206 सुत्तनिपात 207 सुत्तनिपात 208 सुत्तनिपात 209 सुत्तनिपात 210 सुत्तनिपात 211 सुत्तनिपात 212 सुत्तनिपात 213 सुत्तनिपात 214 सुत्तनिपात 215 सुत्तनिपात 216 सुत्तनिपात 217 सुत्तनिपात 218 सुत्तनिपात 219 सुत्तनिपात 220 सुत्तनिपात 221 सुत्तनिपात 222 सुत्तनिपात 223 सुत्तनिपात 224 सुत्तनिपात 225 सुत्तनिपात 226 सुत्तनिपात 227 सुत्तनिपात 228 सुत्तनिपात 229