रामचरित्र - अभंग ९११ ते ९२५
९११
दशरथ संतानहीन जाला । पुत्रजन्ययाग केला ॥१॥
सांगे वसिष्ठ आचार्य । धर्मशास्त्र ऐके राय ॥२॥
पुसों जावं जी डोहळीयां । जें जें प्रिया मागती ॥३॥
ऐका कौसल्या संभ्रम । उदरीं संभवला राम ॥४॥
पुसों जातां डोहळे । आन अन्य तें वर्तलें ॥५॥
जनार्दन उदरा आला । एकाएकीं डोळिया घाला ॥६॥
९१२
एकपणेंविण प्रसवला । विदेही जन्मला श्रीराम ॥१॥
पूर्वी पितामहाचा पिता । तया प्रसन्न सुभानु होतां ॥२॥
यालागीं सुर्यवंशीं तंव पिता । जन्म जाला श्रीराम ॥३॥
एका जनार्दनीं श्रीराम । सर्वहरतील श्रमा ॥४॥
९१३
रीघ नाही कोणा पाहुं आले जना । फिटलें पारणा लोचनाचे ॥१॥
नाचत नारद गाताती गंधर्व । तुंबर हावभाव दाविताती ॥२॥
स्तुति करीशेष न वर्णवें वेदांसी । स्तवन विरिंची करीतसे ॥३॥
करिताती नारी अभ्यंग रामासी । पायांवरी त्यासी न्हाणिताती ॥४॥
नीति नाहीं गुण विश्वाचा जनिता । तयाचिया माथा पाणी घाली ॥५॥
घाली तेल माथां माखील ते टाळू । दीनाचा दयाळू कुर्वाळिती ॥६॥
तीर्थे वास करिती जयचिये चरणीं । पायांवरी न्हाणी त्यासी माता ॥७॥
लाउनी पालव रामासी पुसिलें । वेगीं फुंकियेले कान दोन्हीं ॥८॥
दोघांदोहीकडे सिद्धि बुद्धि जाणा । घातिलें पाळणां रामराजा ॥९॥
त्यांनी धणीवरी गाईला पाळणा । एका जनार्दनीं पहुडविले ॥१०॥
९१४
पोटीं भय आतां तुजला कशाचें । ध्येय हेंशिवाचें अवतरलें ॥१॥
तरले अपार पापी मुढ जन । ऐकतां चिंतन देव तोषे ॥२॥
तोषोनिया गुरु म्हणे लागे पायां । कौसल्या ही जाया नोहे तुझी ॥३॥
तुझी भक्ति वाड केली आली फळा । तो सुखसोहळा पाहें आतां ॥४॥
आतां करुं स्तुति श्रीराम रक्षितां । तारी निजभक्ति सत्ताबळें ॥५॥
बळें गेला लग्ना सागरासे पोटीं । तेथें तो कपटी घात करी ॥६॥
करी विघ्न तारुं बुडविलें सागरीं । एका जनार्दनीं निर्धारी देव राखे ॥७॥
९१५
पहा ऋषि आले मागावया दान । शांति करुं यज्ञ ऋषीचिया ॥१॥
ऋषीलागीं पूजा सिद्धि नेऊं पैजा । राक्षसांच्या फौजा मारुं बळें ॥२॥
मारुं बळें आतां त्राटिका सुबाहु । द्विजालागीं देऊं सुख मोठें ॥३॥
भेटे पुढें कार्य ऋषिभार्या वनीं । लाउनी चरण उद्धरावी ॥४॥
उद्धरावे तृण पशु आणि पक्षी । जया जे अपेक्षी देऊं तया ॥५॥
तया ऋषिसंगें जनकाचा याग । एका जनार्दनीं मग धनुष्य भंगी ॥६॥
९१६
तेथें रावणाचा गर्व परिहार । पर्णिली सुंदर सीतादेवी ॥१॥
देवी दुंदुभीं वाजविल्या अपार । तेव्हां कळों सरे भार्गवासी ॥२॥
भार्गव पातला आला गर्वराशी । कोणें धनुष्यासी सोडियलें ॥३॥
भंगियेला गर्व तोषला भार्गव । एका जनार्दनीं अपुर्व आशीर्वाद ॥४॥
९१७
श्रीरामासी राज्याभिषेचन । इंद्रादिकां चिंता गहन । समस्त देवमिळोन । चतुरानन विनिविला ॥१॥
देव म्हणती ब्रह्मायासी । तुझें आश्वासन आम्हांसी । श्रीराम अवतार सुर्यवंशीं । तो रावणासी वधील ॥२॥
सपुत्र बंधु प्रधान । राम करील राक्षसकंदन । तेणें देवासी बंधमोचन । एका जनार्दनीं होईल ॥३॥
९१८
लंकाबंदी पडले देव । सुटका चिंतिताती सर्व ॥१॥
रामा रामा रामा दशकंठनिकंदन रामा । भवबंधविमोचना तारी । कृपा करी हो मेघःश्यामा ॥धृ॥
वेगीं बांधोनी सत्याचा सेतु । करी अधर्मा रावणाचा घातु ॥२॥
थोर पसरैत वासना भुजा । तुजवांचुनी छेदितां नाहीं दुजां ॥३॥
अहं गर्वित रावणु । छेदी सोडुनी कृपेची बाणू ॥४॥
त्रिगुण लंका हे जाळूनी । सीत प्रकृती सोडवी निजपत्नी ॥५॥
अखंड लावुनी अनुसंधान । तोडी देहबुद्धी बंधन ॥६॥
अनन्य शरण जनार्दन एका । त्यासी राज्य करुनी दिधलें देखा ॥७॥
९१९
सत्य करी आपुलें वचन । आमुचें करीं बंधमोचन । आमुचें विपत्तीचें विधान । सावधान अवधारी ॥१॥
इंद्रबारी चंद्र कर्हेरी । यम पाणी वाहे घरोघरीं । वायु झाडी सदा वोसरी । विधि तेथें करी दळाकांडा ॥२॥
अश्विनी देव दोन्हीं । परिमळ देतीं स्त्रिये लागुनी । विलंब अर्धक्षणी । दासी बाधोनी धुमासिती ॥३॥
मारको केली तरळी । सटवी बाळातें पाखाडी । रात्रीं जागे काळी कराळी । मेसको बळी शोभतिया ॥४॥
मैराळ देव कानडा । करी राक्षसांच्या दाढ । आरसा न दाखवी ज्यापुढा । तो रोकडा बुकाली ॥५॥
विघ्न राहुं न शके ज्यापुढें । तो गणेशबापुडें । गाढवांचें कळप गाढे । एका जनार्दनीं वळीत ॥६॥
९२०
अग्नीस आपदा बहुवस । रावणाचे असोस । नानापरीचे स्पर्शदोष । धूई अहर्निशीं धुपधुपीत ॥१॥
उदक सेवा वरुणा हातीं । विंजणें सेवा नित्य वसती । निरोप सांगावया बृहस्पती । प्रजापती शांतिपाठा ॥२॥
ऐसे आम्हीं देव समस्त । रावणाचे नित्यांकित । लंके आलिया रघुनाथ । एका जनार्दनीं बंधमुक्त करील ॥३॥
९२१
रघुनंदन पायीं गेला । रथ त्वां कां रे आणिला ॥१॥
सूर्यवंशी नारायणा । माझा राघव जातो वनां ॥२॥
सुर्यवंशीं दिनकरा । तपुं नको तुं भास्करा ॥३॥
अहो धरणी मायबहिणी । सांभाळा हो कोदंडपाणी ॥४॥
एका जनार्दनीं भाव । पदोपदीं राघवराव ॥५॥
९२२
कपींद्रा सुखी आहे कीं षडगुण तरु हा राम ॥धृ॥
कनक कुरंग पाठी श्रमले । प्रभु सर्वज्ञ काम ॥१॥
मज विरहित त्या निद्रा कैंची । अखिल लोकभिराम ॥२॥
सौमित्रा दुर्वाक्यें छळिलें । त्याचा हा परिणाम ॥३॥
त्र्यंबक भंगीं एका जनार्दन । करिती विबुध प्रणाम ॥४॥
९२३
कधी भेटेल रघुपती । मजला सांगा मारुती ॥धृ॥
मी अपराधी शब्द शरानें । दुःखित उर्मीलापती । कीं मजला सांगा बा० ॥१॥
साधु छळले माझें मज कळलें । वनीं राक्षस संगती । कीं मजला० ॥२॥
एका जनार्दनीं आश्रय तुझा । सज्जन जन जाणती । कीं मजला० ॥३॥
९२४
कपटें रावण हो गेला । रामु तंव कळला त्याचा कपट भावो ।
सकळ वृत्ति रामचि देखे फिटला देह संदेहो ।
सबाह्म अभ्यंतरींरामु नांदे सीतेसी नाहीं तेथें ठावो रया ॥१॥
राम राम राम अवघाची राम फिटला रावणाचा भ्रम ।
भोग्य भोग भोक्ता रामचि जाला कैंचा । उठी तेथ कामु रया ॥धृ॥
जनीं रामु वनीं रामु नरनारी देखे रामु । तो हा रामु कीं कामु निःसिम नेमु ।
सरला भावनेचा भ्रमु । कामचेनि काजें कपटें रामु । होता फिटला तयाचा जन्मु श्रुमु रया ॥२॥
ऐसा सकळरुपें रामु स्वरुपें आला काय कीजे त्यासी पुजा ।
रामाचा वाणीसी रे छेदुनी चरणींवाहातसे वोजा ।
रामाचा विश्वासु बाणला त्या रावणासी रे निघती अधिक पैजा ॥३॥
हृदयीं रामु तेंचि अमृत कुपिका । म्हणोनि शिरें निघती तया देखा ।
शिरांची लाखोली रामासी वाहिली । अधिकचि येतसे हरिखा ।
अवघाचि राम गिळियेला रावणें । देह कुरंवडी केला तया सुखा रया ॥४॥
शरणागत दिधलें तें तंव उणें । म्हणोनि अधिक घेतलें रावणें रामाचे यश तें रावण ।
विजय गुढीं विचारुनि पहा पां मनें । अरि मित्रा समता समान एकपदीं एकाएकीं केलें जनार्दनीं रया ॥५॥
९२५
साधन कांहीं नेणें मी अबला । श्याम हें रुप बैसलेंसे डोळा ।
लोपली चंद्रसुर्याची कळा । तो राम माझा जीवींचा । जिव्हाळा ॥१॥
राम हें माझे जीवींचे जीवन । पाहता मन हें जाले उन्मन ॥धृ०॥
प्रकाश दाटला दाही दिशा । पुढेही मार्ग न दिसे आकाशा ।
खुटली गति श्वासोच्छावासा । तो राम माझा भेटेल हो कैसा ॥२॥
यासी साच हो परिसा कारण । एका जनार्दनीं शरण ।
कृपा होय परिपूर्ण । तरीच साधे हेंसाधन ॥३॥