काला - अभंग २३२ ते २६३
२३२
ऐसे नित्यकाळ जाताती वना । गोपाळ रामकृष्ण खेळती खेळ नाना ॥१॥
यमुनेचे तटीं कळंबा तळवटीं । मांडियला काला गोपाळांची दाटी ॥२॥
आणिती शिदोर्‍या आपाअपल्या । जया जैसा हेत तैशा त्या चांगल्या ॥३॥
शिळ्या विटक्या भाकरी दहीं भात लोणी । मिळेवोनी मेळा करी चक्रपाणी ॥४॥
एका जनार्दनीं अवघ्यां देतो कवळ । ठकविलें तेणें ब्रह्मादिक सकळ ॥५॥
२३३
वैकुठींचा हरी गोपवेष धरी । घूऊनि शिदोरी जाय वनां ॥१॥
धाकुले संवगडे संगती बरवा । ठाई ठाई ठेवा गोधनांचा ॥२॥
बाळ ब्रह्माचारी वाजवी मोहरी । घेताती हुंबरी एकमेंकां ॥३॥
दहीं भात भाकरी लोणचें परोपरी । आपण श्रीहरी वाढितसे ॥४॥
श्रीहरी वाढिलें गोपाळ जेविलें । उच्छिष्ट सेविलें एका जनार्दनीं ॥५॥
२३४
बैसोनी कळंबातळीं । गडी मिळाले सकळीं । मिळोनी गोपाळीं । करती काला ॥१॥
नानापरीचीं पक्कान्नें । वाढिताती उत्तम गुणें । सर्वां परिपुर्ण । मध्ये शोभे सांवळा ॥२॥
वडजा वांकुडा पेंदा । आणि सवंगडी बहुधा । काल्याच्या त्या मुदा । घेती आपुलें करीं ॥३॥
लोणचें ते नानापरी । वाढिताती कुसरीं । सर्व वाढिलें निर्धारी । परिपुर्ण अवघीयां ॥४॥
एका जनार्दनीं म्हणे । कृष्ना कवळ तुं घेणे । गडियांसी देव म्हणे । तुम्हीं घ्यावा आधीं ॥५॥
२३५
गडी म्हणती सकळ । कृष्णा तुं घेई कवळ । हरी म्हणे उतावीळ । घ्यावा तुम्हीं ॥१॥
गडी नायकती सर्वथा । हरी म्हणे मी नेहे आतां । म्हणोनी रुदोनी तत्त्वतां । चालिला कृष्ण ॥२॥
कृष्णा नको जाऊं जाण । तुझें ऐकूं वचन । म्हणोनि संबोखुन ।आणिला कृष्ण ॥३॥
एका जनार्दनीं । लाघव दावी चक्रपाणी । भक्ता वाढवुनीं । महिमा वदवी ॥४॥
२३६
काळ्या कांबळ्याची घडी । घालिताती सवंगडी बैसवुनि हरी । कवळ घेती ॥१॥
कृष्ण अपुलेनी हातें । कवळ घाली गडियातें । तयांचीं उच्छिष्ट शितें । घालितसे मुखीं ॥२॥
मुखामाजीं कवळ । सवंगडे घालिउती सकळ । वैकुंठीचा पाळ । ब्रह्मानंदें डुल्लत ॥३॥
तृप्त झाला जनार्दन । एका वंदीतसे चरण । काया वाचा मन । खुन भक्त जाणती ॥४॥
२३७
मिळोनि गोपाळ सकळीं । यमुनेतटीं खेळे चेंडुफळीं ।
गाई बैसविल्या कळंबातळीं । जाहली दुपारीं खेळतां ॥१॥
काला मांडिला वो काला मांडिला वो । नवलक्ष मिळोनी काला मांडिला वो ॥धृ॥
नानापरींचे शोभती दहीभात । पंक्ती बैसविल्या पेंदा बोबडा वाढीत ।
जो जया संकल्प तें तया मिळत । अनाधिकारिया तेथें कोणी न पुसत ॥२॥
पुर्वसंचित खालीं पत्रावळी । वाढती भक्तिभावाची पुरणपोळी ।
नामस्मरणाची क्षुधा पोटीं आगळीं । तेणें तृप्ती होय सहजीं सकळीं ॥३॥
ऐसे तृइप्त जाहले परमानंदें । कवळ कवळाचे निजछंदें ।
एक जनार्दनीं अभेदं । शुद्ध समाधिबोधें मुखसंवादें ॥४॥
२३८
अनंत नामाचा हा काला । पुराणें म्हणते पाहुं चला ॥१॥
हरिनामाचा कवळू घेतां। तेणें धालों पैअ सर्वथा ॥२॥
एका कवळासाठीं । गणीका बैसविली वैकुंठीं ॥३॥
एका जनार्दनीं कवळ । सेवुं जाणती ते प्रेमळ ॥४॥
२३९
बैसविती हरी अस्त्र घडीवरी । पूजा करती वरी पुष्पपत्रें ॥१॥
धाउनी गळां पाले माळा त्या वाहाती । गजरें नाचती पुढें येक ॥२॥
टिरीया माडिया वाजविती पाय । हरुषें नाचताहे देवराया ॥३॥
ऐसें नित्यानित्य क्रीडा ते करिती । देव ते पाहाती विमानीं तें ॥४॥
म्हणताती देव वंचलों या सुखा । एका जनार्दनीं देखा गोवियलें ॥५॥
२४०
देवा परिस उदार । भक्त जाणा निर्धार ॥१॥
याजसाठीं धावें पाठीं । देत लंगोटीं आपुली ॥२॥
आपण दिगंबरची असे । भक्त वस्त्र भूषणें सौरसें ॥३॥
म्हणोनि भक्ताचा अंकित । एका जनार्दनीं तिष्ठत ॥४॥
२४१
देव भक्त दोनी करिताती काला । तयांच्या सुखाला वर्णी कवण ॥१॥
धन्य भाग्य त्यांचे गोकुळ जनांचें । ठेवणें सदाशिवाचें खेळतसे ॥२॥
उच्छिष्ट तें काय खाय तयाचेनी होतें । नाहींकंटाळत तयालागीं ॥३॥
एका जनार्दनीं भक्तांची आवडी । वाढवीत गोडी नित्य नवी ॥४॥
२४२
नित्य तो सोहळा करिताती सुरवर विचार पहावयाला देव येतो ॥१॥
अंतरी सुरवर विचार करिती । काला श्रीपती करित स्वयें ॥२॥
उच्छिष्ट प्रसाद सेवुम धणीवरी । मत्स्यरुप निर्धारी घेती सर्व ॥३॥
एका जनार्दनीं जाणतसे खुण । म्हणोनि विंदान आरंभिलें ॥४॥
२४३
गोविंयेंलें देवें आम्हांसी अभिमानें । नामरुप पेणें अंतरलों ॥१॥
करिती विचार इंद्रादी देव । हें सुखवैभव न मिळे आम्हां ॥२॥
शेष उष्टावळी मिळतां आम्हांसी । पावन जन्मासी होऊं आम्ही ॥३॥
ऐसा विचार करुनियां देव । मत्स्यरुप सर्व धरिताती ॥४॥
गोपाळासी सांगे वैकुंठीचा रावो । आजी नवलावो तुम्ही करा ॥५॥
कवळ खाउनी हात टिरी पुसा । यमुनें सहसा जाऊं नका ॥६॥
कां तो सांगे हरी न कळे तयासीं । एका जनार्दनासी गुज पुसे ॥७॥
२४४
गडियासी सांगे वैकुंठीचा राव । आजीं आला भेवो यमुनेंत ॥१॥
जीवनालागीं तेथें कोण्ही पै न जावें । बाऊ आला आहे तया ठायीं ॥२॥
तयांचे बालेणें लागे सर्वा गोड । म्हणोनि धरिती चाड संवगडे ॥३॥
एका जनार्दनींऐकोनि वचन । पढती वचन पेंदा बोले ॥४॥
२४५
गोपाळ म्हणती कान्हया कृष्नातें । आजी यमुनेचे जळ वर्जा कां जी ॥१॥
हरी म्हणे तयातें तेथें बाऊ आला । म्हणोनि तया स्थळा नवजावें ॥२॥
ऐकोनियां पेंदा नाचतो दुपांडी । गदियांची मादि सवें घेत ॥३॥
बाऊ पहावया गडे हो अवघे चला । या कृष्णबोला राहुं नका ॥४॥
एका मागें एक गडी ते निघाले । एका जनार्दनीं आले यमुनेटीं ॥५॥
२४६
नव लक्ष गोपाळ यमुनेतटीं । उभे राहुनी दृष्टी पाहताती ॥१॥
खल्लाळाचा शब्द कानीं तो ऐकिला । पेंदा पुढें झाला सरसाउनी ॥२॥
पेंदा म्हणे गडिया आपणा पाहुनी यमुना । हुंबरी घेती जाणा पहा पहा ॥३॥
एका जनार्दनीं पाहुनिया देव । करितां उपाव नवलाचा ॥४॥
२४७
आजी कांहो कृष्ण वर्जिली यमुना ।बाऊ तो जाणा कोठोनि आला ॥१॥
कैसा आहे बाहु पाहिन तयातें । म्हणोनि त्वरित उठिलासे ॥२॥
वारितां वारितां पेंदा पै गेला । पहातसे उगला यमुनेंत ॥३॥
बाऊ तो न दिसे कोठें खल्लाळ वाजत । पेंदा तया म्हणत क्रोधयुक्त ॥४॥
म्हणतसे पेंदा यमुनेसी जाण । स्त्री तूं होऊन हुंबरी घेसी ॥५॥
मी कृष्णदास घेसी तुं हुबरी । तुज निर्धारी बळ बहु ॥६॥
मी काय निर्बळ घेसी तुं हुबरी । आतांची निर्धारी पाहें माझें ॥७॥
म्हणोनियां पेंदा तेथेंची बैसला । हुबरीं तो तयाला घालीतसे ॥८॥
पेंदा कां नये काय जाहलें त्याला । कृष्णें पाठविला दुजा एक ॥९॥
तोही मीनला तयांसी तत्काळ । गडी तों सकळ आलें तेथें ॥१०॥
उरलेसे दोघे कृष्ण आणि राम । गुंतलें सकाम गडी तेथें ॥११॥
काय जाहलें म्हणोनि आले उभयंता । पाहुनी तत्त्वतां हांसताती ॥१२॥
सावध करितां न होती सावध । लागलासे छंद घुमरीचा ॥१३॥
एका जनार्दनीं कौतुकें कान्हया । आली असे दया भक्तांची ते ॥१४॥
२४८
गुडघेमेटाइ बैसले तोंडी खरस आलें । ते असे देखिले रामकृष्णें ॥१॥
मोहरी काढोनि लावियली मुखा । नांदे तिहीं लोकां मोहियलें ॥२॥
तयांमध्ये म्हणे गडे हो ऐका । पळालीसे देखा भिउनी तुम्हां ॥३॥
मोहियलें मन सर्वांचे भावें । एका जनार्दनीं देवें नवल केलें ॥४॥
२४९
पाहुनियां हरी गोपाळांचे चोज । म्हणे येणें तो निर्वाणीचें निज मांडियले ॥१॥
मेठा खुंटीं येउनी हुंबरी घालिती । खर तोंडाप्रती येती जाहली ॥२॥
कळवळला देव जाहालासे घाबरा । मुरली अधरा लावियेली ॥३॥
मुरलीस्‍वरे चराचरी नाद तो भरला । तेणें स्थिर झाला पवनवेंगीं ॥४॥
यमुनाहि शांत झाली तेच क्षणीं । म्हणे चक्रपाणी सावध व्हा रे ॥५॥
पेंदीयानें तो शब्द ऐकिला कानीं । एका जनार्दनीं स्थिर झाला ॥६॥
२५०
ऐकतां तो नाद मोहिलेसे मन । न कळे विंदान तिहीं लोकां ॥१॥
सावध हो उनी गडी ते पहाती । स्थिर पई होती यमुना ते ॥२॥
एकाजनार्दनीं ऐसा दासाचा कळवळा । म्हणोनि भक्तलळा पाळितसे ॥३॥
२५१
येवोनि गोपाळ कृष्णासी बोलतीं । यमुनेचा बाऊ पळाला वो श्रीपती ॥१॥
धन्य बळीया आम्हीं की वो त्रिभुवनी । धन्य धन्य कृष्णा म्हणोनि नाचती अवनी ॥२॥
एका जनार्दनीं ऐकोनी तयांचे बोल । आनंदे गोपाळ तयाशीं खेळे ॥३॥
२५२
पेंदा म्हणे देवा बाऊ तो पळाला । आमुचे भेणेम गेला देशोधडी ॥१॥
देव म्हणे गोपाळ धन्य तुम्हीं बळी । पळविला बळी बाऊ तुम्हीं ॥२॥
ऐसें समाधान करी मनमोहन । एका जनार्दनीं चरणीं लागे ॥३॥
२५३
वाऊगे तें वायां । कुंथाकुंथी खेळावया ॥१॥
हा खेळ नोहेरे बरा । गाई आधी ते आवरा ॥२॥
करा आपुले स्वाधीन तेणें तुटेल बंधन ॥३॥
एका गुंतूं वायां । एका जनार्दनीं लागे पायां ॥४॥
२५४
खेळतां सांवळा गडियांसी म्हणे । खेळ तो पुरे गाई जमा करणें ॥१॥
आपुलाल्या आपण वळाव्या गाई । नवल तो तेणें खेळ सांडावया भाई ॥२॥
धांवती संवगडी पाठोंपाठ लवलाह्मा । गुंतल्या त्या गाई वळती न येती वळाया ॥३॥
येवोनि दीन मुख करिती हरिपुढें । एका जनार्दनीं तया पाहतां प्रेम चढें ॥४॥
२५५
गोपाळ म्हणती कान्हा । सांभाळीं आपुल्या गोधळा ।
पळतां सैराट धांवती राना । गेल्या ठेल्या त्या तुम्हीं जाणां ॥१॥
कान्होबा पुरे पुरे तुझी गडी । आम्हा गाईनें केली ओढाओढी ॥धृ॥
तूं बैससी टेकावरी । आम्हीं श्रमतों वेरझारीं ।
ऐसें कैसें तुझें मुरारी । आपुलीं गोधनें जतन करीं ॥२॥
तुझ्या न लगती आम्हां गाई । तुझी संगती पुरे भाई ।
जरी कोपेल तुझी आई । तरी करील आमचें काई रे ॥३॥
तुझी गोधनें सैराटें । दाहीं पळतां दाही वाटे ।
वळितां कष्ट होताती मोठे । ठेचा लागुनी फुटली । बोटें ॥४॥
पैल श्रवणीं पाहे गाये । ते साद होये तिकडे जाये ।
उभी क्षणभरीं न राहे । वळितां जाती आमुचे पाय ॥५॥
पैल सावळीं डोळे सुटी । देखोनि धांवे हिरवटी ।
वळीतां धाप न साहे पोटीं । ती तु सांभाळी जगजेठी ॥६॥
पैले हुंगी कैसा सुजाण । स्वाद घे परी न खाये तृण ।
इसी हिंडवया थोडकें रान । वळीतां जाती आमुचे प्राण ॥७॥
पैल चोरटी रसाळ रंगी । कळप सांडोनी वाढे वेगीं ।
वळितां न वळे ती आम्हालांगीं । तुझी संगत नको वेंगीं ॥८॥
पैल सर्वांग सुकुमार मोठी । चहूंकडे ती धांवत खोटीं ।
मऊ रान देखोनियां अंग लोटी । तिसी वळितं जालों हिंपुटी ॥९॥
पैल लोभिष्ट हुंबरे कैशी । उगा न राहे हुंबरे द्वेषी ।
वळीतसं न वळे ती आम्हांसी । ती तु सांभाळी हृषीकेशी ॥१०॥
पैल हाताळ वोढाळ येकी । तेणे पाते गुड हाकी ।
ऐशी खट्याळ नाहीं आणिका । वळितां वळित्या घेती निकी ॥११॥
पैल पाय करिती भारी । उभी न राहे क्षणभरीं ।
वळतां शिणलों बहु मुरारी । तें तुं आपुलें जतन करीं ॥१२॥
पैल पोटफुगी खादाड । कैशी खाउनी हागे बाड ।
धुतां कधींच नव्हे धड । तुझीं गोधने न लगती गोड ॥१३॥
पैल मुतरीं मुंजी लांडी । कैशी सांचलीं घेत होडी ।
धांवे जेथें गोड लागे तोंडीं । वळतां पडती आमुची मुरकुंडी ॥१४॥
पैल मनमोहन सुंदर । कोणें काळी नव्हें स्थिर ।
इसी हिंदावया थोर वावर । हांव धरुनी धावती फार ॥१५॥
ऐसी गोधनें आमुच्या माथां । घालूं पहातोसी अनंता ।
एका जनार्दनीं विनवितं कृपा आली आलिंगी निजभक्ता ॥१६॥
२५६
काकुलते गोपाळ म्हणती रे कान्हया । गाई न येती माघारी कोन बळी कासया ॥१॥
आमुची खुंटली गति आवरीं तुं हरी । तुजवांचुनी कोण रेखा आमुचा कैवारी ॥२॥
नको वेरझारा पुरे आतां हरी । एका जनार्दनीं ऐशी करुणा करी ॥३॥
२५७
गडियांचे उत्तर ऐकोनी सांवळा वेधियलें मन तटस्थ सकळां ॥१॥
घेउनी मोहरीं गाई पाचारी सकळां । नवल तें जाहलें गोपाळा सकळां ॥२॥
नको वेरझारा पुरे आतां हरी । एका जनार्दनीं ऐशी करुना करी ॥३॥
एका जनार्दनी विश्वांचा निवासी । गाई आणि गोपाळां वेधिला सर्वासी ॥४॥
२५८
भक्तांसी सान न धरीच मान । खाय भाजीपान भाविकांचें ॥१॥
उच्छिष्टांची आस धरुनिया जीवीं । गोकुळीं तें दावी चोज सर्व ॥२॥
खेळे विटिदांडुं हमामा हुंबरी । वाजवी मोहरी सवंगडियासी ॥३॥
एका जनार्दनीं भक्तांचा अंकित । म्हणोनि तिष्ठत उभा असे ॥४॥
२५९
काळे गोरे एकापुढें एक । धांवताती बिदो बिदीं देख ।
अलक्ष लक्ष्या नये सम्यक । तो नंदनंदन त्रिभुवननायक गे माय ॥१॥
गाईवत्स नेताती वनां । गोपाळ म्हणती अरे कान्हा ।
जो नये वेदा अनुमाना । ज्यासी चतुरानन ध्यानीं ध्यातसे ॥२॥
जें योगिजनांचे ध्येय ध्यान । ज्याकरणें अष्टांग योगसाधन ।
तयांसि नोहे कधीं दृश्यमान । तो गौळ्यांचें उच्छिष्ट खाय जाण गे माय ॥३॥
एका जनार्दनीं व्यापक । सर्वां ठायीं समसमान देख ।
अरिमित्रां देणें ज्यांचे एक । तो हा नायक वैकुठींचा ॥४॥
२६०
कृष्ण देखतांचि गेलें । शेखीं बुडविली महिमान ॥१॥
भली नव्हें हे कृष्णगती । सखे पळविलें सांगाती ॥२॥
मायेचा करविला बंदु । शमशमादि पळविलें बंधु ॥३॥
द्रष्टा दृश्य आदि दर्शन । तिन्हीं सांडिलें पुसुन ॥४॥
ब्रह्माहमास्मि शुद्ध जाण । तेथील शून्य केला अभिमान ॥५॥
एका जनार्दनाची प्राप्ती । ज्ञान अज्ञान हारपती ॥६॥
२६१
करुनियां काला सर्व आले गोकूळीं । गोपाळांसहित गाईवत्स सकळीं ॥१॥
वोवाळिती श्रीमुख कुर्वडी करिती । रामकृष्णातें सर्व वोवाळिती ॥२॥
जाहला जयजयकार आनंद सकळां । एका जनार्दनीं धणी पाहतां डोळां ॥३॥
२६२
जाहला अस्तमान आले गोकूळां । वोवाळिती आरत्या गोपिका बाळां ॥१॥
जाती सवंगंडी आपुलाले घरां । राकाकृष्ण दोघे आले मंदिरां ॥२॥
नानापरीचीं पक्कान्नें वाढिती भोजना । यशोदा रोहिणी राम आणि कृष्णा ॥३॥
एका जनार्दनीं पहुडले देव । गोकुळामाजीं दावी ऐसें लाघव ॥४॥
२६३
अस्तमान जालिया ग्रामांत परतले । गोपाळ ते गेले घरोघरीं ॥१॥
आपुलिया गृहीं रामकृष्ण आले । यशोदेनें केलें निंबलोण ॥२॥
षड्रस पक्वान्नीं विस्तारिलें ताट । जेविती वैकुंठ नंदासवें ॥३॥
नंदासवें जेवीं वैकुंठीचा हरी । ब्रह्मादिक सरी न पावती ज्यांची ॥४॥
एका जनार्दनीं ऐसी लीला खेळे । परब्रह्मा सांवळें कृष्णरुप ॥५॥