Get it on Google Play
Download on the App Store

प्रथम प्रयोग

प्रथम प्रयोग


मराठी नाट्यसृष्टीचे आधुनिक भरतमुनि बळवंत पांडुरंग तथा अण्णासाहेब किर्लोस्कर यांचा जन्म बेळगाव जिल्ह्यातील गुर्लहोसर ह्य गावी ३१ मार्च १८४३ रोजी, गुढी पाडव्याच्या दिवशी झाला.
त्यांच्या शालेय शिक्षणाचा आणि बालपणाचा काळ गुर्लहोसर, कोल्हापूर, पुणे इत्यादि गावी गेला. अण्णासाहेब बेळगावच्या शाळेत सात आठ वर्षे शिक्षक म्हणून काम करीत होते. काही काळ ते रेव्हिन्यू कमिशनरच्या ऑफिसात नोकरीला होते. परंतु अण्णासाहेबांचा ओढा लहानपणापासून काव्य आणि नाटक यांकडे होता. बेळगावला 'भारत शास्त्रोत्तेजक मंडळी' काढून अण्णासाहेबांनी काही संस्कृत नाटकांचे प्रयोग केले होते. एकदा 'तारा' नाटकातील संगीताने अण्णासाहेबाचे मन वेधून घेतले आणि त्यांनी 'शकुंतला' चे मराठी भाषांतर करण्याचे ठरविले. १८८० च्या दिवाळीत या नाटकाचा प्रथम प्रयोग पुणे येथे झाला. नंतर त्यांनी 'संगीत सौभद्र' हे पूर्ण नाटक आणि 'रामराज्यवियोग' हे अपूर्ण नाटक व 'चितोडावर स्वारी' 'शांकरदिग्जय' ही लहान नाटकेही लिहिली. पौराणिक कथानके निवडून त्यावर बरीच काव्यरचनाहि त्यांनी केली आहे. शिवाजी महाराजांवर पाचशे पद्यांचे काव्यहि त्यांनी रचलेले आहे.
मराठी भाषेत विष्णुशास्त्री चिपळुणकर यांनी केलेली कामगिरी किंवा राष्ट्रकार्यासाठी लोकमान्य टिळक यांनी केलेली कामगिरी जितक्या राष्ट्रीय स्वरूपाची केलेली आहे. तितक्याच राष्ट्रीय स्वरूपाची कामगिरी, अण्णासाहेबांनी नाट्यसृष्टीसाठी केलेली आहे. ह्या थोर नाटककाराच्या जीवनाची समाप्ति २ नोव्हेंबर १८८५ ह्या दिवशी झाली.
साग्र संगीत 'सौभद्र' नाटक मार्च १८८३ मध्ये पुणे मुक्कामी 'आनंदोद्भव' नाट्यगृहात प्रथम रंगभूमीवर आले. सतत १२० वर्षे लोकरंजन करण्याचे भाग्य लाभलेले मराठी रंगभूमीवरचे पहिले नाटक 'सौभद्र' हेच होय. सदर नाटकाची गोडी अवीट असल्यानेच हे नाटक १२० वर्षे प्रयोगरुपाने मराठी रंगभूमीवर अखंड गाजत आहे.
पहिल्या प्रयोगांतील भूमिका
सूत्रधार, बलराम - श्री. अण्णासाहेब किर्लोस्कर
नटी, सुभद्रा - श्री. भाऊराव कोल्हटकर
नारद, कृष्ण - श्री. बाळकोबा नाटेकर
अर्जुन - श्री. मोरोबा वाघोलीकर
रुक्मिणी - श्री, शंकरराव मुजुमदार
वक्रतुण्ड - श्री. गोपाळराव दाते
राक्षस - श्री. गोविंदराव निपाणीकर

संगीत सौभद्र

बळवंत पांडुरंग किर्लोस्कर
Chapters
प्रथम प्रयोग नमुनि ईशचरणा । करिन मग गज... झाली ज्याची उपवर दुहिता ।... कन्येपूर्वी तिच्या पतीते ... तुझी चिंता ती दूर करायाते... जन्म घेति ते कोणच्या कुली... कालिदासमुखकविकृतिपक्वान्न... वैशाखमासि वासंतिक समय शोभ... झाली उपवर श्रीकृष्णाची भग... नाही झाले षण्मास मला राज्... गंगानदि ती सागर सोडुनी । ... होतो द्वारकाभुवनी । पाहिल... प्रतिकूल होइल कैचा कृष्णद... सारखे शौर्य माजे लोकि गाज... कोणता वद रे तूझा अपराध के... राधाधरमधुमिलिंद । जयजय रम... निजरूपी जगदाकृतिभासा कारण... होईल कलह म्हणोनी । दिधला... बारा महिने गृह वर्जावे । ... चोरांनी निज धेनु चोरिल्या... लग्नाला जातो मी द्वारकापु... मी कुमार तीहि कुमारी असता... पार्था , तुज देउनि वचने ।... वीरशिरोमणि सकलधनुर्धरनायक... ज्यावरि मी विश्वास ठेविला... नेमियले तुज शत्रुजयाला । ... पावना वामना या मना । दे... सुवर्णकेतकिपरि जो दिसतो व... मम जिवाची प्रियकरिणी । वा... प्रियकर माझे भ्राते मजवरी... प्रीतीस पात्र कोण तुझ्या ... राजा लुटि जरी प्रजाजनांना... बलसागर तुम्हि वीरशिरोमणि ... पांडुकुमारा पार्थ नरवरा ,... दैवयोग दुर्विपाक आजि जाहल... तुज दिधले दुःख मी म्हणूनी... कांते फार तुला मजसाठी श्र... प्रिया सुभद्रा घोर वनी ह्... गर्गगुरुते घेतले वश करोनी... अर्जुन तर संन्यासि होउनि ... झाली यतिच्या माहात्म्याची... कोण तुजसम सांग मज गुरुराय... नाहि सुभद्रा या वार्तेते ... गुरुजी तुमच्या प्रीतिस पा... व्यर्थ मी जन्मले थोर कुळी... वद जाउ कुणाला शरण करी जो ... माझ्या मनिंचे हितगुज सारे... अरसिक किति हा शेला । त्... बघुनि उपवना विरहाग्नीची ज... किती सांगु तुला मज चैन नस... जी जी कर्मे त्या योग्याच्... बघुनि सुभद्रेला । कसा यति... घाली सारे मीठ तुपांतचि दु... जेव्हा जेव्हा वाढायाते ये... प्राप्त होय जे निधान करि ... लाल शालजोडी जरतारी झोकदार... उरला भेद न ज्या काही । त्... रचिला ज्याचा पाया त्याची ... बहुत दिन नच भेटलो सुंदरील... परम सुवासिक पुष्पे कोणी च... नभ मेघांनी आक्रमिले । तार... नच सुंदरि करु कोपा । मजवर... करपाशी या तनुला । बांधुनि... अति कोपयुक्त होय परी सुखव... प्रिये पहा रात्रीचा समय स... असताना यतिसंनिध किंचित सु... मज बहुतचि ही आशा होती वहि... दिसली पुनरपि गुप्त जाहली ... प्रिया मिनाक्षी । निशिदिन... अग्निपाशी नवनीताची । चुंब... वाटे सर्वथा मुक्त झालो ॥... मोडुनि दंडा फेकुनि देईन भ... नच दृष्टिस पडती ते सज्जन ... पुष्पपरागसुगंधित शीतल अति... वदनी धर्मजलाला । पुसुनि प... गिरिवर हा सवदागिर आणि सिं... त्या चित्रांतुनि सुंदर पु... सुंदर ललना स्थिर लक्ष्मी ... निःसारी संसारी नच सुख होत... माझी मातुलकन्यका रूपशीला ... सकल जगी सारखे बंधु । बहु... माझ्यासाठी तीने । अन्न वर... पांडुनृपति जनक जया । माता... निजरूप इला मी दाऊ का । नि... मन्नेत्र गुंतले । लुब्ध झ... भूमि , जल , तेज , पवमान ,... बहुत छळियले नाथा व्यर्थ श... सुविहित जाहले । बहुत खुले...