क्रीडाखंड अध्याय ३१
श्रीगणेशाय नमः । श्रीसरस्वत्यै नमः । श्रीगुरुभ्यो नमः । श्रीक्षेत्रपालाय नमः ।
श्रोते परिसा सावधान । गजाननाची कथा गहन ।
तेणें तुटेल भवबंधन । द्या जी अवधान प्रेमभरें ॥१॥
वामदेवें शापियेला । क्रौंचगंधर्व मूषक जाहला ।
अकस्मात येऊनि पडला । तेणें देखिला मुन्याश्रम ॥२॥
निघोनि आश्रमीं पराशराचे । भक्षण केलें सर्व धान्याचें ।
तुकडे केले सर्व वसनांचे । कुंड घराचें पोखरिलें ॥३॥
पुस्तकाचे करंडिले भार । पुच्छघातें पाडी तरुवर ।
चुं चुं शब्द भयंकर । करोनि अंबर गाजवी ॥४॥
त्यातें पाहून शक्तिकुमर । करिता जाहला हाहाःकार ।
म्हणे काय करुं विचार । सर्वेश्वर क्षोभला कैसा ॥५॥
पर्वताकार हा उंदिर । कोण करील याचा संहार ।
ऐसें ऐकतां तो कुमर । देववर बोलतसे ॥६॥
जगत्कर्ता मी तुझा तनय । असतां तूतें भय काय ।
न मानी मूषकाचें भय । महाकाय मी असे ॥७॥
बांधोनियां उंदिराशी । त्यातें आणीन तुजपाशी ।
गजाननें टांकोन पाशाशी । उंदिर कंठाशी आकर्षिला ॥८॥
गळां पाश घालोन उंदिर । वोढोन आणिला तेणें सत्वर ।
श्वास कोंडोन मुखकवर । म्हणे कहर वर्षला कैसा ॥९॥
मुखें कोरिलें पर्वताशी । कंठीं बांधिलें कोणी मजशीं ।
ऐसा खेद करितां त्याशी । जाहला मानसीं विचार पैं ॥१०॥
जो मज बांधणार । तोच होय सर्वेश्वर ।
मग स्तवन करी उंदिर । तेणें लंबोदर तुष्ट जाहला ॥११॥
मूषकासि वदे भवभयभंग । उंदिरा आतां वर माग ।
तो म्हणे तूंच माग लगबग । देईन मी गा वर तूतें ॥१२॥
ऐकतां गजानन म्हणे तयाशी । जरीं तूं माते वर देशी ।
पृष्टीवरी वाहोन मजशी । माझे आज्ञेसि पाळी सदां ॥१३॥
तथास्तु म्हणे तो उंदिर । तयासि सोडी सर्वेश्वर ।
ऐसें ऐकतां सत्यवतीकुमर । पुन्हां प्रश्न करीतसे ॥१४॥
मूषकें पूर्वीं पापसुकृत । काय केलें अत्यद्भुत ।
तें सांगे विष्णुसुत । कृपा करोनि मजलागीं ॥१५॥
विधि म्हणे ऐक आतां । सांगतों त्याचे पापचरिता ।
जेणें पावला मूषकता । एकदंता प्रिय जाहला ॥१६॥
मेरु शिखरीं नामें सौभर । तपस्वी आहे मुनिवर ।
त्याचें कलत्र अतिसुंदर । प्रियपात्र तयासी ॥१७॥
मनोमयी नामें चातुर्यखाणी । सौंदर्योदधीची लहरी रमणी ।
संज्ञा रती रंभा इंद्रायणी । पाहोनि लाजती जियेतें ॥१८॥
महासाध्वी पतिव्रता । ईश्वरवत मानी निजभर्ता ।
ऐसी ती वर्तत असतां । काय जाहलें तें ऐक ॥१९॥
सौभरी नित्यकर्म करोनी । समिधा आणावया गेला वनीं ।
त्याचे मागें त्याची मानिनी । करी सदनीं गृहधंदा ॥२०॥
तंव क्रौंचगंधर्व तेथें पातला । त्याणें अवलोकिली ती बाला ।
मन्मथशरें हृदयीं भेदला । कर धरिला त्याणें तिचा ॥२१॥
गंधर्व म्हणे वो नितंबिनी । चल आतां एकांतस्थानीं ।
थरथरोनी कांपे ती मानिनी । बोले वचनी तयाते ॥२२॥
मी कन्या तुझी ताता। नको दुष्ट बुद्धी धरुं आतां ।
ही गोष्ट माझे स्वामीस कळतां । अनर्थता होईल रे ॥२३॥
जारकर्मी दोष बहुत । येणें होईल नरक प्राप्त ।
तूं तर आहेस ज्ञानवंत । पाहा मनांत शोधोनियां ॥२४॥
न तूं सोडशील माते जरीं । स्त्रीहत्या करीन तुजवरी ।
ऐसें बोलोन रुदन करी । दुराचारी न सोडी तीतें ॥२५॥
तंव पातला सौभरमुनी । गंधर्वें तीतें दिल्हें सोडुनी ।
त्याचें कर्म पाहोनि नयनीं । जाहला मनीं संतप्त तो ॥२६॥
ऋषि म्हणे गंधर्वातें । दुष्टा घे माझे शापातें ।
मूषक होवोनि फिर वनातें । ऐकतां पायांतें लागला ॥२७॥
शरण पातल्याची दया येऊन । ऋषि बोले उश्शाप वचन ।
तुझे पृष्ठीं गजानन बैसून । करील पावन पापिष्टां ॥२८॥
ऐसा ऋषी उश्शाप बोलला । तेणें तो गणेशपात्र जाहला ।
गजाननें बांधोन आणिला । तो पाहिला ऋषिवर्यें ॥२९॥
ह्मणे हा परमात्मा सनातन । पुत्रत्व पावला गजानन ।
जाहलें कुळाचें उद्धरण । मज पावन तेणें केलें ॥३०॥
नव वर्षांचा जाहला गजानन । तो एके दिवसीं जगन्मोहन ।
पराशरातें बोले वचन । करीन हनन सिंदुराचें ॥३१॥
परी तुह्मी माझे मस्तकावर । ताता ठेवा वरदकर ।
ऐकोनियां मुनीश्वर । बोले उत्तर तयातें ॥३२॥
कौतुकाविष्ट होती बाळ । तेव्हां मागती चंद्रमंडळ ।
तैसें बालभावें तुझे बोल । लागती कुशल कर्णातें ॥३३॥
ज्याचे नासाश्वासें पर्वत । कांपताति तरुवत ।
पादघातें करुन कांपवित । अचला बा क्षणक्षणा ॥३४॥
तूं तर नव वर्षांचा बाळक । मारीन म्हणसी असुरनायक ।
हें मज वाटतें बा कौतुक । न कळे कर्तृत्व तुझें मला ॥३५॥
परी माझे अनुग्रहान । आतां करी असुरकंदन ।
त्याचे मस्तकीं कर ठेऊन । विजयी होवोनि येई ह्मणे ॥३६॥
मुनीचा लागतां वरदकर । आनंदला लंबोदर ।
मुनीस करोनि नमस्कार । मूषकावर आरुढला ॥३७॥
सिंदुराचे नगरा समीप । वेगें पातला गणाधिप ।
गर्जना करोनि धराकंप । करिता जाहला तेधवां ॥३८॥
त्याचा ऐकोन भीमरव । क्षोभ पावले सप्तार्णव ।
विशीर्ण जाहले तेव्हां ग्राव । असुर सर्व कांपती ॥३९॥
कितीक असुर पडले मूर्च्छित । कितीक पडले होऊन प्रेत ।
सिंदुरासुर तेव्हां कांपत । पडे मूर्च्छित तेधवां ॥४०॥
मूर्च्छा सांवरोन बैसला वेगें । सेवकांसि भरे रागें ।
कोण आरडतो पहा वेगें । लागवेगें धांवती तें ॥४१॥
त्याहीं पाहतां गजानन । ते भय पावले सेवकजन ।
त्यासि बोलती मधुरवचन । तुह्मी कोठून आलेत हो ॥४२॥
नववर्षांचें आहे वय । दिसतो तुमचा सुंदर काय ।
शब्द ऐकतां आम्हांसि भय । पावतों कीं प्रभूसह ॥४३॥
त्रैलोक्यसंहारक दिसे शक्ती । ऐसी ऐकतां त्याची उक्ती ।
त्यातें बोले मंगलमूर्ती । म्हणे गणपती मी असें ॥४४॥
शिवपुत्र मी त्रैलोक्यपती । पराशरगृहीं वरती होती ।
संहारावया दुष्टांप्रती । मी गणपती आलो असें ॥४५॥
गजानन नाम आहे मजशी । युद्ध करीन तुमचे प्रभूशीं ।
जाऊनि सांगा लौकर याशी । ये युद्धासि सिद्ध होउनी ॥४६॥
ऐसें ऐकतां त्याचें वचन । येऊन सांगती स्वामीलागुन ।
करावया दुष्ट हनन । शिवनंदन आला असे ॥४७॥
सांप्रत करणार तुजशी रण । तूं असावें सावधान ।
सिंदूर बोले त्यासि हांसून । तयालागुन ज्ञान नसे ॥४८॥
सिंहापासीं मशक भिडे । हें तव अद्भुत कैसें घडे ।
त्याचें बोलणें दिसे कोरडें । काय मज पुढें बाळक तो ॥४९॥
आतां करा युद्धाची तयारी । माझा पराक्रम पहा तरीं ।
निघे गर्जना करीत भारी । नगराबाहेरी निघाला ॥५०॥
पाहूनियां गजवदन । हृदय जाहलें कंपायमान ।
बोले तयासि धीर धरुन । ह्मणे तान्हें बाळक तूं ॥५१॥
तुवां पिवोनि मातृस्तन । मुलांत खेळावें कौतुकें करुन ।
युद्धासि आलास काय म्हणून । जा परतोन घरासि रे ॥५२॥
मातें भिवोन केशवादि सुर । पळाले टांकोन निजमंदिर ।
तूं मरण पावतां मातापितर । करितील थोर शोक कीरे ॥५३॥
ऐकोन त्याचें ऐसें वचन । गजानन बोले सुहास्यवदन ।
मानसी विचार केल्यावांचुन । दुष्टा वचन बोलतोसी ॥५४॥
करावया भूभारहरण । मी अवतरलों गजकर्ण ।
येऊनियां मातें शरण । चुकवी मरण आपलें ॥५५॥
विपरीत होतां कालावसर । विपरीत घडतें सर्व साचार ।
राक्षसांचा नाश वान्नर । करिते जाहले पूर्वीं पैं ॥५६॥
स्तंभामधून नारायण । प्रगटला नरसिंहरुपें करुन ।
तेणें केलें असुरकंदन । नखें करुन क्षणमात्रें ॥५७॥
लघुतर असतो पावक । परीं नगर जाळी सकळिक ।
मी तुझा जाण अंतक । हो सावध धीर धरी ॥५८॥
ऐसें बोलोन गजानन । तेव्हां जाहला सहस्त्र वदन ।
सहस्त्रपाद सहस्त्रचरण । सहस्त्र नयन जाहला ॥५९॥
ऐसें अवलंबूनि विराटरुप । रणांगणीं उभा गणाधिप ।
पाहतां दैत्य हृदयी कंप । तेव्हां अमुप संचरला ॥६०॥
धरोनियां धैर्य मोठें । खड्‌ग हाणूं धांवे नेटें ।
गजाननें तेव्हां करसंपुटे । धरोनि त्यातें रगडिला ॥६१॥
त्याचें रक्त लाविलें आननीं । सिंदुरवदन जाहला तेथुनी ।
सिंदूर प्रिय तयापासुनी । मोक्षदानी जाहला ॥६२॥
करितां सिंदुरासुराचें मर्दन । सकळ देव आले धांऊन ।
वर्षुं लागले सुमनघन । करिती स्तवन आनंदभरें ॥६३॥
दुंदुभी दुमदुमती निराळी । परस्पर भेटे देवमंडळी ।
अप्सरा नाचती तयेवेळीं । आनंदे टाळी देव वाहती ॥६४॥
जयजयकार करोनि पाही । देव भरिती दिशा दाही ।
दुःख कवणासि उरलें नाही । सत्कर्म सोयी प्रगटली ॥६५॥
सिंदुरासुराचें ऐकोन निधन । धांवत पातले भूभुजजन ।
ऋषि पावले वेगेंकरुन । घेती दर्शन विनायकाचें ॥६६॥
अमर द्विज अवनीपती । गजाननाचें पूजन करिती ।
प्रेमभरें करिती स्तुती । यथामती करोनियां ॥६७॥
जयजयाजी दुःखदमना । आदिपुरुषा सनातना ।
जगद्वयापका निरंजना । भवभयभंजना सुखाब्धे ॥६८॥
अनंतनामा अनंतचरिता । अनंतनाभी अनंतपूजिता ।
अनंतवत्क्रा अनंतसुता । अनंतमुखा अनंतारे ॥६९॥
विश्वाद्यका विनायका । विश्वमया विश्वपालका ।
विश्वात्मया विश्वशिक्षका । विश्वव्यापका विश्वपती ॥७०॥
विश्वधारा विश्वसारा । विश्वनाथा विश्ववरा ।
विश्वजीवा विश्वपरा । विश्वहरा विश्वपते ॥७१॥
मायातीता मायापती । मायाहेतू मायागती ।
मायाशमना मायाकृती । मायामती नाश करे ॥७२॥
विष्णू रवी विधि हर । वरुण वायू कुबेर ।
गण गंधर्व अप्सरा किन्नर । चराचर अवघाचि तूं ॥७३॥
वेदां ठाव नाहीं कळला । तो प्रत्यक्ष नयनीं देखिला ।
येणें धन्यत्व वाटे आम्हाला । करितों तुला नमस्कार ॥७४॥
विधि म्हणे सत्यवतीसुता । सिंदुरासुराचा वध होतां ।
जगीं विस्तारली प्रसन्नता । दुःखवार्ता हरपली ॥७५॥
सुरांनीं करोनियां प्रासाद । तेथें स्थापिला आनंदकंद ।
जो भक्तांतें मोक्षप्रद । दर्शनें सहज होतसे ॥७६॥
वरेण्य राजा आला तेथें । तेणें पाहोन गजाननातें ।
कर जोडोनि विनवि त्यातें । अश्रू नयनातें आणोनियां ॥७७॥
म्हणे माझे काय प्राक्तन । घरीं पातलें विश्वनिधान ।
मूढत्वभावें तयालागुन । टांकिलें नेऊन वनामाजी ॥७८॥
हातीं लागला चिंतामणी । दैवयोगें मूढमणी ।
दूर दिधला भिरकाउनी । तैसेम येथें जाहलें ॥७९॥
ऐसा ऐकोन त्याचा शोक । प्रसन्नवदन विनायक ।
चतुर्भुजीं नरनायक । आलिंगिला तयानें ॥८०॥
प्रसन्नात्मा तयासि बोले । तुम्ही पूर्वीं तप केलें ।
पुत्रत्व मातें मागीतलें । तें सत्य केलें येधवां ॥८१॥
तुमचे गृहीं अवतरोन । केलें सिंदुरासुराचें हनन ।
ऐसें त्याचें ऐकतां वचन । राजा प्रार्थी तयातें ॥८२॥
संसारीं पाहिलीं सुखदुःखें । आतां मागतों हेंच हरिखें ।
मोक्षमार्गीं सुख देखें । हेंचि सुमुखें द्यावें मज ॥८३॥
तुटोनियां मायाबंधा । अंतीं त्वत्पदा पावेन ।
ऐसें करीं गजान । कृपा करुन येधवां ॥८४॥
ऐकोनियां तयाच्या बोला । ज्ञानसागर संतोषला ।
गीतार्थ त्याला उपदेशिला । उद्धार केला राजयाचा ॥८५॥
मग येऊनि अंबेपाशीं । पुत्रसोहळा भोगवी तिशीं ।
वक्ता विनवी श्रोतयाशीं । भजा तयासीं प्रेमभरें ॥८६॥
गजाननासि शरण गेले । ते सुखदुःख अंतरले ।
ऐसें प्रत्यक्ष वेद बोले । तेंच सांगितलें तुम्हाप्रती ॥८७॥
स्वस्ति श्रीगणेशप्रतापग्रंथ । श्रीगणेशपुराणसंमत ।
क्रीडाखंड रसभरित । एकत्रिंशोध्याय गोड हा ॥८८॥अध्याय॥३१॥ओव्या॥८८॥
अध्याय एकतिसावा समाप्त