क्रीडाखंड अध्याय २८
श्रीगणेशाय नमः । श्रीसरस्वत्यै नमः । श्रीगुरुभ्यो नमः । श्रीक्षेत्रपालाय नमः ।
ॐ नमोजी आदिपुरुषा । शिवात्मजा सुंदरवेषा ।
अनादिनिधना अखंडतोषा । देवविशेषा जगत्पते ॥१॥
सिंधू असुराचें करोनि निधन । मुक्त केले अमरगण ।
चक्रपाणी गुणेशपूजन । केलें परमभक्तिभावें ॥२॥
मग नारद म्हणे शंकराशी । आतां चलावें लग्नाशी ।
शिव म्हणे नारदाशी । येथें लग्नाशी योग्य स्थळ ॥३॥
तें मानवलें विधीशी । तेणें पाचारिलें वनितांशी ।
आणविलें निजकन्यकांशी । सकल संपत्तीशी समवेत ॥४॥
सत्यलोकींची सकल संपत्ती । सिद्धिबुद्धी कन्या गुणवती ।
घेऊनियां विधी युवती । लग्नाप्रति पातल्या ॥५॥
चक्रपाणीस आनंद बहुत । तेणें नगर केलें शोभिवंत ।
मंडप उभारिले अत्यद्भुत । तोरणें बांधिलीं गोपुरासी ॥६॥
मिळालें ऋषींचें भार । स्त्रियांसहित आले निर्जर ।
राजे पातले सादर । प्रमोद थोर विस्तारला ॥७॥
पुलोमजा संज्ञा तारा । रोहिणी रती मन्मथदारा ।
यम वरुणांगना इंद्रिरा । महोत्साहें पातल्या ॥८॥
अहिल्या अरुंधती आदिकरुनी । मिळाल्या ऋषींच्या नितंबिनी ।
संपूर्ण पातल्या गंधर्वकामिनी । त्यांचे मनीं उत्साह बहू ॥९॥
वाद्यें वाजती घनसुस्वर । गायक गाती अतिमधुर ।
अप्सरा नृत्यें मनोहर । होती तेव्हां लग्नमंडपीं ॥१०॥
विधी घेवोनि शक्रादिसुर । सीमांतपुजनीं जाहला सादर ।
सिंहासनीं बैसवी शिवकुमर । चामरें अपार ढाळीती वरीं ॥११॥
जामाताचें चरणक्षाळण । करिता जाहला चतुरानन ।
गायत्रीसावित्री घालिती जीवन । मंत्रोच्चारें विप्र गर्जती ॥१२॥
धन्यधन्य भाग्य विरिंचीचें । निधान जोडलें इक्षुसागरींचें ।
मुख पाहतांचि गुणेशाचें । विधिललनाचें संतुष्ट मन ॥१३॥
विरिंचीनें शुद्धभाव चंदन । केला गुणेशभाळी अर्पण ।
सुमनाचे हार सुगंधपूर्ण । कंठीं अर्पिले श्रद्धाळुकें ॥१४॥
वस्त्राभरणीं अमोलिक । विधीनें अर्चिला विनायक ।
वर्हाडी गौरविले एकएक । उमानायक संतोषविला ॥१५॥
गौरीगंगा मुख्य विहिणी । अनुसूया अदिती इंद्रायणी ।
या आदिकरुनि वर्हाडिणी । विधिरमणीनीं गौरविल्या ॥१६॥
समारंभें सीमांतपूजन । करितां विरंची आनंदघन ।
निजमंडपीं वर्हाडी घेऊन । चतुरानन प्रवेशला ॥१७॥
जाहली तेलफळाची सामग्री । वर्हाडिणी घेऊनि निघे गौरी ।
वाद्यें वाजती नानापरी । अप्सरा सुंदरी नाचती पुढें ॥१८॥
करावया वाक्निश्चय । देवऋषीसहित गौरीप्रिय ।
येतां ऐकूनि विष्णुतनय । घाली बैठक रंगमंडपीं ॥१९॥
सामोरा जाऊनि चतुरानन । नमिला तेणें गौरीरंजन ।
संपूर्ण वर्हाडी मंडपीं आणुन । सन्मानूनि बैसविले ॥२०॥
गायत्रीसावित्रीविधिनारी । त्याहीं जावोनियां बाहेरी ।
नमस्कारोनि गंगागौरी । मंडपाभीतरीं आणियेल्या ॥२१॥
संपूर्ण ललनासमवेत । आदरे गौरी चवरंगीं बैसत ।
वरी चामरें दासी ढाळित । नृत्य होत अप्सरांचें ॥२२॥
सिद्धिबुद्धी कन्या सुंदरी । नारदें आणिल्या बाहेरी ।
विधी त्यांतें घेऊनि अग्रीं । समारंभें बैसला ॥२३॥
त्याचेसमोर बैसे शंकर । घेऊनि पूजेचा संभार ।
वस्त्रा भरणें कंचुकीचिर । मनोहर मुंडावळी ॥२४॥
ऋषि गर्जती मंत्रघोषें । वाद्यें वाजती विशेषें ।
गणगंधर्वदेव तोषें । समारंभ अवलोकिती ॥२५॥
उभयतां वधूस वस्त्राभरणें । अर्पण केलीं भोगिभूषणें ।
केलें कन्यांचें मागणें । तथास्तू म्हणे विधि तेव्हां ॥२६॥
वाक्निश्चय करोनि तयेवेळीं । मानें गौरविली वर्हाडी मंडळी ।
तेलवण अर्पी गोत्रबाळी । साडीचोळी अर्पीतसे ॥२७॥
मायावासाचा त्याग करुनी । परेश वसने ब्रह्मनंदिनी ।
आनंदल्या अत्यंत मनीं । धन्य जनीं म्हणविती पैं ॥२८॥
शिव घेऊनि वर्हाडीजन । प्रवेशता जाहला निजभुवन ।
वर्हाडणी संगें घेऊन । गिरिजा आली निजमंडपीं ॥२९॥
विधि म्हणे स्वरमणीतें । आतां अर्पावें रुखवतातें ।
पूजोनियां गुणेशातें । निज जन्मातें सफल करा ॥३०॥
विधिआज्ञा वंदोनि शिरीं । रुखवताची करोनि तयारी ।
निघत्या जाहल्या विधिसुंदरी । सकल नारीं समवेत ॥३१॥
वाद्यें वाजती घनसुस्वर । पुढें चातुरंग सेनेचा भार ।
वेत्रधारी गर्जती अपार । आनंद थोर ललनासी ॥३२॥
पाहावया जगन्निवास । स्त्रियांचे मनीं थोर उल्हास ।
वेगीं पातल्या वरमंडपास । गिरिजेस श्रुत जाहलें ॥३३॥
मंडपीं घालोनियां बैठका । वरीं बैसविल्या तेव्हां नायका ।
गौरी म्हणे विनायका । होईल बाळका दृष्ट तूतें ॥३४॥
माय लावी तीट भाळीं । कज्जल बोटें दोन कपोलीं ।
लिंबलोण तयेवेळीं । गोत्रबाळी करीतसे ॥३५॥
बैठका घालोनि भावाच्या । वरी रांगोळ्या विरक्तीच्या ।
त्यांत अडण्या श्रद्धेच्या । सत्वसंपन्न ताटें वरी ॥३६॥
पंच तत्वांच्या पांच वाटया । सुवर्णझार्या रत्नखचित तोटया ।
वरी वाढिती गोमटया । देवांगना रुखवता ॥३७॥
जी विधीची माता सुंदरी । ती तेथें वडीलपणें साजिरी ।
पद्मा सासूची आज्ञा वंदोनि शिरीं । विधिनारी वर्तती तशा ॥३८॥
नानापरीच्या शाका पंक्ती। कोशिंबिरी हारी विराजती ।
पक्वान्नें नानापरी शोभती । वर्णूं किती सोज्वळ खिरी ॥३९॥
वडे पापडफेण्या सारे । आंबटीं सांबारीं एकसरे ।
लोणचीं रंगली सुरंग खारें । मोरआंवळे साजिरे पैं ॥४०॥
दुग्धदधिघृत साजुक । ताटीं विस्तारलीं फळें अनेक ।
मेवामिठाई अलोलिक । सुरसुंदरी वाढताती ॥४१॥
जैसा रजताचा अर्क गोठला । तैसा सोज्वळ भात वाढिला ।
वरी वरान्न हेमकला । जिंकणारे वोढिलें पैं ॥४२॥
सुटला षड्रसान्नाचा सुवास । तो निजलालसत्व दे सुरांस ।
इंदिरा विनवी अद्रिजेस । आण पुत्रास लवलाहीं ॥४३॥
मग चवरंगावरोनि उठली भवानी । संगें शचीगंगाआदि करोनी ।
घेवोन तिणें मोक्षदानी । स्नेहभावें पाचारिला ॥४४॥
अंबा म्हणे बा राजसा । रुखवत विस्तारिलें डोळसा ।
तें तुवां अंगिकारोनियां तोषा । मजलागीं पाववावें ॥४५॥
धरोनि मयूरेशाचा कर । त्याहीं बैसविला चौरंगावर ।
षण्मुखादि गणांचे भार । त्याचे पंक्तीसि बैसविले ॥४६॥
अष्टसिद्धि तेथें राबती । दीप लाविले रत्नज्योती ।
उदबत्या परिमळ जळती । तोषविती घ्राणेंद्रिया ॥४७॥
विधियुवती सलज्जपणें । पुष्पमाळा पुष्पभूषणें ।
गुणेशकंठीं आनंदमनें । अर्पित्या जाहल्या कौतुकानें ॥४८॥
आपोषणीसि घृत घेउनी । वडीलपणें विष्णुमानिनी ।
घालितां तोषला कैवल्यदानी । भक्ताभिमानी जगदात्मा ॥४९॥
गणासहित जगन्निवास । समारंभें घेतसे ग्रास ।
तंव ज्योतिर्विद गुरु म्हणे नगजेस । समारंभास सिद्ध करा ॥५०॥
लग्नघडीशी अवकाश थोडा । तुझा पुरे वरमायपण झेंडा ।
वधूकडील सुंदरी सोडोनि व्रीडा । गुणेशमूर्ती अवलोकिती ॥५१॥
देवांगना म्हणती परस्पर । सिद्धिबुद्धीचे ललाट थोर ।
योग्य मिळाला यांसि वर । मनोहर जगन्मोद पै ॥५२॥
याचे सुंदर वदनावरुन । वोवाळावें हो कोटि मदन ।
साफल्यास्पद आमचे नयन । अवलोकून जाहले ॥५३॥
वारंवार गंगा भवानी । लिंबलोण करिती सुमुखावरुनी ।
गालबोटें तीट लाउनी । भाळीं मुंडावळी बांधिती ॥५४॥
किरीटकुंडलेंमंडित वदन । कटितटीं विलसे रक्तवसन ।
वरी रत्नजडित मेखलाबंधन । कंठीं मुक्तमाला विलासती ॥५५॥
वक्षीं नवरत्नहरावली । मध्यें चिंतामणी प्रभा फांकली ।
विलसे अवतंस तेज कपोलीं । चरणीं नुपुरें रुणझुणती ॥५६॥
तळवें प्रभातराग कोमळ । टांच जैशा रातोत्पळ ।
ध्वज वज्रांकुश सुढाळ । चरण शोभती गुणेशाचे ॥५७॥
प्रसन्न विलसे गुणेशमूर्ती । पायीं पादुका विराजती ।
झगा घालोनि भक्तपती । आसनावरती आरुढळा ॥५८॥
वरासि मूळ त्रिदशांसहित । येता जाहला शचीकांत ।
तयासि सन्मानें कुबेर बैसवित । मग अर्पित वस्त्रभूषणें ॥५९॥
गुणेशास अर्पिती वस्त्रालंकार । इंद्रें प्रार्थिला गौरीवर ।
वर्हाडी घेवोनियां शंकर । तो सत्वर सिद्ध जाहला ॥६०॥
घेऊनि मुनिगणाचे भार । निघता जाहला तेव्हां शंकर ।
जाहला वाद्यांचा गजर । मयूरावर बैसला ॥६१॥
वरी शोभती दिव्यातपत्रें । चामरें वारिती चित्रविचित्रें ।
ऋषि गर्जती वेदमंत्रें । शिवकलत्रें निघालीं ॥६२॥
गायत्रीसावित्रीविधीरमणी । गंगागौरी त्यांच्या विहिणी ।
सवें इंदिराइंद्रायणी । ऋष्यंगना गुणी निघाल्या ॥६३॥
चतुरंग सेनेचे पुढें भार । उल्हाटयंत्राचे भडमार ।
होती मंगलतुरांचे गजर । त्या नादें अंबर गुणी जाहलें ॥६४॥
मिरवत चालला सुंदर वर । जनास पाहतां आनंद थोर ।
लग्नमंडपीं लक्ष्मीवर । समारंभें उभा असे ॥६५॥
वर प्रवेशला मंडपद्वारीं । पूर्णकलशेंसि दासी सुंदरी ।
त्याचा मान भक्तकैवारी । पूर्ण करी निजांगें ॥६६॥
दध्योदनाची मूद वोंवाळुन । टांकिता विधी वर घेऊन ।
मंडपामाजी प्रवेशून । करी स्थापन बहुल्यावरी ॥६७॥
मधुपर्क विधी विधी करी । तेणें तोषला भक्तकैवारी ।
वरी लग्नघटिकाते अवसरीं । सुरगुरुसि सांगतसे ॥६८॥
गुरु येवोनि शिघ्रगती । लग्नासि तेणें नेला गणपती ।
मंगलाष्टकें तेव्हा म्हणती । ज्योतिर्विद मंगलपणें ॥६९॥
लग्न घडी प्राप्त जाहली । सुटला अंतःपट तयेवेळीं ।
सुमनमाळा विधीबाळी । कंठीं घालिती परमात्म्याच्या ॥७०॥
प्रकृतीपुरुष एक जाहले । वर्हाडी टाळी वाजविती तयेवेळे ।
मंगलवाद्यें ध्वनि कल्होळें । दुमदुमलें निराळ पैं ॥७१॥
व्याहीवराडी चतुराननें । देऊनि अर्चिलें वस्त्राभरणें ।ब्व
तांबूल घेऊनि आपलीं स्थानें । वर्हाडी पावले तेधवां ॥७२॥
गायत्री सावित्री दोघीजणी । त्यांहीं गौरविल्या दोघी विहिणी ।
पदोपदीं पांय राबणी । घेतां शिवरमणी तोषल्या ॥७३॥
त्याही सकल वर्हाडीसहित । अंगी करविला सन्मान बहुत ।
समारंभें निजमंडपांत । जात्या जाहल्या कौतुकें ॥७४॥
दोन सुंदरी समवेत । कन्यादानविधी विधी करित ।
दोहीं ललनासहित । शिवसुत शोभतसे ॥७५॥
गृहस्थ जाहला विश्वेशनंदन । तेणें सिद्ध केला हव्यवाहन ।
लज्जाहोमीं मान देऊन । ब्रह्मनंदन तोषविला ॥७६॥
विप्रांतें अमित धन देउनी । तोषविता जाहला पद्मयोनी ।
बोहरें पाहतां जननयनीं । आनंदवनीं डोलतसे ॥७७॥
सुवर्णताटीं षड्रसअन्नें । वाढोन वोहरें आनंदानें ।
बैसवोन देती भोजनमानें । पाहतां मनीं चोज वाटे ॥७८॥
सवें घेऊनि दोन वितंबिनी । भोजन करी मोक्षदानी ।
कौतुक पाहे कमलयोनी । सुधापानी समवेत ॥७९॥
वधुवरांचा हरिद्रा खेळ । पाहावया मिळाले सकळ ।
बहुल्यावरी वर तेजाळ । बैसविला ललनाहीं ॥८०॥
विधि मानिनी जावोनि वरमाया । प्रार्थून आणी अद्रितनया ।
सकळ वर्हाडिणीसहित शिवजाया । रंगमंडपीं बैसल्या पै ॥८१॥
ऋषिपत्न्या अमरांगना । राजकांता कमललोचना ।
आनंद न साहे त्यांच्या मना । गुणेशवदना अवलोकितां ॥८२॥
लागले वाद्यांचे सुस्वर गजर । नृत्य करिती अप्सरा सुंदर ।
गणेशभक्त करिती जयजयकार । प्रमोद थोर विस्तारला ॥८३॥
हरिद्रासमारंभ पूर्ण जाहला । पाहतां विधि संतोषला ।
सार्थकता वाटे तयाला । निजजन्माची ते काळीं ॥८४॥
सन्मुख सकल स्त्रियांसहित । अंबा तेव्हां अवलोकित
रत्नभूषणें लेववित । स्नुषालागीं तेधवां ॥८५॥
वंशपात्रीं सोज्ज्वळ दीप । लावोनियां सुराधिप ।
ऐरिणी दानें पुण्य अमुप । जोडिता जाहला परमेष्टी ॥८६॥
घेऊनि ऐरिणीदान । गिरिजा जाहली आनंदघन ।
ब्रह्मा करी बहुत सन्मान । दे आंदण बहुसाल ॥८७॥
दासीदास वाजीवारण । अमित देतां गजकर्ण ।
तोषला तेव्हां जगद्भुषण । भाव पाहून विधीचा पैं ॥८८॥
केली वरातीची तयारी । कन्या वोपोनि पार्वतीकरी ।
प्रार्थना करिती विधिनारी । परोपरीं नगजेची ॥८९॥
पार्वतीसि म्हणती विधिनायिका । आजवरी पाळल्या आह्मी कन्यका ।
आतां अर्पिल्या विनायका । सांभाळ निका करी तूं ॥९०॥
गहिवरल्या विधिकामिनी । सिद्धिबुद्धी रडती स्फुंदस्फुंदुनी ।
त्या संतोषऊनि कैवल्यदानी । हातीं धरोनि निघाला ॥९१॥
त्यांचेसहित मयूरेश्वर । करी वडिलांस नमस्कार ।
वर आरुढला शिखीवर । समारंभें तेधवां ॥९२॥
मयूरावरी बैसला गणपती । त्याचे अंकीं दोन युवती ।
पाहतां जन आनंदती । वरात निगुती निघाली ॥९३॥
सुरगणांसहित डमरुधर । निघता जाहला सत्वर ।
पुढें होतसे वाद्यगजर । सुमनभार वर्षती सुर ॥९४॥
राजबिदींतून मिरवे वरात । नगरनारी जन वोवाळित ।
चक्रपाणी बोळवीत येत । त्यास फिरवित मयुरेश ॥९५॥
घेऊनि मयुरेशाचा निरोप । नगरीं गेला नराधिप ।
पुढें चालला निजभक्तप । समारंभें करोनियां ॥९६॥
निजनगरीं वधुवरें । प्रवेशतां मोद एकसरें ।
वाजती जाहलीं मंगलतुरें । नगर साजिरें जाहलें तेव्हां ॥९७॥
वधुवरें घेऊनि निजभुवनीं । येता जाहला शिवभक्ताभिमानी ।
लक्ष्मीपूजन तेथें करुनी । समारंभ पूर्ण करी ॥९८॥
स्वकीयसदनीं गिरिजासुत । सिद्धिबुद्धीसह क्रीडा करित ।
नगजेसि आनंद बहुत । होता जाहला तेधवां ॥९९॥
गुणवती त्या दोघी सुना । करिती अंबेचे पादसेवना ।
ऐसें दिवस गेले नाना । महोत्साहें करोनियां ॥१००॥
मनीं विचारी विनायक । अवतारकृत्य जाहलें सकळिक ।
आतां स्वधामी जावें निःशंक । आज्ञा घेवोनि नगजेची ॥१॥
मग मातेस करुनियां नमन । विनविता जाहला राजीवनयन ।
मातें आठवी वरदान । तुज जे म्यां अर्पियेलें ॥२॥
तुझें पुत्रत्व मी येथें पाऊन । केलें दुष्टांचे निष्कदंन ।
सद्धर्माचें करोनि अवन । साधुजन केलें सुखी ॥३॥
आतां जातसे निजाश्रमीं । ऐकतां अंबा जाहली श्रमी ।
मग तीतें बोध विश्वस्वामी । करिता जाहला तेधवां ॥४॥
माते मी सर्व भूतीं व्याप्त असें । तुझे हृदयीं मीच विलसें ।
वचन पुत्राचें ऐकतां ऐसें । मग ती हांसे प्रमोदभरें ॥५॥
सुहास्यवदनें बोले नंदन । पुढें तुझे उदरीं होईन गजवदन ।
सदैव तुझे करीन सेवन । सत्य वचन हें माझें ॥६॥
ऐसेम वदोन जगन्निवास । हातीं धरोन दोन ललनास ।
नगजा हृदयीं करी वास । अंतर्धान पावोनियां ॥७॥
विधि म्हणे व्यासालागुन । कथिलें तूतें गुणेशमहिमान ।
याचें श्रवणमात्रें भवबंधन । तुटोन मुक्त होती नर ॥८॥
जे ऐकती गुणेशाचें चरित्र । कदां न होती ते दुःखपात्र ।
इहलोकीं सुख पावोन परत्र । नांदती गा अक्षयपदीं ॥९॥
आधिव्याधि संकटहरण । श्रवणमात्रें होय जाण ।
ऐकतां व्यास आनंदोन । करी नमन विधीस पैं ॥११०॥
जयजयाजी अनंतवेषा । अनंता रे परमपुरुषा ।
भक्तपालका अखंडतोषा । भक्तपाशछेदक तूं ॥११॥
स्वस्तिश्रीगणेशप्रतापग्रंथ । श्रीगणेशपुराण संमत ।
क्रीडाखंड रसभरित । अष्टाविंशतितमोध्याय गोड हा ॥१२॥अध्याय॥२८॥ओव्या॥११२॥
अध्याय अठ्ठाविसावा समाप्त