अध्याय ११

श्रीगणेशाय नमः । श्रीजगदंबिकायै नमः ।

जयजयाजी आदिपुरुषा । कोण जाणे तुझिये वेषा । परि नामस्मरणे हर्षा । पावोन पावन जाहलो मी ॥१॥

तुझे करिताच स्मरण । त्याचे तुटे जन्ममरण । संसारी पावोनि कल्याण । पद निर्वाण पावती तुझे ॥२॥

यालागी हेचि मागणे । वाणी वदो सदा स्मरणे । ह्रदयकमळी भ्रमरपणे । सदा राहणे जगदीशा ॥३॥

व्यास म्हणे गा कमलासना । पुढे कथी गृत्समदाख्याना । श्रवणमात्रे आनंद मना । पावोनि अमना होतसे ॥४॥

व्यासास म्हणे सावित्रीपती । ऐक गृत्समदाची अद्भुतकीर्ती । तेणे आणोनि विप्रपंक्ती । यज्ञख्याती आरंभिली ॥५॥

गणेशवरदे यज्ञकर्म । करिता जाहला भक्तोत्तम । तेणे पावोनि सकलनाम । पुत्रोत्तम प्रगटला ॥६॥

करित मुखे शब्द घोर । तेणे दुमदुमिले दिगंतर । रक्तवर्ण कांती सुकुमार । तेज अपार शरीराचे ॥७॥

कंठी सुवर्णाची मेखळा । रुक्ममाळा शोभती गळा । अग्निहून तेजागळा । धाम डोळा न समाये ॥८॥

ऐसा बालक अवलोकुनी । गृत्समद भये विव्हल होउनी । मग म्हणे तयालागुनी । कोठूनि येणे बा जाहले ॥९॥

मातापिता तुझे कवण । बालक म्हणे करी श्रवण । तू त्रिकालज्ञानी असता जाण । मजकारणे पुससी का ॥१०॥

तूचि माझा जाणे जनक । मी तुझे जाण बालक । त्रैलोक्याकर्षणी निःशंक । समर्थ एक मी असे ॥११॥

बालकभावे करी पालन । ऐसे ऐकोन त्याचे वचन । गृत्सम हर्षभय पावून । मग नंदन त्याशी मानी ॥१२॥

गृत्समद म्हणे तेजोराशी । त्रैलोक्यविजयी म्हणविशी । परी शरण जाता गणरायासी । ही गती कसी पावशी पै ॥१३॥

आता करितो मंत्रोपदेश । तेणे प्रसन्न होवोनि विघ्नेश । त्रिलोकी पावशील यश । सुरेश होईल दास तुझा ॥१४॥

मग करूनि मंत्रग्रहण । वनी करितो पुरश्चरण । तेणे कापती देवगण । तप निर्वाण पाहूनि त्याचे ॥१५॥

मुखापासोनि निर्ज्वलन । करिता झाल्या दिशा दहन । पाहूनि त्याचे तपःसाधन । गजानन धावतसे ॥१६॥

फिरवोनिया शुंडाग्र । नादे गाजवी दिशा समग्र । ऐकता झाले ध्यान व्यग्र । तेज उग्र अवलोकिले ॥१७॥

चतुर्भुज सुहास्यवदन । भाळी रेखिला दिव्यचंदन । उदर शोभे लंबायमान । नागबंधन त्याजवरी ॥१८॥

कासे विराजे पीतांबर । मुगुटी शोभती दूर्वांकुर । वरी रुंजताति भ्रमर । मोदकीकर शोभतसे ॥१९॥

सृणी कमलमाला करी । ऐसा अवलोकून विघ्नारी । धैर्य धरोनि अंतरी । नमन करी दंडवत ॥२०॥

जोडोनिया दोन्ही कर । बालक बोले मंजूळ उत्तर । नको भय दाऊ सर्वेश्वर । मी तर दास तुझा ॥२१॥

करूनिया सौम्याकृती । पूर्ण करी वांछित गती । तू एक सुदयमूर्ती । त्रिजगती आधार तू ॥२२॥

ऐकोनि त्याची करुणावाणी । कृपेने द्रवला मोदकपाणी । आश्वासोनिया अंतःकरणी । स्वस्थ केला बालक ॥२३॥

मंदस्मित वदे गजानन । तू करोनिया एकाग्रमन । अहोरात्र करिसी ध्यान । भक्ति भावे करोनिया ॥२४॥

तोच मी हा सर्वेश्वर । वेदा न कळे माझा पार । ब्रह्माविष्णूशक्रशंकर । मदाधार तयांसी ॥२५॥

तो मी तव भक्ती पाहुनी । धावत आलो वरदानी । बालक बोले आनंदोनी । वांछित पुरवी म्हणे माझे ॥२६॥

त्रैलोक्याकर्षणी शक्ती । मज द्यावी गणपती । सुरासुर राक्षसपंक्ती । सेवेप्रति लावी माझे ॥२७॥

येथे संपूर्ण भोग भोगुन । अंती त्वत्पद पावेन । हा हेतू गजानन । पूर्ण करूनि सुख देयी ॥२८॥

येथे मी तप केले गहन । हे गणेशपूर नामाभिधान । जगी विख्यात येथून । वारणानना करी का ॥२९॥

त्याचे मस्तकी वरदहस्त ठेऊन । इभास्य बोले प्रसन्नवदन । तू त्रैलोक्यी विजयी होऊन । मत्पद पावन होशी की ॥३०॥

शंकरावाचोनि विजयी सदा । होवोनि भोगिशील अमितसंपदा । न पावशी कधी आपदा । या अनुवादा सत्य मानी ॥३१॥

सुवर्णरौप्यअयसपुर । तुज पावेल गा सुंदर । एके बाणे भेदील शंकर । कैवल्यपर होशील पै ॥३२॥

जे जे मनी तू इच्छिशील । ते तू मत्प्रसादे पावशील । ऐसा वदोनि वरद बोल । अंतर्धान पावला ॥३३॥

मग तो त्रिपुरासुर । पावोनिया दुर्धर वर । तेथे करी गणेशमंदिर । परमसुंदर रुक्ममय ॥३४॥

मूर्ती करोनि काश्मिरपाषाणाची । वेदोक्त मंत्रे प्रतिष्ठा तिची । करूनिया सदा शुची ॥ पूजा करी प्रीतीने ॥३५॥

बंगालदेशी त्रिपुरासुर । करूनिया गणेशपुर । चालवीतसे राज्यभार । राजे समग्र जिंकोनिया ॥३६॥

आक्रमोनिया सकल अवनी । मग प्रवेशला स्वर्गभुवनी । जावोनिया नंदनवनी । उतरता जाहला निर्भय ॥३७॥

चातुरंग सेनेसहित । क्रीडा करी नंदनवनात । रक्षक होऊनि भयभीत । म्हणती दुर्धर दैत्य हा ॥३८॥

नंदनवनाचा करोनि विध्वंस । मग पाचारोनि दूतास । मदोन्मत्त म्हणे त्यास । जाउनि शक्रास सांग वेगी ॥३९॥

जरी कल्याण इच्छिशील । तरी शरण आले पाहिजेल । नातरी तूते सहज घडेल । अतिदुःखाचे आयतन ॥४०॥

राहशील दासभाव धरून । तरी भूमंडळी करीन स्थापन । नातरी करी पलायन । की युद्धालागून येई का ॥४१॥

दूत निघाला तयेवेळी । जावोनिया शक्राजवळी । तयासि म्हणे वेळोवेळी । आता संभाळी निजलज्जा ॥४२॥

त्रैलोक्यकर्षणी जो समर्थ । त्रिपुरासुर दैत्यनाथ । तेणे सांगितले यथार्थ । करोनि अर्थ सांगतो तूते ॥४३॥

स्वहिती असशील शाहाणा । तरी शरण जा दैत्यचरणा । तुझी येऊनि त्यासि करुणा । बुद्धिचारणा उपदेशिली ॥४४॥

दासभावे जरी वर्तशी । तरीच संसारी सुख पावशी । वीरवाटाव असेल तुजशी । तरी समराशी सत्वर यावे ॥४५॥

ऐकोनि त्याचा ऐसा निरोप । ह्रदयाभीतरी शिरला कंप । धैर्य धरोनिया साटोप । आणोनि कोप बोलतसे ॥४६॥

त्रिपुराऐसे मशक किती । मी पाठविले अंतकपुरीप्रती । तुझा मूढा पाड किती । रणी ख्याती कळेल तूते ॥४७॥

इंद्रे केली अद्भुत गर्जना । सेनापतीसह सिद्ध सेना । करोनिया वाद्ये नाना । रणकर्कशे वाजविली ॥४८॥

ऐरावतारूढ सत्वर । घेऊनि त्रिदशांचे वीरभार । निघाला नगराबाहेर । शंखबळे त्राहटिले ॥४९॥

इंद्रे धरोनि वीरवृत्ती । येत आहे समराप्रती । हे जाणोनिया दैत्यपती । सेना निगुती सिद्ध करी ॥५०॥

सेनेचे करोनि भागत्रय । कालकूट वदज्रंष्ट्र दैत्यराय । पाचारोनि सांगे त्याशी सोय । म्हणे तुम्ही हे कार्य करा ॥५१॥

भूमंडल आणि पाताल । तेथील जिंकाजी स्थलपाल । मी जिंकोनिया आखंडल । लोकपाल वश करितो ॥५२॥

उभय सेनेची पडली गाठ । सिंहनादे वीर उद्भट । गर्जताति धरोनि हट । रोखोनि वाट परस्परे ॥५३॥

येरयेरावरी लोटले । अश्वांसी अश्व झगटले । गजांवरी गज भीडले । रथ लोटले रथांवरी ॥५४॥

माथा हाणती निष्ठुरघाय । हात खंडले तुटले पाय । कर्णकुंडले भंगले काय । जाहले विकल घायबळे ॥५५॥

शस्त्रे घालून फोडिली उदरे । अंत्रे लोंबती एकसरे । कित्येक प्राणे झाले पुरे । घाये घाबरे चरफडती ॥५६॥

अश्वांचे तोडिती चरण । वीरी वीरांचे घेतले प्राण । गंडस्थळी भेदिले वारण । रणी निर्वाण मांडले ॥५७॥

शर वर्षती घनदाट । वायूस न चले तेथे वाट । द्वंद्वयुद्धी मिनले भट । पाय मागे न ठेविती ते ॥५८॥

ध्वजस्तंभ पाडिले तोडिले अंक । सपिच्छ भेदले उरी सायक । मूर्च्छा पावले वीर अनेक । प्राणे कित्येक घाबरे ॥५९॥

रथ भंगोनि अश्व मारिले । महावीर रणी पहुडले । तेणे दैत्य पराभविले । पळू लागले दशदिशा ॥६०॥

अमरी केला अद्भुत मार । गदापट्टीशपाशतोमर । घनदाट वर्षले शर । तेणे असुर माघारले ॥६१॥

स्वसैन्यासी सुटला पळ । अवलोकून त्रिपुर प्रबळ । क्रोधे पेटला प्रलयानळ । वृंदारक कुळ अवलोकिले ॥६२॥

सज्ज करोनिया सायक । शर वर्षे अनेक । तेणे भेदिले वृंदारक । ह्रदयी कंप संचरला ॥६३॥

जैशा मेघाच्या धारा । सायक वर्षे एकसरा । देव माघारले न धरवे धीरा । इंद्र सामोरा मग धावे ॥६४॥

त्रिपुरासि म्हणे पुरंदर । राहे राहे क्षणभर स्थिर । तुझे छेदीन आता शिर । रणी धीर धरी आता ॥६५॥

मेघ गर्जे प्रळयकाळी । तैसा गर्जोनि त्रिपुरबळी । इंद्रासि म्हणे तयेवेळी । व्यर्थ कळी मांडली का ॥६६॥

कृमी कीट प्राणियांशी । प्राण प्रिय आहे त्यांशी । तू का व्यर्थ प्राण देशी । कुटुंबाशी मुकोनिया ॥६७॥

तुज दीधले धरणीतळ । आता सत्वर येथून पळ । ऐसे बोलोनिया सबळ । दैत्यराव खवळला ॥६८॥

खड्गघाय हाणोनि इंद्राशी । वज्र पाडिले भूमीसी । प्रहार हाणोनि ऐरावताशी । गज वेगेशी पळविला ॥६९॥

शक्रे कोपोनि मुष्टिघात । त्रिपुराचे ह्रदयी हाणित । दैत्य पडिला तेणे मूर्छित । मग क्षणात ऊठला ॥७०॥

कोपे खवळोनि दैत्यपती । मुष्टिघाते ताडिला शचीपती । मूर्च्छा दाटोनिया निगुती । भूमीवरी पडियेला ॥७१॥

सावध होवोनि तयेवेळी । मल्लयुद्धी शक्र मिसळे । करतळासि हाणिती करतळे । हाणिती भाळे भाळाशी ॥७२॥

पृष्ठीस पृष्ठी हाणिती । उल्लाळ देऊन उसळती । एकमेकांवरी आदळती । मग कवळती परस्परे ॥७३॥

त्रिपुरे धरोनि शक्रचरण । गरगरा करोनिया भ्रमण । दूर दीधला टाकून । देहभान त्यासि नाही ॥७४॥

भूमंडळी गिरिकंदरात । इंद्र पडला तेव्हा मूर्च्छित । त्रिपुर सिंहनादे गर्जत । मदगर्वित तेधवा ॥७५॥

दशदिशा देव पळती । दैत्य जयजयकारे गर्जती । आनंदे निर्भर नाचती । मग वाजविती जयवाद्ये ॥७६॥

ऐरावतारूढ त्रिपुरासुर । प्रवेशला इंद्रनगर । देव होवोनि भयातुर । पळते झाले दशदिशा ॥७७॥

सुधापानी शोध करिती । न सापडे शचीपती । गिरिकंदरे देव धुंडिती । दुःख करिती बहुसाल ॥७८॥

तव येता देखिला पुरंदर । अधोमुख म्लानवक्त्र । त्यासि पाहून देव समग्र । परस्पर भेटती ते ॥७९॥

इंद्रासि देता आलिंगन । म्हणती आज जाहला सुदिन । सर्व लोकपाळ एक होऊन । गिरिकंदरी राहिले ॥८०॥

त्रिपुरासुर इंद्रनगर । प्रवेशला हर्षे निर्भर । आरूढला इंद्रासनावर । आनंद थोर मांडिला ॥८१॥

दुंदुभी वाजवूनिया निगुती । अप्सरा दुःखे नृत्य करिती । ग्वाही फिरली स्वर्गावरती ॥ त्रिपुर इंद्र आज जाहला ॥८२॥

स्वस्तिश्रीगणेशप्रताप ग्रंथ । गणेशपुराणसंमत । उपासनाखंड रसभरित । एकादशोध्याय गोड हा ॥८३॥ अध्याय ॥११॥ ओव्या ॥८३॥