क्रीडाखंड अध्याय २६
श्रीगणेशाय नमः ॥ श्रीसरस्वत्यै नमः । श्रीगुरुभ्यो नमः । श्रीक्षेत्रपालाय नमः ।
ॐ नमोजी पुराणपुरुषा । सच्चिदानंदा नित्यहर्षा ।
त्वत्कृपेनें पावोनि तोषा । वर्णितों गुण यथामती ॥१॥
विजयी जाहले शिवगण । सिंधू करी शोक दारुण ।
नाहीं जिंकिले अमरगण । पावले मरण वीर कसे ॥२॥
ज्यांही तृणतुल्य देव केले । ते आज कैसे पहुडले ।
काय दैव प्रतिकूल जाहलें । म्हणोन घडलें अपूर्व हें ॥३॥
शलभें उलथिला कैसा मेरु । मुंगीनें शोषिला काय सागरु ।
कर्पूर जिंकिला वैश्वानरु । पश्चिमेस दिनकरु उगवला ॥४॥
क्रोधें थरथर कांपत । तुरंगावरी तो आरुढत ।
अनंतसेना सवें घेत । मग निघत रणांगणीं ॥५॥
ऐकोन वाद्यांचे तुमुलघोष । शिवगणासि न साहे रोष ।
पुढें धांवती पावोन हर्ष । युद्ध विशेष करावया ॥६॥
घडघडले जेव्हां रथ । वीर क्षोभले तेव्हां प्रमथ ।
शर सोडी दैत्यनाथ । नसे प्रमाण तयांसी ॥७॥
महारथी वीर गाढे । दैत्य तेव्हां लोटले पुढें ।
शत्रु पराक्रम पाहतां कुडें । सिंधू रडे बहुसाल ॥८॥
महाबलाढय शिवगण । त्याहीं माजविलें अद्भुत रण ।
दानव पावलें बहुत मरण । सिंधू पाहून खिन्न जाहला ॥९॥
मग साटोप धरोनियां भारी । गगन झांकुळी निजशरीं ।
अंधकार पडला अवनीवरी । धीर वीरीं सोडियेला ॥१०॥
रणीं खवळिला दैत्य दुर्धर । करीत चालला गणसंहार ।
तयाचा पराक्रम साचार । पाहतां वीर गजबजले ॥११॥
हयाखालीं उतरोन । दानवेश धांवळा वेगेंकरुन ।
वीरभद्रासि करी ताडण । केलें पतन तयानें ॥१२॥
खड्ग घेऊनियां हातीं । सिंधू हाणी नंदीप्रती ।
धेनुज पावला मूर्च्छागती । रणांगणीं पहुडला ॥१३॥
भूतराज पुष्पदंत । आले पुढें गर्जना करित ।
त्यास सिंधू हाणित । करीं मूर्च्छित तयातें ॥१४॥
हिरण्यगर्भाची शिखा धरुन । करी सिंधू त्यासि ताडण ।
शामलाचे ललाटीं बाण । मारोन पाडिलें रणांगणीं ॥१५॥
चपल आणि विकट । हाक देवोनि धांवले बलकट ।
सिंधूनें मारोन बाण तिखट । पाडिले भट भूतळीं ॥१६॥
दानवेंद्र अत्यंत क्षोभला । लंबकर्णातें भेदिता जाहला ।
रक्तलोचन चरणीं धरिला । आपटिला भूमीवरी ॥१७॥
सुमुखाचें फोडिलें मुख । सोमास दाविलें लत्तासुख ।
भृंगीस मारोनियां फुंक । फोडिलें उदर तयाचें ॥१८॥
दावानल वीर राणा । करीत पातला बहुत गर्जना ।
त्यातें मारोनि शरनाना । त्याचे मस्तक फोडियेलें ॥१९॥
जे जे सिंधु पुढें गेलें । ते ते तेणें पराभविलें ।
बाकी गरीब पळों लागले । तेही मारिले बाणजाळें ॥२०॥
बाण सोडीत सिंधु धावला । विरुपाक्ष पाहोनि पळाला ।
सिंधू गर्जना करुं लागला । तेणें कांपला भूगोळ पैं ॥२१॥
रणीं मुनि बाळकांसहित । उभा पाहोनि अंबासुत ।
गर्वें सिंधू तयासि बोलत । गर्जना करीत बहुसाल ॥२२॥
मागें ऐकिला पराक्रम । आतां दिससी जंबुकासम ।
कोमलांगासि युद्धकर्म । कैसें करुं कठोरपणें ॥२३॥
तुवां प्राशून मातृस्तन । खेळें रिजवावें आंगण ।
तूं काय करावें रण । वांचवी प्राण जा मागें ॥२४॥
येथवर मी दयाळूपणें । नाहीं मारिला मित्रपणें ।
ऐकतां ऐसें गुणेश म्हणें । मूढपणें बोलसी ॥२५॥
तुझ्या ऐशा नेणो किती । ब्रह्मांडीं करुन अनंत व्यक्ती ।
मारोनियां दुष्टाप्रती । रक्षिता गा साधू मी ॥२६॥
घेऊनियां तुझा प्राण । करीन रे भूभार हरण ।
जरीं येसी मातें शरण । मग रक्षन करीन तुझें ॥२७॥
ऐसी ऐकतां वीरवाणी । असुर विधीं अनेक बाणीं ।
तोडी परशूनें परशुपाणी । दृष्टीस नाणीं तयातें ॥२८॥
दानवेंद्र करी त्वरा । मेघापरी वर्षे शरा ।
तितुके तोडितां अंबाकुमरा । तो योद्धा बरा न वाटे ॥२९॥
परशूनें दानव चापें । तोडिजेली गणाधिपें ।
मग दानव फार कोपे । चक्र साक्षेपें घेत करीं ॥३०॥
चक्र भवंडोन टांकी जेव्हां । कडकडाट जाहला मोठा तेव्हां ।
गणेशें टांकिला शूल बरवा । तेणें तडकला ब्रह्मगोळ ॥३१॥
शूलें चक्र टांकिलें भेदून । छेदिले तेव्हां मुगुटकान ।
गुणेश करीं पुन्हां येऊन । संचरोन राहिला तो ॥३२॥
सिंधूचे तुटले दोनी कान । लज्जित जाहलें त्याचें वदन ।
म्हणे तुझें नाक छेदीन । हो सावधान गुणेशा ॥३३॥
खड्ग घेऊनि उठावला । गुणेश तेव्हां आनंदला ।
जिकडे तिकडे भासे त्याला । पाहतां भुलला दानवेंद्र ॥३४॥
चारी आयुधासहित मूर्ती । अनेक पाहतां भुलली मती ।
रविवचन दैत्यपती । स्मरोन चित्तीं तरकला ॥३५॥
हा तो विश्वात्मा अनंत । माझा करील आतां अंत ।
पावेन याचें पद अद्भुत । वैर अत्यंत करोनियां ॥३६॥
डोळे मिटोन घाबरा पळे । रुपें आच्छादिलीं तयेवेळे ।
मध्येंच उघडोन नेत्रकमळें । पाहे सोज्ज्वळ एकलाच ॥३७॥
तथापि पोटीं मानोन भय । पळता जाहला दैत्यराय ।
मुख वस्त्रें आच्छादोन आलय । जवळ केलें तयानें ॥३८॥
होवोनियां खिन्न मन । तल्पकीं दैत्य करी शयन ।
चिंतातुर सैनिक होऊन । स्वनिकेतन प्रवेशले ॥३९॥
जयवाद्यें वाजवित । माघारा परतला अंबासुत ।
मातापित्यातें नमन करीत । गौरी आलिंगी तयासी ॥४०॥
गौरी म्हणे कोमलांगा । कृतांतवत असुरभंगा ।
पावविले तुवां जिवलगा । श्रमलासि गा तान्हया तूं ॥४१॥
ऐसें वदतां श्रमी जाहली । कमलेक्षण अश्रू मोकली ।
रुदन करितां शिवें देखिलीं । मग समजाविली भवानी ॥४२॥
ऋषिशिव गिरिजेस सांगती । ही नव्हे प्राकृत गणेशमूर्ती ।
भूभार हरणार्थ जगत्पती । अवतारस्थिती दावीतसे ॥४३॥
ज्याचे सत्तामात्रें जग जाहलें । सात्विकपणें यानें पाळिलें ।
कितीक वेळां संहारिलें । पुन्हां रचिलें शक्तिबळें ॥४४॥
अनंत ब्रह्मांडाचा हा स्वामी । तूं उगीच होतेस कां गे श्रमी ।
गुणेश तेव्हां मातेस नमी । दुःख शमवी वाक्यामृतें ॥४५॥
शंकराचे वरप्रसादें । कोटीच्या कोटी दैत्यवृंदें ।
मी मारोनियां आनंदें । पदारविंदें सेवीन तुझीं ॥४६॥
ऐकतां आनंदली गौरीबाला । तिणें पुत्र हृदयीं धरिला ।
तो घेऊनि वसिष्ठादि मुनिश्वराला । निघे रणाला पाहावया ॥४७॥
रणीं येऊनि पाहती सकळ । मांसकर्दम जाहला तुंबळ ।
दुर्गंधी वाहे तेथें अनिळ । पाहतां सकल त्रासले पैं ॥४८॥
रण शोधित जाती जन । तंव पडला रणीं षडानन ।
त्यातें मयुरेशें पाहून । करी रुदन स्नेहभावें ॥४९॥
गुणेश म्हणे दादा उठावें । प्राकृता ऐसें काय पडावें ।
म्हणोन उठवी जिवेंभावें । षडाननासि तेधवां ॥५०॥
उठोनियां कार्तिकेय । तेणें आलिंगिला गणराय ।
गुणेश वंदोनि त्याचे पाय । म्हणे भय नाहीं तुम्हां ॥५१॥
स्वामी तुम्ही तारकासुर । वधोन रक्षिले देव सर्व ।
काय करील सिंधू दानव । प्राकृत भाव दाऊ नये ॥५२॥
उभयतां बंधु धरोनि हात । रण चालले पाहत पाहत ।
तंव वीरभद्रादि वीर अद्भुत । पडले अमित रणांगणीं ॥५३॥
कार्तिकेयास म्हणे महाकाय । याचे जीवनार्थ काय उपाय ।
हांसोन बोले गांगेय । जाणशी सोय सर्वज्ञा तूं ॥५४॥
तथापि जरी प्राकृतापरी । विचारितोसि ऐक तरी ।
पूर्वीं वधितां त्रिपुरवैरी । जाहली अमरीं हीच दशा ॥५५॥
द्रोणाचळावरील आणोन औषधी । त्याणें केला चिकित्साविधी ।
गुणेश म्हणे मिळतील कधीं । त्या औषधी षडानना ॥५६॥
आतां दानव येतील युद्धासी । कोणीं करावा संग्राम त्यांशी ।
कोण आणील औषधीशी । हें मजसी सांग दादा ॥५७॥
ऐसें बोलोनि जगज्जीवन । मोकलोनि निजांग पवन ।
केलें वीरांचें तेव्हां जीवन । हडबडोन सर्व उठले ॥५८॥
नंदी भूतराज पुष्पदंत । वीरभद्र चपळादि वीर अद्भुत ।
येऊनि गुणेशाशी भेटती त्वरित । गुणेश बोलत स्मितमुखें ॥५९॥
करितां तुम्ही संग्राम । पावलेति बहुत श्रम ।
ऐसें ऐकतां वाक्यउत्तम । वीरसत्तम बोलताती ॥६०॥
तूं असतां अनंतशक्ती । त्या असुराचा पाड किती ।
तंवप्रसादें जगत्पती । पावलों शक्ती द्विगुणित ॥६१॥
गुणेशप्रसादें देवसेना । करिती जाहली बहुत गर्जना ।
मग पातले शिवदर्शना । करोनि वंदना स्तविताती ॥६२॥
येरीकडे दानवपती । तल्पकीं करीं शयन सुमती ।
ऐकोन त्याची मुख्य युवती । दुर्गासती पावली ॥६३॥
सर्वावयव सुदारा । घालोनि रत्नमयालंकारा ।
भाळीं मृगमदतिलक बरा । बिंदी बीजोरा माथ्यावरी ॥६४॥
कुरळ केशी रत्नभूषणें । मुखचंद्रें केलें शशीस उणें ।
जिचें पाहोनियां चालणें । अंतःकरण खिन्न करी ॥६५॥
विस्तीर्ण जघना सिंहकटी । कंचुकी दाटली कुचतटीं ।
कुंकुम रेखिलें ललाटीं । अत्यंत गोरटी शोभतसे ॥६६॥
तल्पका निकटीं येवोन कामिनी । पतीस विनवी सुहास्य वदनी ।
कां हो रतलां तल्पकशयनीं । काय मनीं चिंता असे ॥६७॥
जें पडलें असेल संकट । तें सांगावें मजला स्पष्ट ।
कल्याणाची सांगेन वाट । सौभाग्य सुभट राहील हो ॥६८॥
पतिकार्यालागीं दासी । रतिकाळीं वैश्याजशी ।
विपत्तिकाळीं दे बुद्धीशी । भार्याऐसी दुर्लभ हो ॥६९॥
मनामाजी दुःख झगटलें । ते स्वामी पाहिजे कथिलें ।
ऐकतां मन संतोषलें । दानव बोले तियेसी ॥७०॥
मयुरेश जो पार्वतीसुत । त्याणें आटले दानव बहुत ।
मग मी केलें युद्ध अद्भुत । वीर समस्तही भांडलें ॥७१॥
परी शेवटीं मयुरेशान । माझे छेदिले मुगुटकान ।
तेणें जाहलों लज्जायमान । म्हणोन शयन केलें सखे ॥७२॥
ऐकोन त्याची सखिन्नवाणी । नीतिज्ञ बोले तेव्हां तरुणी ।
म्हणे कांता सुयोधनकर्णी । तुंवां रणीं दाविली खरी ॥७३॥
परि आलें नाहीं तूंतें यश । आपले हातें करिसी नाश ।
पार्वतीगृहीं जगदीश । धरी वेश बाळकाचा ॥७४॥
उतरावया भूभार । लीला दावी सर्वेश्वर ।
तूं न जाणशी तामसतर । चरित्र अपार तयाचें ॥७५॥
यश यावया हेंचि कारण । सदां पुजावे देवब्राह्मण ।
करावें साधूंचें रक्षण । प्रतिपाळण धेनूचें पैं ॥७६॥
परदोषाचें आच्छादन । स्वगुण उच्चारणी मोहन ।
दुष्टकलाचें निक्रंदन । सदा अवन सुधर्माचें ॥७७॥
हाचि होय पराक्रम । पराक्रम नोहे अधर्मकर्म ।
हें न जाणोनि जिवलगा वर्म । व्यर्थ श्रम पावतोसि ॥७८॥
करावें देवांचे बंधमोचन । स्वपदी पाठवावें गौरवोन ।
कृपा करील अंबानंदन । करील अवन सकुल तूतें ॥७९॥
ऐकोनि तिची चातुर्य वाणी । दानव तोषला अंतःकरणी ।
भली भली गें तूंच शाहणी । मातें तरुणी साजतेसी ॥८०॥
तुझी पाहावया चतुरमती । खिन्नत्व दाविलें तुज युवती ।
तूं जी बोलली सधर्मनीती । ती मी सुमती जाणतसे ॥८१॥
रावणाचे हननास्तव । अवतरला पूर्वीं राघव ।
तैसा मयुरेश देवाधिदेव । वधिल दानव माझ्यासह ॥८२॥
त्याचे हातें पावेन मरण । मग मी पद पावेन निर्वाण ।
वीर काय शत्रूस शरण । जावोंनि रक्षण करितील गे ॥८३॥
नंदी तेणें पाठविला जेव्हां । मी काय नेणता होतो तेव्हां ।
दुर्गा ह्मणे विचार बरवा । तुम्ही करावा सर्वज्ञपणें ॥८४॥
तिचें करोनि शांतवन । वस्त्रें आच्छादोनि दोनि कान ।
सभास्थानी तो येऊन । बोले गर्जून तेधवां ॥८५॥
माझे दोन प्रधान होते । जे अमरांसि जाहले जिंकिते ।
त्यांवाचोनि राज्य रितें । मज भासतें या प्रसंगीं ॥८६॥
कोणी आणखी वीर दिसेना । आतां जिंकिल गौरीनंदना ।
ऐकोन शालक करिती गर्जना । करुं कलना कालासि रे ॥८७॥
तुवां चिंता न करावी मनीं । निद्रा करावी सुमन शयनीं ।
तव प्रसादें शत्रू वधुनी । मग येऊनि मुख दाखवूं ॥८८॥
ऐसे ऐकतां त्याचे बोल । रायें गौरविले कलविकल ।
वस्त्रें भूषणें देत अमूल्य । सैन्य तुंबल दिधलें सवें ॥८९॥
घेऊन चतुरंगिणी पूतना । करीत चालले बहुत गर्जना ।
हें जाणवलें शिवनंदना । तेणें गणास योजियेलें ॥९०॥
नंदी आणि पुष्पदंत । सवें दीधलें सैन्य बहुत ।
ते शत्रूवरी लोटत । युद्ध अद्भुत जाहलें ॥९१॥
नंदी निघोनि शत्रुगणांत । शृंगें मारी दैत्य बहुत ।
पादघातें संहारित । पुच्छें बहुत झोडीतसे ॥९२॥
महाबलाढ्य नंदिकेश्वर । करीत उठला दैत्यसंहार ।
कोण्हास येऊ न दे समोर । जाहला हाहाःकार राक्षसदळीं ॥९३॥
ऐसे अवलोकितां कलविकल । वर्षती शस्त्रभार तुंबल ।
परी नंदिवीर सबल । नाणी दृष्टीस तयातें ॥९४॥
नंदी पुंफावत गेला । विकलाचा रथ तेणें मोडिला ।
तंव कल धांवत आला । वर्षूं लागला शस्त्रभार ॥९५॥
न गणोन त्याचे सायकाशी । चूर करी त्याचे रथाशी ।
दोघे उतरोनियां भूमीशी । त्याणीं शृंगाशी धरियेलें ॥९६॥
शृंगे धरोनि नंदिकेश्वर । वोढीत नेताति असुर ।
हें पाहोनि पुष्पदंतवीर । धांवे समोर सपत्नांचे ॥९७॥
विकलें मारोनि लत्ताप्रहार । मूर्च्छित पाडिला पुष्पदंतवीर ।
शिवगणीं हाहाःकार थोर । धनुर्धर गजबजले ॥९८॥
ऐसा होतां आकांत भारी । वीरभद्र षडानन आले समरी ।
वीरभद्रें घेऊनि पर्वत करीं । विकलावरी टांकियेला ॥९९॥
पर्वततळीं विकल चूर । जाहाला जाणोनि कल वीर ।
धांवला षण्मुखावर । वर्षत शर तेधवां ॥१००॥
न गणोनि त्याचे सायकाशी । चपेटा मारिला कल वीरांशीं ।
तेणें तो वमी शोणिताशीं । कल प्राणांशी सोडीतसे ॥१॥
मेले कल विकल सरदार । इतर सैन्याचा केला चूर ।
जयवाद्यें वाजवित थोर । शिवकुमर परतले ॥२॥
येऊनि शिवभवानीस । नमिते जाहले आसमास ।
आलिंगी मयूरेश त्यास । ते आनंदास पात्र जाहले ॥३॥
स्वस्ति श्रीगणेशप्रतापग्रंथ । श्रीगणेशपुराण संमत ।
क्रीडाखंड रसभरित । षड्विंशतिंतमोध्याय गोड हा ॥४॥अध्याय॥२६॥ओव्या॥१०४॥
अध्याय सव्विसावा समाप्त