Get it on Google Play
Download on the App Store

अध्याय ७

श्रीगणेशाय नमः ॥ श्रीदीननाथाय नमः ।

जयजयाजी मंगलधामा । न कळे तुझा अद्भुत महिमा । निजभक्तांवरी तुझा प्रेमा । नाही उपमा तयासी ॥१॥

तू सकलमंगलाचेही मंगल । कार्यकारण तूचि सकळ । विश्व व्यापोनिया निर्मल । सूक्ष्म केवळ चिद्रूपे ॥२॥

चिदानंद तू परात्पर । परमात्मा विश्वसार । भक्ताभिमानी लंबोदर । गुणगंभीर गुणेश तू ॥३॥

जैसे येते तुझिया मना । तैशा रचसी अगम्य रचना । उद्धरावया पतित जना । क्रीडा नाना आचरसी ॥४॥

पूर्वाध्यायी दक्षाप्रती । मुद्गले उपदेशिली मंत्रस्थिती । तेणे पावला परमभक्ती । गणपतीची अनुपम्य ॥५॥

भृगुलागी विनयभावे । सोमकांत म्हणे माझ्या जीवे । आश्चर्य मानले ते ऐकावे । मग सांगावे समाधान पै ॥६॥

अंधकुब्जमूकबधिर । ऐसा जो कमलाकुमर । दुर्गंधियुक्तशरीर । रोगागार प्रत्यक्ष ते ॥७॥

मुद्गलऋषीच्या अंगवाते । तो पावला दिव्य देहाते । प्रत्यक्ष दर्शन दक्षाते । एकदंते दीधले ॥८॥

मुद्गलऋषि तो तपोधन । त्यास कैसे न घडले दर्शन । हे आश्चर्य मजलागुन । ऋषिवर्या वाटते की ॥९॥

सहस्त्र वर्षै करिता तप । त्यासि न भेटला गणाधिप । काय दक्षाचे पुण्य अमूप । तेणे तो दृश्य त्यासी जाहला ॥१०॥

ऐकोनि हर्षला ऋषिसत्तम । म्हणे तुझा हा प्रश्न उत्तम । ऐक त्याचे पूर्वील कर्म । तेणे धर्म समजेल तूते ॥११॥

सिंधुदेशी पल्लीनगरी । विख्यात आहे उर्वीवरी । कल्याणनामे वैश्यनरी । धनाढ्य तरे कुबेरसा ॥१२॥

देवब्राह्मणी रत सदा । नीतीने भोगी निजसंपदा । वदान्य कुशल कार्यसदा । दुःख कदा त्यासी नसे ॥१३॥

त्याची ललना गुणवती । नाम तियेचे इंदुमती । पतिपरायण साध्वी सती । जगी कीर्ति धन्य तियेची ॥१४॥

तिचे पवित्र उदरी सुत । जाहला बल्लाळ नामे विख्यात । शुक्लपक्षी तारकानाथ । वृद्धिंगत तैसा असे ॥१५॥

बळांसमवेत बल्लागुणी । सदा विनटला गणेशचरणी । गणेशभक्ती अंतकरणी । सदा वाणी नाम मुखे ॥१६॥

मेळवोनि बाळकांचा मेळा । ग्रामाबाहेर जावोनि अवलीळा । भजन करी वेळोवेळा । पुढे शिळा मांडोनिया ॥१७॥

गणेश कल्पोनि निजचित्ती । मांडली शिळा अति निगुती । पूजा करी अहोरात्री । ध्यानस्थिती सदा त्याची ॥१८॥

आणोनिया दुर्वांकुरभार । भावे अर्पी पूजाप्रकार । वनपुष्पे पल्लवभार । निरंतर अर्पीतसे ॥१९॥

धूपदीपनैवेद्य भावे । बाळके मानसी कल्पावे । ते गणेशासि अर्पावे । जिवे भावे करूनिया ॥२०॥

घरी न वसे कदाकाळी । सदा राहे देवाजवळी । पराग म्हणोनिया धूळी । भावे उधळी देवावर ॥२१॥

देव भावाचा भुकेला । तेणे गणेश संतोषला । ऐसी पाहोनि बालकलीळा । पिता क्षोभला तयावरी ॥२२॥

वेताटी घेऊनिया करी । येऊनि तो नगराबाहेरी । पुत्र धरोनिया वामकरी । छडी उगारी मारावया ॥२३॥

बाळ चळचळा कापत । स्फुंदस्फुंदोनिया रडत । मग आणोनिया मंदिरात । नीती सांगत तयासी ॥२४॥

म्हणे करी विद्याभ्यास । हित करणे संसारास । भलत्याच छंदे लोटिसी दिवस । तुझे मनास लाज नाही ॥२५॥

हे जरी न ऐकसी । तरी मी तुज बांधीन खांबासी । ताडन करीन गा निश्चयेसी । देत ऐसी भिती त्याते ॥२६॥

ऐसे सांगोनि बाळाते । मग गेला तो गृहकृत्याते । बाळके मिळवोनिया वनाते । जाऊनि भजनाते करीतसे ॥२७॥

वनपुष्पे करूनिया जमा । तेणे पूजीतसे मंगलधामा । भक्तिभावे केली सीमा । संतोष उमापुत्रांसि पै ॥२८॥

दक्षबाळा समवेत । पूजित असता एकदंत । गृही शोध करीतात । म्हणे सुत कोठे गेला असे ॥२९॥

जन सांगाती तयाते । येणे नाशिले आमुचे मुलाते । मेळवोनिया बाळकांते । जाऊनि वनाते नाचतसे ॥३०॥

वनी मांडोनिया दगड । म्हणे माझा हा वक्रतुंड । त्यासी करीत नाहीस दंड । तेणे पाखांड मांडिले ॥३१॥

आधीच होता राग पोटी । ऐसी ऐकता जनाची गोष्टी । मग धावला उठाउठी । हाती वेताटी घेऊनिया ॥३२॥

ग्रामाबाहेर आला धावत । क्रोधे थरथरा कापत । बाळके पाहूनिया पळत । पुत्र ध्यानस्थ बैसला असे ॥३३॥

त्यासि म्हणे दटाउनी । माझे उदरी तुवा येउनी । बुडविले माझे नावालागुनी । तुझेनी जनी निंद्य मी ॥३४॥

टाकून पुत्रस्नेह निष्ठुर । जैसा यमाचा किंकर । धरोनिया त्याचा कर । काष्ठे प्रहार करीतसे ॥३५॥

आसडोनि पाडिला धरणीवरी । निष्ठुर घाते लाथा मारी । रक्त वाहे त्याचे शरीरी । रुदन करी बालक पै ॥३६॥

वृक्षी मग बांधिला त्याशी । म्हणे आता देव सोडवील तुजशी । तोच पुरवील अन्नवस्त्रासी । तुजसी मजसी संबंध नाही ॥३७॥

आता येशील जरी घरा । प्राण घेवूनि करीन पुरा । क्रोधे प्रवेशला निजमंदिरा । वनी कुमरा टाकोनिया ॥३८॥

मोडोनि टाकिले त्याचे देउळ । वनी बांधला तसाच बाळ । तव झाला संध्याकाळ । निशा प्रबळ दाटली ॥३९॥

वृक्षी बांधला एकट वनी । शोणित वाहे अंगातुनी । ऐसा पडोनिया व्यसनी । देवासि मनी चिंती तदा ॥४०॥

बाळक विलपे शोकवचनी । विघ्नारी म्हणविशी आपणालागोनी । ते असत्य झाले आजचे दिनी । हेच जनी निंद्य तूते ॥४१॥

तुज भजता दिनेश । मज होतात ऐसे क्लेश । तुझे बुडाले आजि यश । हे विघ्नेशा न जाणशी तू ॥४२॥

भक्तभिमानीमानी ब्रीद मिरविशी । निजभक्तांची उपेक्षा करिशी । हे लाजिरवाणे नाही तुजशी । काय थोराशी म्हणावे ॥४३॥

ऐसा करोनि दीर्घशोक । मग शापिला तेणे जनक । म्हणे हो का कुब्जबधिरमूक । पापभाक मम पिता ॥४४॥

जेणे देवालय भंगिले । त्यासि महादोष घडले । त्याचे कर्म अबद्ध बोले । पाहिजे भोगिले जन्मांतरी ॥४५॥

ऐसी वदोनि शापवचने । मग राहिला स्वस्थमने । गणेश आकळिता ध्याने । जगज्जीवने जाणितले ॥४६॥

ह्रदयी जाणोनि त्याचे दुःख । अंतरी कळवळिला वारणमुख । लगबग धाविन्नला देख । त्याचे दुःख हरावया ॥४७॥

ब्राह्मणाचे दिव्यस्वरूपे । तेथे येऊनिया साक्षेपे । बंधमोक्ष करूनि गणाधिप । निजभक्त पे तयाचे ॥४८॥

आंगावरी फिरऊन अमृतकर । केले त्याचे दिव्य शरीर । निर्मलज्ञान लंबोदर । देत सत्वर तयासी ॥४९॥

बल्लाळ होऊनि हर्षभरित । पदी घाली दंडवत । जोडोनिया दोन्ही हस्त । स्तुती करीत भावार्थे ॥५०॥

ऐकोनि त्याची स्तुति अद्भुत । मग ब्राह्मण तयासी म्हणत । तुझे शापान्वये तव तात । व्याधिवंत होय आता ॥५१॥

मग वदे बल्लाळ देवा । त्वद्भक्ती मम ह्रदयी साठवा । या स्थळी महिमा तुवा । वाढवावा दयानिधे ॥५२॥

ऐकोनि त्याचे ऐसे वचन । मग बोले गजानन । तुझे नामाभिधान धरून । करीन पावन निजभक्ता ॥५३॥

बल्लाळविनायक हे नाम । या स्थळी धरिले म्या उत्तम । भाद्रपद शुक्ल चतुर्थीस काम । निजभक्तांचे पुरवीन मी ॥५४॥

ऐसा देऊनिया वर । गुप्त जाहला लंबोदर । तेथे रम्य जाहले मंदिर । बल्लाळेश्वर देव तेथे ॥५५॥

पल्लीनामे नगरी विख्यात । अद्यापि आहे कोकणात । विनायक तेथे नांदत । उद्धरीत निजभक्ता ॥५६॥

बल्लाळभक्त तो बाळक । तेथे अर्ची विनायक । ते पाहावया कौतुक । नागरिक धाविन्नले ॥५७॥

बल्लाळाचा होताच शाप । अंधबधिर जाहला बाप । शरीरी क्षते पडली अमुप । करी विलाप कांता त्याची ॥५८॥

मग येऊनिया वनी । पुत्र अवलोकिला नयनी । शांतदांतसमाधानी । तेणे मनी संतोषली ॥५९॥

पुत्रस्नेहे मोहिली अंगना । स्तनी दाटला तिचे पान्हा । मग म्हणे ती अगा नंदना । चाल सदना आपुलिया ॥६०॥

स्नेहे आलिंगिला तिणे पुत्र । म्हणे वंशी धन्य तू सत्पात्र । तुझे निगती आम्हास पवित्र । इहपरत्र पावेल की ॥६१॥

परी तुझे पित्याची दशा झाली । ती तुवा पाहिजे अवलोकिली । तेणे जगात कीर्ती भली । विस्तारेल सत्पुत्रा ॥६२॥

इंदुमतीचे ऐसे वचन । ऐकोनि बोले तिचा नंदन । न पाहे मी त्याचे वदन । सत्यवचन हे माझे ॥६३॥

न करिता अपराधाते । तेणे ताडण केले माते । भंगिले सुंदर देवालयाते । विनायकाते क्षोभविले ॥६४॥

तो नव्हे माझा बाप । त्याचे फळले त्यास पाप । तू न करी व्यर्थ विलाप । माझा शाप न फिरे कदा ॥६५॥

मातापिताबंधूजन । माझा एक गजानन । तू करी त्याचे सेवन । रक्षी मन त्याचे पदी ॥६६॥

वल्लभ नामे महा नृपती । त्याची भार्या तू निश्चिती । पुढिले जन्मी इंदुमती । कमळा नामे होशील तू ॥६७॥

तुझा पति तुझे उदरी । पुत्र जन्मेल जन्मांतरी । दक्ष या नामे निर्धारी । जनाभीतरी बाहतील ॥६८॥

उपजताच अंधबधिर । वाहेल अंगी पूयरुधिर । दुर्गंधीयुक्त कुष्ठशरीर । ऐसा कुमर प्रसविशी तू ॥६९॥

त्याचे रोगपरिहारासी । वल्लभ करील महायत्‍नासी । द्वादशवर्षे लोटता ऐसी । मग त्रासासी पावेल तो ॥७०॥

मग पुत्रासमवेत तूते । नगराबाहेर दवडील माते । गाणपत्याचे शरीरवाते । दिव्यदेहाते पावेल तो ॥७१॥

ऐसी ऐकता बल्लाळवाणी । रुदन करी तदा तरुणी । मग गृही जावोनि रमणी । अत्यंत क्लेशे उबगली ॥७२॥

जे शेष आयुष्य उरले । ते दुःख भोगिता दिवस गेले । मग तयासि मरण आले । तो पावला यमलोकी ॥७३॥

इंदुमती तीच कमला । कल्याण तो दक्ष जाहला । भृगु म्हणे सोमकांताला । तूते समजला वृत्तांत की ॥७४॥

विश्वामित्रे इतिहास । सांगता हर्ष जाहला भीमास । विनये पुसे गाधिजास । म्हणे तुम्हास प्रश्न असे ॥७५॥

दक्षे तप कवणे स्थानी । केले हे सांगा मजलागुनी । ऐकून म्हणे विश्वामित्र मुनी । होय श्रवणी सादर नृपा ॥७६॥

नंदनोपम कौंडिण्यवनी । तेथे बैसला तो अनुष्ठानी । तप करिता एकविंशति दिनी । तया लागोनि स्वप्न जाहले ॥७७॥

सिंदूराक्त विशालवारण । अलंकारपताका परिपूर्ण । गंडस्थळी षट्‌पदगण । शुंडाग्री माळा सुमनाची ॥७८॥

ती घातली आपले कंठी । येऊनि अमात्य प्रजा भेटी । मग धरूनिया करसंपुटी । गजस्कंधी बैसविले ॥७९॥

नेऊनिया भद्रासनी । अभिषेकिले आपणालागुनी । ऐसे त्याणे स्वप्न पाहुनी । जागृत जाहला उषःकाळी ॥८०॥

करूनि नमस्कार मातेसी । स्वप्न निवेदी तियेपासी । ती पावोनिया प्रमोदासी । म्हणे राज्यासी पावसील ॥८१॥

ऐकोनि म्हणे दक्ष सुमती । जरी जाहली राज्यप्राप्ती । प्रजा पाळीन मी निश्चिती । ब्राह्मणा प्रतिपाळीन मी ॥८२॥

कौंडिण्य नगरींचा नृपती । चंद्रसेन नामे तयाप्रती । दैवे पावला निधनगती । कर्मगती करूनिया ॥८३॥

चंद्रसेन राजा मरण पावता । सुलभा नामे त्याची वनिता । ह्रदय पिटोनि करी आकांता । म्हणे मी आता काय करू ॥८४॥

सौभाग्यरवि मावळला । तेणे प्रपंची अंधार पडला । सौख्यनिधी समुद्री बुडाला । कडा कोसळला मजवरी ॥८५॥

हे नाथ हे नाथ सौख्यदानी । जाऊ नको मज टाकोनी । तुज वाचोनि नितंबिनी । अनाथ जनी जाहली की ॥८६॥

उघडोनिया कमलनयन । सप्रेम पाहे माझे वदन । मंदस्मित सुहास्ये करून । माझे मन रंजवी की ॥८७॥

सर्व अपराध घालोनि पोटी । समजवावी प्रिया गोमटी । कंठी घालोनिया मिठी । धरून हनुवटी रिजवी मज ॥८८॥

रुसणे सोडोनि गुणराशी । एक शब्द बोले का मजशी । चरण झाडिते कुरळ केशी । प्रियदासी म्हणोनिया ॥८९॥

नित्य जाता भद्रासनी । मज पुससी क्षणक्षणी । आज का निष्ठुर जाहला मनी । एकही वचन बोला ना ॥९०॥

ऐसी शोके पडली मूर्च्छित । नगरनारी धावल्या बहुत । मग तीते सावरोनि धरित । सावध करीत ललना त्या ॥९१॥

कपाळ पिटोनिया अबळा । भूषणे टाकोनि तोडिल्या माळा । अंग टाकी वेळोवेळा । धरणीतळी लोळतसे ॥९२॥

कठीण करूनिया अंतःकरण । तीते म्हणती वृद्ध ब्राह्मण । जगी शाश्वत आहे कोण । सर्वा मरणविभाग असे ॥९३॥

मिळोनि अमात्य सुह्रज्जन । उत्तरकार्य संपादन । करिते झाले अनुदिन । त्रयोदश दिवसपर्यंत ॥९४॥

खेदे करिती अमात्य विचार । कैसा चालेल राज्यभार । तव तेथे आला ऋषीश्वर । मुद्गलनामा पवित्र जो ॥९५॥

त्याते अमात्ये करूनि नमन । केले पाद्योपचारपूजन । पाहुनी त्याचे खिन्न मन । बोले ऋषि तयाते ॥९६॥

अराजकी राजविधी । निर्मिता जाहला पूर्वी विधी । तो करोनिया या संधी । कार्यसिद्ध करावी ॥९७॥

गजशुंडी द्यावी सुमनमाळा । तो घालील ज्याच्या गळा । तो राजा अवनीतळा । प्रतिपाळा आज्ञा त्याची ॥९८॥

वचन मानवले सर्वांसी । उत्तम शृंगारिले गजासी । पुष्पमाळा कराग्रासी । देऊनि त्यासी प्रार्थिले ॥९९॥

येईल जो का तुझे मानसी । राजा करी आता त्यासी गज चालला वेगेसी । शोधीत नगरासी तेधवा ॥१००॥

तंतवितंतघनसुस्वर । वाद्ये वाजती अपार । नगर धुंडुनिया कुंजर । मग बाहेर निघाला ॥१॥

कौंडण्यवनी प्रवेशला । दक्ष तेथे ध्यानस्थ बैसला । त्याचे कंठी अम्लानमाळा । घालिता झाला गजराज ॥२॥

प्रजा करिती जयजयकार । पुष्पे वर्षती सुरवर । आशीर्वाद देती धरामर । मंत्रोच्चार गर्जती ॥३॥

अमात्य आणि पदाधीपती । येऊनि त्यासी वंदिती । मानोनिया तो भूपती । गजस्कंधी बैसविला ॥४॥

उल्हाटयंत्राचे भडमार । वाद्ये वाजती अपार । रत्‍नजडित अळंकार । तेणे शरीर शोभले ॥५॥

वस्त्राभरणे टिळामाळा । कंठी रुळे मौक्तिकमेळा । मग शृंगारूनिया कमळा । शिबिकासनी बैसविली ॥६॥

अग्री धावती वेत्रधारी । दिव्यातपत्रे शोभती शिरी । ऐसा मिरवित आणिला नगरी । महोत्सव मांडिला ॥७॥

आणोनिया राजमंदिरी । मग बैसविला भद्रावरी । अभिषेकिला द्विजवरी । मंत्रोच्चारी गर्जती ते ॥८॥

मग फोडोनि भांडार । दाने गौरविले द्विजवर । वस्त्रालंकारे आप्तनर । सेवक समग्र सुखी केले ॥९॥

विनय पाचारोनि मुद्गलमुनी । त्यासि बैसऊनि भद्रासनी । षोडशोपचारे पूजा करोनी । धनदानी गौरविला ॥११०॥

ग्रामरत्‍ने धेनुदाना । देऊनि तोषविले त्याचे मना । आनंदाश्रू आणोनि नयना । मुखे नाना स्तव करी ॥११॥

पाहूनि त्याचा विनयभाव । संतोष पावला भुदेव । ऋषि म्हणे तू सदैव । सुखवैभव भोगशील ॥१२॥

जे जे इच्छील तुझे मन । ते ते पुरवील गजानन । ऐसे देऊन वरदान । मग स्वस्थान पावला तो ॥१३॥

जनमुखे ऐकोनि वार्ता । वल्लभराजा दक्षपिता । तेथे येऊनिया स्वसुता । ह्रदयी तेणे धरियेले ॥१४॥

कमला पाहूनि निजभर्ता । चरणी ठेविला तिणे माथा । तेणे सप्रेम आलिंगता । वियोगव्यथा विसरली ॥१५॥

वीरसेन रायाची कुमरी । लावण्यराशी रतीचेपरी । गणेश त्याते आज्ञा करी । स्वप्नाभीतरी येऊनिया ॥१६॥

दक्ष राजा प्रिय भक्त माझा । तो जाण जामात तुझा । त्याची करोनि भावे पूजा । कन्या त्यासी अर्पावी ॥१७॥

तेणे मानोनिया उत्तम । करिता जाहला अतिसंभ्रम । कन्यादान विधिक्रम । करोनि दक्ष गौरविला ॥१८॥

तिचे उदरी गुणगंभीर । बृहद्भानु जाहला कुमर । त्यापासून जाहला डुधर । त्यापासून सुलभ जन्मला ॥१९॥

त्यापासोनि पद्माकर । रिपुमर्दी त्याचा कुमर । चित्रसेननामे महाशूर । तव पिता जाणेका ॥२०॥

विश्वामित्र म्हणे भीमकोत्तमा । तुझे पूर्वजाचा ऐसा महिमा । श्रवणमात्रे अधमाधमा । मंगलधामी लाभ घडे ॥२१॥

जयजयाजी संकटहरणा । गुणातीता गजकर्णा । आपली कीर्ती मदंतःकरणा । उपदेशी निर्मल ॥२२॥

विनायकाचा तू नायक । तुझे नावही विनायक । निजदास म्हणोनिया देख । आपणाशी साम्य करी ॥२३॥

स्वस्तिश्रीगणेशप्रतापग्रंथ । गणेशपुराणसंमत । उपासनाखंड रसभरित । सप्तमोध्याय गोड हा ॥२४॥ अध्याय ॥७॥ ओव्या ॥१२४॥

श्री गणेश प्रताप

भगवान दादा
Chapters
प्रस्तावना अध्याय १ अध्याय २ अध्याय ३ अध्याय ४ अध्याय ५ अध्याय ६ अध्याय ७ अध्याय ८ अध्याय ९ अध्याय १० अध्याय ११ अध्याय १२ अध्याय १३ अध्याय १४ अध्याय १५ अध्याय १६ अध्याय १७ अध्याय १८ अध्याय १९ अध्याय २० अध्याय २१ अध्याय २२ क्रीडाखंड अध्याय ४ क्रीडाखंड अध्याय ५ क्रीडाखंड अध्याय ६ क्रीडाखंड अध्याय ७ क्रीडाखंड अध्याय ८ क्रीडाखंड अध्याय ९ क्रीडाखंड अध्याय १० क्रीडाखंड अध्याय ११ क्रीडाखंड अध्याय १२ क्रीडाखंड अध्याय १३ क्रीडाखंड अध्याय १४ क्रीडाखंड अध्याय १५ क्रीडाखंड अध्याय १६ क्रीडाखंड अध्याय १७ क्रीडाखंड अध्याय १८ क्रीडाखंड अध्याय १९ क्रीडाखंड अध्याय २० क्रीडाखंड अध्याय २१ क्रीडाखंड अध्याय २२ क्रीडाखंड अध्याय २३ क्रीडाखंड अध्याय २४ क्रीडाखंड अध्याय २५ क्रीडाखंड अध्याय २६ क्रीडाखंड अध्याय २७ क्रीडाखंड अध्याय २८ क्रीडाखंड अध्याय २९ क्रीडाखंड अध्याय ३० क्रीडाखंड अध्याय ३१ क्रीडाखंड अध्याय ३२ क्रीडाखंड अध्याय ३३ क्रीडाखंड अध्याय ३४