क्रीडाखंड अध्याय २१
श्रीगणेशाय नमः । श्रीसरस्वत्यै नमः । श्रीगुरुभ्यो नमः । श्रीक्षेत्रपालाय नमः ।
ॐ नमोजी परात्परा । पूर्णानंदा लंबोदरा ।
अघहारका रे सुंदरा । करुणाकरा भक्तपते ॥१॥
जन्मोनियां मानव । तूतें न स्मरती देवाधिदेव ।
त्यांचें काय वर्णावें वैभव । बुडविलें नांव तयानीं ॥२॥
ज्यास नाहीं त्वत्पादभक्ती । काय वर्णावी त्याची शक्ती ।
सर्वात्मा तूं गणपती । त्याची प्रीती तुज नाहीं ॥३॥
जे त्वत्पदाब्जी जाहले भ्रमर । त्यांस वंदिती सर्वामर ।
त्याचे दर्शनें पामर । उद्धरती अविलंबें ॥४॥
माझे मनीची हीच आवड । मुखें गावें त्वन्नाम गोड ।
न व्हावी विषयाची चाड । हेंचि सुघड मागतों तुजसीं ॥५॥
गताध्यायीं जगन्निवास । आनंदरुपें मातेस ।
दावितां पावली विस्मयास । जगन्माता तेधवां ॥६॥
तंव विश्वकर्मा अंबासदनीं । येतां अवलोकी भवानीं ।
आदरें बैसवोनि आसनी । पूजाविधानी सादर ॥७॥
विश्वकर्मा वंदोनि भवानी । सादर जाहला तिचे स्तवनी ।
जयजय वो विश्वजननी । ध्यानीमनी ध्यास तुझा ॥८॥
अप्रमेया तूं आदिशक्ती । केल्या तुंवा नानाव्यक्ती ।
त्रिगुणात्मिका गुणकीर्ती । तूंच पार्वती नटलीस वो ॥९॥
वेदांस न कळे तुझा महिमा । सावित्री संज्ञा तूंचि रमा ।
स्वाहास्वधा तूंचि उमा । शची परमा तूंचि पै ॥१०॥
तूं चित्रिगुणी ज्ञानकला । तूंच करोनियां विश्वाला ।
पाळोनि अंती विलयाला । पावविसी अंबे तूं ॥११॥
ऐशी नानापरी निजस्तुती । ऐकोन संतोषली पार्वती ।
त्यातें अर्पोन वरदोक्ती । जाहली पुसती तयातें ॥१२॥
कोणीकडोनि आगमन । आहे कोणीकडे जाण ।
विश्वकर्मा हास्यवदन । बोले वचन तयेसी ॥१३॥
तवात्मजाचा महिमा अद्भुत । ऐकोन जाहलो मनीं विस्मित ।
तो पाहावया तुझा सुत । आलो धांवत जननीये ॥१४॥
उमेनें पाचोरोनि आणिला । तो विश्वकर्म्यानें अवलोकिला ।
नक्षत्रांमध्यें चंद्र क्षोभला । बाळामाजीं तैसा दिसे ॥१५॥
तेणें बाळकासि खेळतां खेळ । धुळीनें माखलें मुखकमळ ।
विश्वकर्मा होऊनि उतावीळ । पादकमळ धरी त्याचें ॥१६॥
मग जोडोनि करसंपुट । स्तवनीं सादर जाहला सुभट ।
स्तव ऐकोनियां संतुष्ट । वक्रतुंड जाहला ॥१७॥
विश्वकर्म्यास म्हणे जगज्जीवन । काय आणिलें आम्हा लागुन ।
ऐसे त्याचें वचन ऐकुन । करुनि नमन बोलतसे ॥१८॥
तूं विश्वंभर आदिमूर्ती । मी काय द्यावें तुजप्रती ।
तथापि आयुधें करोनि निगुती । आणिलीं गणपती तुजलागीं ॥१९॥
पाशपद्मपरशांकुश । पुढें ठेवितां परेश ।
संतोषोनियां गुणेश । पुसे तयासि तेधवां ॥२०॥
आयुधें आणिलीं तुवां कोठुनी । विश्वकर्मा सांगे मधुरवचनीं ।
संज्ञानामें माझी नंदिनी । होय मानिनी सवित्याचीं ॥२१॥
रमाशचीरती ललना । लज्जित पाहतां तिचे वदना ।
रवीनें वरोनि ती अंगना । नेली सदना अत्यादरें ॥२२॥
दिनेशाचें तेज अद्भुत । न सांहूनि संज्ञा पळत ।
आली माझे मंदिरांत । मागें येत दिनकर ॥२३॥
मातें क्रोधें बोले सविता । कां रे ठेविसी गृहीं दुहिता ।
ऐसें त्याचें वचन ऐकता । घरांतूनि सुता घालविली ॥२४॥
रवीने हातीं धरोनि तिजसी । पुन्हां नेली निज मंदिराशी ।
परी रवितेज न सोसे तिजसी । चुकवोनि त्यासि पळाली ॥२५॥
वनीं होवोनियां अश्विनी । राहती जहाली निशिदिनीं ।
रवी माझे गृहीं येउनी । पुसे मानिनी दाव कोठें ॥२६॥
मी ऐकोन त्याचें वचन । सांगीतलें सूर्यालागुन ।
तुझें तेज तीतें सहन । होत नाहीं दिनमणी ॥२७॥
आतां पळोन कोठें गेली । तिची वार्ता नाहीं कळली ।
जरी तुवां पुन्हां आणिली । तरीं पळेल मागुतेनी ॥२८॥
तुवां आपुलें तेज करोनि कमी । मग न्यावी शोधोनि स्वाश्रमीं ।
मातें बोले दिवसस्वामी । तेज तुम्ही न्यून करा ॥२९॥
मग मी यंत्रीं सूर्य स्थापिला । कांतोनियां नीट केला ।
न्यून तेज सविता जाहला । मग निघाला तेथून ॥३०॥
तीतें शोधी वनोपवनीं । तंव ती जाहली दिसे अश्विनी ।
मग आपण तुरंग होउनी । रमता जाहला तयेशी ॥३१॥
तिचे उदरीं अश्विनीसुत । जाहले तेव्हां जगविख्यात ।
रुपें उणा अनिरुद्ध तात । बाळ अद्भुत सतेज तें ॥३२॥
न्यूनतेज पाहूनि सविता । संतोषली माझी दुहिता ।
पत्याश्रमीं आनंद भरिता । जाती जाहली त्याचे सवें ॥३३॥
संतोषूनियां तमारी । तिशीं सर्वदा क्रीडा करी ।
हें ऐकतां मी अंतरीं । तोष पावलों बहुसाल ॥३४॥
जेव्हां रवीसि म्यां कांतिलें । तेव्हां निघाली त्याचीं शकलें ।
मग मी त्याचें सार्थक केलें । कष्टें निर्मिलें आयुधांसी ॥३५॥
चार दिधलीं हीं तुजला । चक्र गदा अर्पिली हरिला ।
त्रिशूल शंकरासि दीधला । संतोषला परमात्मा ॥३६॥
सूर्य आयुधें विजयकर । धारण करोत तुझे कर ।
ऐकोन तोषला लंबोदर । जगदीश्वर परमात्मा ॥३७॥
आयुधें घेऊनियां करीं । जेव्हां गुणेश गमन करी ।
तेव्हां उर्वी कंप धरी । अरण्यगिरिसमवेत ॥३८॥
आज्ञा घेऊनि विश्वकर्मा । प्रवेश करितां स्वधामा ।
पुढें कथा विप्रोत्तमा । काय जाहली ती श्रवण करी ॥३९॥
बाळकांचा मेळा घेउनी । खेळ खेळे मोक्षदानी ।
तंव वृकासुर तेथें येउनी । पदें अवनी कांपतसे ॥४०॥
सरसावोनियां लवलाहीं । धरुं पाहे ते समयीं ।
सृणीघातें गुणेश पाहीं । मृत्युपंथें धाडी तया ॥४१॥
राक्षसाचें विशाळ प्रेत । पडतें जाहलें अरण्यांत ।
चूर्ण जाहले तरु बहुत । पाहतां विस्मित लेंकुरे पैं ॥४२॥
एके दिवसीं भवानी । बैसली असतां आनंदोनी ।
प्रसन्न चित्त शिवालागुनी । बोले नमुनी मधुरोक्तीनें ॥४३॥
पार्वती म्हणे हो देवाधिदेवा । आतां पुत्राचा व्रतबंध करावा ।
संसारामाजी सुख ठेवा । सदाशिवा अन्य नाहीं ॥४४॥
गृहीं करावी मंगलकार्यें । पुत्रदारादि स्ववीर्ये ।
पालोनि गृहीं आर्ये । सुख भोगवावें स्वामीनें ॥४५॥
ऐसें ऐकतां प्रियवचन । शिव म्हणे प्रमोदून ।
आतां व्रतबंध करीन । प्रियनंदनाचा चंद्रानने ॥४६॥
कश्यपादि ऋषीचे संमतें । काढोनि उत्तम मुहूर्तातें ।
शिवें सामुग्रीचे आईतें । सिद्ध केलें तेधवां ॥४७॥
उभविले विस्तीर्ण मंडप । कार्यास राबती तेथें स्वर्गप ।
मंगलारंभीं गणाधिप । करुन साक्षेप अर्चियेला ॥४८॥
आमंत्रणें पाचारलें सुरमुनी । तैशाच आणिल्या सुरकामिनीं ।
आनंदें पातल्या सुरेश्वरसदनीं । रंभातिलोत्तमादि अप्सरा ॥४९॥
बटूस घालोनि रत्नभूषणें । मंगल विस्तारलें मंगलपणें ।
तेथें किंचित नसे उणें । काय वर्णनें वैभवासी ॥५०॥
लक्ष्मीसहित लक्ष्मीपती । जेथें येऊनियां राबती ।
त्रिदशासहित नाकपती । आज्ञा पाळिती शिवाची ॥५१॥
मंगलतुरें वाजती मंगलस्वरें । दिशा कोंदल्या दुंदुभीगजरें ।
ऋषि मिळाले एकसरें । मंत्रस्वरें गर्जती ते ॥५२॥
नृत्य करिती अप्सरागण । गंधर्व सुस्वर गाती जाण ।
मातृभोजनाचा समारंभ पूर्ण । करिती जाहली अद्रितनया ॥५३॥
अहिल्या अनुसुया अरुंधती । इंदिराशचीसावित्रीसरस्वती ।
यामुख्यत्वें अनेक युवती । एकपंक्तीं बैसल्या ॥५४॥
रत्नजडित कनकताटें । विस्तारलीं अनेक सुभटें ।
ऐसें मातृभोजन कोठें । पाहिलें नाहीं विप्रोत्तमा ॥५५॥
मुख्य धनधीश कुबेर । त्याचा सखा पूर्णशंकर ।
धनाधिप जोडोनि कर । धन अपार वेंचीतसे ॥५६॥
षड्रसअन्नें नानापरी । ताटीं वाढवोनियां गौरी ।
आदरें बैसऊनि सकळनारी । आपण बैसली मुख्यासनीं ॥५७॥
अंकीं बटू घेऊनि सुलक्षण । उल्हासें करी मातृभोजन ।
तो म्या उत्साह पाहून । आनंदमग्न जाहलों ॥५८॥
धन्यधन्य गौरीची पदवी । परब्रह्म जीचें पुढें जेवी ।
बालभाव कौतुक दावी । सदा रिजवी प्रेमळांसी ॥५९॥
मातृभोजन समाप्त जाहलें । पुढें चौलकर्म संपादिलें ।
बटूसि बोहोल्यावर नेलें । अंकीं घेतलें शिवानें ॥६०॥
कृतांत आणि कालसंज्ञक । दोन बलाढय आसुर देख ।
मातंगरुपें एकाएक । येते जाहले अतिदुष्ट ॥६१॥
मंडप भरला घनदाट । मंत्रघोषें गर्जती सुभट ।
नृत्य करिती अप्सरा सुभट । आनंद चोखट विस्तारला ॥६२॥
सुंदर ऋषींच्या मानिनी । उभ्या राहिल्या अक्षता घेउनी ।
लागली मंगलवाद्य ध्वनी । सुधापानी आनंदले ॥६३॥
तंव ते असुर गज उन्मत्त । होवोनियां आले धांवत ।
दानोदकें अवनी भिजत । गर्जना होत मेघापरी ॥६४॥
त्यांचा ऐकोनि विक्राळ रव । भयाभीत जाहले सुर सर्व ।
स्त्रियांनी मंदिरांत घेतली धांव । ग्रावतनये समवेत पैं ॥६५॥
पळोनि गेले तेव्हां ब्राह्मण । दशदिशां पळती देवगण ।
चौताळले उन्मत्त वारण । वृक्षपाषाण चुर्ण करिती ॥६६॥
देव पातले कार्याप्रती । त्यांची वहने बाहेर होती ।
तेथें येऊनि शीघ्रगती । पाहिला हत्ती इंद्राचा ॥६७॥
भांडत दोघे करी उन्मत्त । ऐरावतास लावोनि दांत ।
भूमीवरी पाडितां त्वरित । जाहला मूर्च्छित शक्रगज ॥६८॥
एक मुहुर्तें सावध जाहला । तेथून उठोन पळाला ।
हलकल्लोळ तेव्हां वाढला । शब्द गाजला पळापळा ॥६९॥
मंडपी एकली गुणेशमूर्ती । त्यावर लोटले उन्मत्त हत्ती ।
अनंतें कर धरोनि हातीं । महीवरती आपटिले ॥७०॥
पुन्हा सरसावले कपटी गज । त्यांतें धरोनियां गणराज ।
अंबरी फिरवोनियां सहज । आपटोनि केले शतचूर्ण ॥७१॥
गतप्राण पडले ते दानव । मग मिळाले सकळदेव ।
त्याचे शरीरीं मारोनि घाव । तुकडे करोनि दूर टांकिती ॥७२॥
जय जयकारें गर्जती अमर । पुन्हां पातले ऋषीश्वर ।
वाद्यें वाजती सुस्वर । मंत्रोच्चार विस्तारिले ॥७३॥
सभा दाटली घनदाटू । शंकरें उपदेशिला बटू ।
नाचती अप्सरागण नटू । गंधर्व सुभटू गाताती ॥७४॥
भिक्षापात्र घेऊनि करीं । भिक्षा मागतां भक्त कैवारी ।
अमित भिक्षावळ घाली गौरी । सकळनारी समवेत ॥७५॥
त्रिशूल आणि तारापती । अर्पिता जाहला गौरीपती ।
शोचिष्केशनाम निगुती । अंधकाराती स्थापी तया ॥७६॥
शक्र अर्पोनि चिंतामणी । नाम ठेवी चिंतामणी ।
भूषणें अर्पोनियां अमरगणीं । अनंत नामें ठेविली तया ॥७७॥
देवब्राह्मणाच्या ललना । भिक्षा घालिती करिती पूजना ।
पाहतां त्याचे सुंदरवदना । आल्हाद नयना अवलोकनी ॥७८॥
रत्नमाला रत्नभूषणें । मस्तकीं फाकती मुगुटकीर्णे ।
बटू शोभला अत्यंत तेणें । जन पाहणे येकवटलें ॥७९॥
दशबाहू सिंहावरी । आरुढला भक्तकैवारी ।
आयुधें शोभती दिव्यकरीं । भाळावरी शशिरेखा ॥८०॥
कमनीय शोभे सुस्मितानन । पाहाता रोमांचित जाहले जन ।
चामरें ढाळिती अमरगण । भक्तजन नांचती पुढें ॥८१॥
परमात्मा आनंदकंद । विश्वात्मा सच्चिदानंद ।
पाहोनियां सुरनरवृंद । पावले प्रमोद तेधवां ॥८२॥
येवोनि पाहे कश्यपवनिता । तंव विनायक भासे तत्वता ।
ती ह्मणे गा माझे सुता । वियोगता केली तुवां ॥८३॥
तुझे वियोगें कृश जाहलें । बहुतां दिवसीं तुज पाहिलें ।
सुहास्य वदनें गुणेश बोले । ह्मणे कळलें नाहीं तुज ॥८४॥
मीच वसतो सर्वाभूतीं । वियोग नाहीं कवणाप्रती ।
पार्वतीस बोले अदिती । माझा गणपती देई मज ॥८५॥
नगजा म्हणे माझा सुत । तूं कोण पातलीस गे अवचित ।
अंकीं घेऊनियां अनंत । अदिती माता बैसली ॥८६॥
दोघी भांडती करिती रळी । कौतुक पाहे देवमंडळी ।
दोघी सुरांस तयेवेळीं । म्हणती कळी मोडा तुह्मी ॥८७॥
माझे बळकाउनी पुत्रातें । कांहो हे अदिती भांडते ।
देव पाहती तयातें । दाविलें अनंत कौतुक ॥८८॥
क्षणांत भासे नारायण । क्षणांत दिसे भोगिभूषण ।
क्षणांत दिसे कमलासन । क्षणांत ब्रध्न भासतसे ॥८९॥
नाहीं स्त्रीपुन्नपुंसक । क्षणांत दावी रुपें अनेक ।
चकित जाहल वृंदारक । अलोलिकलीला त्याची ॥९०॥
लक्षोनि अदिती पार्वतीशी । देव सांगती ज्ञान तयाशी ।
पुत्रत्व कैसें स्थापितां याशी । येथें शब्दासि ठाव नसे ॥९१॥
निर्गुणनिरामयनिराकार । तुम्हास दिसतो तो कुमर ।
हेंच वाटतें आश्चर्य थोर । करा विचार भांडू नका ॥९२॥
लीलाविग्रही जगन्निवाअ । कौतुक दावी प्रेमळांस ।
पुत्रत्व लावितां गे कैसें त्यास । काय तुम्हास म्हणावें ॥९३॥
तंव तो जाहला षड्भुज । पार्वती म्हणे माझा तनुज ।
आडवा घेऊनि गणराज । स्तनपान करवीतसे ॥९४॥
अदिती होवोन खिन्न मनाशी । म्हणे काय करावें परपुत्राशी ।
वेगें करुनियां गृहाशी । जाती जाहली संतप्त ॥९५॥
शिवें परमादरें करुनी । अमूल्य वस्त्र भरणें देउनी ।
गौरविले अमरमुनी । गुणेशस्तवनीं उदीत ते ॥९६॥
अमूल्यवस्त्रालंकार । सौभाग्यद्रव्याचे भार ।
पुरविता तेथें उभा कुबेर । पार्वती अपार वांटीतसे ॥९७॥
सुरांगना नागकन्या । अरुंधत्यादि सर्व मान्या ।
आर्येनें पुजिल्या ऋषिपत्न्या । अत्यादरें करुनियां ॥९८॥
त्याहीं करोन गणेशाची स्तुती । पतीसह गेल्या निजमंदिराप्रती ।
प्रपंचीं वाढवोनि प्रीती । सेवी पार्वती शिवपदा ॥९९॥
स्वस्तिश्रीगणेशप्रतापग्रंथ । श्रीगणेशपुराण संमत । क्रीडाखंड रसभरित ।
एकविंशत्योध्याय गोड हा ।श्रीगणेशार्पणमस्तु॥१००॥अध्याय॥२१॥ओव्या॥१००॥
अध्याय एकविसावा समाप्त