क्रीडाखंड अध्याय ७

श्रीगणेशाय नमः । श्रीसरस्वत्यै नमः । श्रीगुरुभ्यो नमः । श्रीक्षेत्रपालाय नमः ।

नमो स्मरारिपुत्रा अप्रमेया । ब्रह्मांडनायका महाकाया । निर्गुणा रे अप्रमेया माया । दाखवी पाया आपुलिया ॥१॥

मी केवळ मतिमंद । होऊ पाहे त्वदांघ्‍र्‍यब्जमुलिंद । हा माझा मनोदय छंद । तू ब्रह्मानंद पूर्ण करी ॥२॥

षष्टमाध्यायचे अंती । महाप्रळयाग्निपासूनि काशीपती । रक्षोनिया गणपती । पुन्हा नगरी प्रवेशला ॥३॥

काशिराजा पुण्यश्लोक । जेणे वश केला विनायक । जो पूर्णब्रह्म जगदव्यापक । भक्तपाशच्छेदक जो ॥४॥

उठोनिया प्रभाती । नित्यकर्मे करोनि निगुती । येवोनिया विनायकभवना प्रती । नमोन भक्तपतीस बोलतसे ॥५॥

भूप म्हणे गा विनायका । भोजनार्थ चलावे विश्वपाळका । तव तेणे उद्गार देवोनि निका । म्हणे नका आग्रह करु ॥६॥

राजा पाहे चमत्कार । भोजन केलेला दिसे कुमर । अंगी उटी शोभे सुंदर । रत्नालंकारे साजिरा ॥७॥

भोजन तृप्त दिसे अत्यंत । उद्गार देतसे बहुत । पाहोनि राजा विनवित । म्हणे कौतुक वाटते ॥८॥

कोणी आला भक्तजन । तेणे करोनिया अर्चन । षड्रस करविले भोजन । तुजलागुन सांग पा ॥९॥

विनायक म्हणे राया लागोन । दंडकारण्यदेशी नामल म्हणून । आहे विख्यात पट्टण । तेथे भक्तजन नांदतो ॥१०॥

भृशुंडीनामे भक्तोत्तम । जो भक्तशिरोरत्न सत्तम । तपोतेजे पूर्णकाम । त्याचा महिमा अगम्य पै ॥११॥

हरिहर देवसकल । ज्याचे वंदिती पादकमल । शांतदांत भक्त प्रेमळ । ऐके नवल तयाचे ॥१२॥

त्याचे तप अत्यंत दुर्धर । भूमध्ये फुटला गजकर । तो पावला माझे सादृश्य थोर । काय वर्णावा महिमा त्याचा ॥१३॥

तेणे रात्री करोनि अर्चन । नैवेद्य अर्पिला मजलागुन । तेणे पावलो समाधान । नको भोजन मजलागी ॥१४॥

तुवा जावोनि तयास्थानी । विनये तयासि प्रार्थुनी । विवाहार्थ यावे घेउनी । तेणे करोनि साफल्य तुझे ॥१५॥

ऐकोन संतोषला भूपती । धनुष्यबाण घेऊनि हाती । बैसोनिया तुरंगावरती । चपलगती निघाला ॥१६॥

वनपर्वतनद्या गहन । कष्ट अवघडमार्ग टाकुन । राजा पातला भुशुंडीचे स्थान । रम्य सदन देखिले तेणे ॥१७॥

नंदनवनाहून अधिक रम्य । निर्वैर क्रीडती पशुसाम्य । जे का दुष्कृती अगम्य । पाहूनि मन संतोषले ॥१८॥

वेदशास्त्रार्थ मंत्रघोष । ऋषि तप करिती विशेष । जेथे वसे पुण्यपुरुष । भृशुंडी तपोधन साजिरा ॥१९॥

करोनिया दंडवत । राजा उभा जोडोनि हात । ऋषि आनंदे आशीर्वाद देत । मग पूसत तयाते ॥२०॥

राजा म्हणे ऋष्युत्तमा । विनायके पाचारिले तुम्हा । चतुर्थी पूजन परमात्मा । तृप्त जाहला तुम्हावरी ॥२१॥

तेणे सांगितले माते । की पाचारावे तुम्हाते । तो माझे वचनाते । मान देऊन येईल ॥२२॥

तोच तुमचा आराध्यदेव । ज्याचे अगम्य आहे वैभव । अदिती उदरी अवतारभाव । जाहला मानव अवलीळा॥२३॥

अवतारकाळी चतुर्भुज । अदितीने पाहिला गणराज । तिणे प्रार्थिता सहज । प्राकृतापरी जाहला ॥२४॥

बाळपणी थोर पराक्रम । करोनि मर्दिले राक्षस अधम । हे नव्हे मानवी कर्म । सर्वोत्तम अवतरला ॥२५॥

ज्याची वेदांसि न कळे लीळा । तो माझे घरी येवोनि राहिला । तेणे असुरांचा संहार केला । आहेत तयाला सप्तवर्षे ॥२६॥

अनेक अवतारांची स्थिती । त्याचे भक्त एक जाणती । तुम्ही अहा ज्ञानमूर्ती । संपूर्णस्थिती ठावी तुम्हा ॥२७॥

ऋषि म्हणे काशीपती । जे वेदा अगम्य गणपती । तो तुझे मंदिरी अहोराती । येऊनि कैसा राहिला ॥२८॥

ज्याते हरिहर ब्रह्मादिक । ह्रदयी ध्याती अलोलिक । तो तुझे गृही विश्वविनायक । होऊनि बालक क्रीडे कैसा ॥२९॥

ज्याचे स्वरूपाचा थांग । वर्णिता थकले उपनिषद्भाग । तो सिद्धिबुद्धीचा रंग । तुझे गृही कैसा राहिला ॥३०॥

ज्याचे करिता नामस्मरण । भवभय नासे दारुण । तो तुझे मंदिरी धूम्रवर्ण । बाळकामाजी खेळे कैसा ॥३१॥

जो ब्रह्मांडाहुन दशांगुळे । वरी तिष्ठे अवलीळे । तो तुझे मंदिरी खेळे । हेच आश्चर्य मज वाटे ॥३२॥

माझी ध्यानमूर्ती गजानन । तू सांगशी तो मानवजन । मी न ये दर्शनालागुन । सांगे जाउनी तयाशी ॥३३॥

ठेऊनि वरदहस्त मस्तकी । म्हणे आता नेत्र झाकी । नयन झाकिता एकाएकी । राजा नगरी प्रवेशला ॥३४॥

विनायकासि करोनि नमन । राजा सांगे वर्तमान । ऐकोन करी हास्यवदन । कश्यपनंदन तेधवा ॥३५॥

विनायक म्हणे रायाशी । आता जाऊनि सांगे त्याशी । येऊनि भेटे गजाननाशी । तो तुजशी पाचारितो ॥३६॥

पुन्हा येऊनि भृशुंडीआश्रमी । राजा ऋषीचे चरण नमी । ऋषि म्हणे उगाच श्रमी । कारे राया होतोसी ॥३७॥

राजा म्हणे ऋषिलागुन । तुज पाचारितो गजानन । ऋषी ऐसे ऐकोन वचन । आनंदोन उठे वेगे ॥३८॥

रायासि देउनि आलिंगन । म्हणे दावी गजानन । तुझी पीयूषप्राय वाटती वचन । होय समाधान जिवाचे ॥३९॥

भृशुंडीने रायास धरूनि करी । जेव्हा गमनाते आरंभ करी । तेव्हा थरारोनि मही करी । प्रार्थना तेथे ऋषीची ॥४०॥

मूर्तिमंत्र अवनी जोडोनि कर । ऋषीते म्हणे माझे रक्षण कर । तीचे मस्तकी ठेऊनि अभयकर । पुढे सत्वर चालिला ॥४१॥

तिसरे पाउली राजनगर । प्रवेशता जाहला ऋषीश्वर । रायाते बैसवोनि आसनावर । राजोपचार समर्पी तया ॥४२॥

भृशुंडी बोले हास्यवदन । मज दावी आता गजानन । विनायकासि राजा पाचारुन । भृशुंडीलागुन भेटवीतसे ॥४३॥

भृशुंडी म्हणे गा भूपती । ही नव्हे माझी आराध्यमूर्ती । याचे अंगी माखली माती । मुलांसंगती खेळतो ॥४४॥

यासि मी कैसे करू नमन । महोत्कट बोले सुहास्य वदन । तुज कैसे पाहिजे दर्शन । मजलागोन ते सांग ॥४५॥

ऋषि म्हणे गजवदन । तोचि माझा देव जाण । ऐकोन ऐसे न लगता क्षण । होय गजानन तेधवा ॥४६॥

दशबाहू आयुधे हाती । दोहो भागी दोन्ही युवती । सिद्धिबुद्धी चामरे ढळिती । माथा विराजती दुर्वांकुर ॥४७॥

नागबंधने कटिवेष्टित । दिव्य झळके एकदंत । पाहता अष्ठभावे सद्गदित । करी दंडवत ऋषि तेव्हा ॥४८॥

नयनी गळे प्रेमजळ । तेणे क्षाळिले पादकमळ । ऋषि जोडोनि करतळ । तेव्हा प्रेमळ स्तवन करी ॥४९॥

ऐकोनि त्याचे अद्‌भुत स्तवन । संतोषोनि बोले गजानन । तू भक्तशिरोमणी मुख्यरत्‍न । मजलागोन आवडता ॥५०॥

उतावीळ तुझे दर्शनासाठी । म्हणोनि घेतली तुझी भेटी । लीलावतार धरोनि सृष्टी । धन्य करणे मजलागी ॥५१॥

कश्यपगृही अवतारपूर्ण । करणे आहे भूभार हरण । ऐसे बोलोनि न लगता क्षण । पूर्ववत जाहला तो ॥५२॥

भृशुंडी म्हणे गा काशीपती । तुझे भाग्य वानू किती । जो परमात्मा गणपती । तुझे संगती क्रीडतसे ॥५३॥

आम्ही वंदावे तुझे चरण । तूते वंदिना जगी कोण । तुझा संसार धन्य जाण । भवभयमरण जिंकिले तुवा ॥५४॥

ऐसी बोधोनिया वचने । ऋषि गेला प्रसन्नमने । महोत्कटासि राजयाने । तेव्हा अर्चिले यथाविधी ॥५५॥

दुसरे दिनी प्रातःकाळी । घेऊनि समवयस्क बालकमंडळी । विनायक क्रीडतसे तयेवेळी । नानापरी करोनिया ॥५६॥

तव एक कपटी असुर । गळ्यात घाली माळाभार । जटा शोभती माथ्यावर । भस्मे शरीर चर्चिले ॥५७॥

काखेत ताडपत्राचे पुस्तक । ब्रह्मचारी कपटी देख । राजसभेत येवोनि कौतुक । करिता जाहला तेधवा ॥५८॥

राजा पाहोनिया ब्राह्मण । येवोनि वंदी त्याचे चरण । म्हणे कोणीकडोनि जाहले येणे । मजकारण सांगाजी ॥५९॥

आशीर्वाद देवूनिया रायाशी । म्हणे गेलो होतो गंधर्वनगराशी । तुझे हीत सांगणे आहे तुजशी । म्हणोनि येथे पातलो ॥६०॥

राजा म्हणे जी विप्रवर्या । सांगे आता लागतो पाया । मजवर ठेवावी तुवा दया । ही काया अर्पीन तुज ॥६१॥

ब्राह्मण म्हणे विश्वास धर । तुझेवरी अरिष्ट फार । वायूने उडोनि पर्वतथोर । नगरावर पडतील तुझे ॥६२॥

ऐसेपरी अरिष्ट कोटी । उद्भवोनि होशील कष्टी । विनायक गृही आणल्यासाठी । तुज अपाय बहुतांपरी ॥६३॥

आता ऐके माझे वचन । तुवा त्याचा त्याग करून । प्रजांसह आपले अवन । सधीर मन करोनि करी ॥६४॥

राजा म्हणे गा विप्रवरा । तू अवलोकी त्या अदितिकुमरा । मग करोनिया विचार बरा । मज सांगे भविष्यार्थ ॥६५॥

पाचारोनिया विनायकाशी । राजा भेटवी त्या विप्रांशी । तो पाहोनि महोत्कटाशी । तेव्हा मानसी खोचला ॥६६॥

सरड्यापरी तुकवोनि मान । सामुद्रिकासि करी कथन । म्हणे पडशील कूपी जाऊन । कदापि वाचोन आलाशि जरी ॥६७॥

समुद्री पडोनिया मरशील । हे मानी माझे सत्यबोल । ये माझे संगती तरी नासेल । अरिष्ट सकल बालका ॥६८॥

ऐकोन त्याचे भविष्यवचन । विनायक अभ्यंतरी जाऊन । मुठीत राजमुद्रिका धरून । तया लागोन पुसतसे ॥६९॥

माझे मुष्टीत काय आहे । हे विप्रा सांग लवलाहे । कपटी तेव्हा खाली पाहे । म्हणे आता हे सांगू कैसे ॥७०॥

विनायक म्हणे त्या कपटीशी । तू तर पुढील भविष्य जाणशी । मुष्टीतील वस्तू का न सांगशी । खाली पाहशी कपटिया ॥७१॥

तीच मुद्रा त्याचे वक्षावरी । विनायक तेव्हा क्रोधे मारी । वज्रहत पर्वतापरी । मृत असुर पडियेला ॥७२॥

असुराचे पडता प्रेत । मंदिरे मोडिली अपरिमित । लोक पाहोनि आश्चर्य करित । पुष्पे वर्षती सुरमेळ ॥७३॥

त्याचा होता ऐसा नाश । भय वाटले असुरांस । देवांतक नरांतकास । चिंता झगटली प्राणाची ॥७४॥

श्रीकृष्णाचे नाशालागी । कंस दैत्य पाठवी वेगी । कूपकंधर असुर तयाप्रसंगी । तैसे पाठवी नरांतक ॥७५॥

देवोनिया वस्त्राभरणे । तयासि तो असुर म्हणे । तुम्ही काशीपतीचे नगरी जाणे । बाल मारणे वंचोनिया ॥७६॥

दोघे असुर करोनि नमन । तेव्हा निघाले वेगेकरून । काशीपतीचे नगरी येऊन । कापट्य त्याणी आरंभिले ॥७७॥

कृपासुर होवोनिया कूप । जळे विस्तारला तेव्हा अमुप । कंधर धरोनि बालकाचे रूप । कश्यपसुताशी भेटला ॥७८॥

बालकांसवे कश्यपनंदन । क्रीडा करी आनंदघन । तयासि बोले असुर वचन । नगराबाहेरी खेळू चला ॥७९॥

त्याचा समजोनि कपटाचार । बालकांसह अदिति कुमर । येता जाहला नगरबाहेर । खेळ अपार खेळतसे ॥८०॥

खेळखेळता तयेवेळी । बाळे पातली कूपाजवळी । उदक पाहती आत तळी । सर्व मंडळी मिळोनिया ॥८१॥

आत दिसे निर्मळनिर । मंडुक त्यात होवोनि असुर । शब्द करिती भयंकर । कश्यपकुमार पाहतसे ॥८२॥

बाळक वेषे निशाचर । तेणे ढकलिला कश्यपकुमार । कूपी पडता हाहाःकार । करिती कुमर सांगाती जे ॥८३॥

आक्रोशे रडती तेव्हा बाळक । वर्तमान ऐकोन नरनायक । भूमीसी ताडोनिया मस्तक । रडत तेव्हा पातला ॥८४॥

कूपाभोवती मिळोन जन । करिती तेव्हा दुःखे रुदन । राजा त्याचे गुण आठऊन । शोक दारुण करितसे ॥८५॥

म्हणे आता करू काय । प्राण सोडील त्याची माय । कैसा घडला यासि अपाय । वंदिती पाय सुर याचे ॥८६॥

अपयश आले माझे माथा । जनास मुख कैसे दाउ आता । कूप जैसा उत्पन्न जाहला । अवचिता अदितीसुता ग्रासावया ॥८७॥

श्रीकृष्ण यमुनाडोही बुडाला । तेव्हा गौळियानी आकांत केला । तैसाच प्रकार येथे घडला । शोक जनाला न साहे ॥८८॥

आत पडता कश्यपसुत । कूप मंडूकरूपे तयासि गिळित । मग कूपाबाहेर पडत । जात उडत आकाशपंथे ॥८९॥

त्याचे फोडोनिया उदर । बाहेर आला अदितीकुमर । तो पर्वतप्राय उभा कंधर । असुर भयंकर आक्रोश करी ॥९०॥

त्याचा तेव्हा न लगता क्षण । विनायके घेतला निःशेष प्राण । भूमीवरी विशाल प्रेत दारुण । पडते जाहले तयाचे ॥९१॥

विजयी जाहला कश्यपात्मज । प्रेमे भेटे तयास भूभुज । देव पुष्पे वर्षती सहज । जनसमाज आनंदला ॥९२॥

राये भांडार फोडून । सुखी केले याचक जन । संगे घेवोनि कश्यपनंदन । करी भोजन आनंदे ॥९३॥

जयजयाजी विश्वनाथा । पुढे बोलवी रसाळकथा । सदा तुझे चरणी माथा । माझा राहो गजानन ॥९४॥

स्वस्तिश्रीगणेशप्रतापग्रंथ । श्रीगणेशपुराणसंमत । क्रीडाखंड रसभरित । सप्तमोध्याय गोड हा ॥९५॥ अध्याय ॥७॥ ओव्या ॥९५॥

अध्याय सातवा समाप्त