क्रीडाखंड अध्याय ५

श्रीगणेशाय नमः । श्रीसरस्वत्यै नमः । श्रीगुरुभ्यो नमः । श्रीक्षेत्रपालाय नमः ।

जयसंसार गजपंचानना । मायामोहपाशच्छेदना । कामादि षड्रिपु मर्दना । वारणानना गणपती ॥१॥

पूर्वाध्यायी अनुसंधान । करोनि इंद्राचे गर्वमोचन । सिंहारूढ जगज्जीवन । कश्यपनंदन जाहला ॥२॥

आता ऐकावे सावधान । काशिराजगृही ब्रह्मनंदन । जाता आदरे राजयान । पूजोपचारे तोषविले ॥३॥

राजा म्हणे कश्यपमुनी । धन्य आलो या निकेतनी । अनुग्रहावे आज्ञावचनी । ते अभिवंदनी करीन मी ॥४॥

ऋषि म्हणे गा राजसत्तमा । तुझे उपाद्धीक द्यावे आम्हा । राजा म्हणे गोष्ठी उत्तमा । ऋषिसत्तमा मान्य मज ॥५॥

माझे घरी आहे शोभन । ते कार्य करावे संपादन । ऋषि म्हणे माझा नंदन । त्यास आणोन कार्य करी ॥६॥

रथी बैसोनिया उभयता । ऋष्याश्रमी आले तत्वता । वंदोनिया अदितीसुता । राजा प्रार्थिता जाहला ॥७॥

राजा म्हणे तयासि भावे । माझे घरी तुवा यावे । येरू हर्षे बोले भावे । म्हणे पुसावे मातेसी ॥८॥

राजा प्रार्थी अदितीशी । यास पाठवावे माझे गृहाशी । येरू म्हणे तान्हयाशी । परदेशी धाडू कैसा ॥९॥

राजा म्हणे देवमाते । मी स्वांगे पाळीन याते । लग्न जाहलियावरी बालकाते । पुन्हा मागुते पोचवीन ॥१०॥

निघता जाहला विनायक । तेणे नमिले माताजनक । सिद्ध जाहला पाहोनि बालक । माता मनी खेद करी ॥११॥

नेत्री जीवन आणोनि दक्षबाळा । तीट लावी त्याचे भाळा । दृष्टी लागेल वेळोवेळा । म्हणोनि घाली गळा दृष्टिमणी ॥१२॥

अदिती म्हणे सुकुमारा । लवकर यावे परतोन घरा । तुजवीण न गमे कुमरा । गृही मजला निश्चये ॥१३॥

रथी वाहोनि विनायक । स्वनगरा चालला नरनायक । महारण्यी प्रवेशले देख । तेथे कौतुक वर्तले ॥१४॥

नरांतकाचा पितृव्य अतिक्रूर । रौद्रकेतूचा भ्राता दुर्धर । धूम्राक्षनामे असुर । तेणे दिनकर आराधिला ॥१५॥

दिव्य दशसहस्त्र वर्षे । तप पाहोनि तरणी तोशे । मग खङ्ग पाठविले संतोषे । तेज विशेषे फाकतसे ॥१६॥

जैसा उतरला प्रतिभास्कर । ऐसे पाहूनि दिव्यअस्त्र । रथाखाली सत्वर । अदितीकुमर उडी टाकी ॥१७॥

ते घेवोनिया अमोघ अस्त्र । तुळोनि पाहे कोमलगात्र । पुढे लताकीर्ण जाळी पवित्र । तोडोनि पाडे कौतुके ॥१८॥

त्या जाळीत तो असुर । तप करीत होता दुर्धर । त्याचे तुटोन गेले शीर । वाहे रुधिर भडभडा ॥१९॥

ज्याचे त्यास फळले तप । दुर्बुद्धीचा जाहला साक्षेप । अस्त्रयोगे करिता पाप । सज्जन अमुप पीडिताती ॥२०॥

म्हणोनिया निजभक्तपे । अस्त्र हरिले साक्षेपे । करुणा करे गणाधिपे । कौतुक दाविले राजयाते ॥२१॥

राजा पाहोनि चमत्कारला । म्हणे अनायासे लाभ जाहला । अस्रुर सहज नाश पावला । संतोष जाहला तयासी ॥२२॥

त्या निशाचराचे नंदन । नामे मनु आणि दुसरा जघन । पाहोनिया जनकाचे निधन । क्रोधे ज्वलन पेटले जेवी ॥२३॥

देऊनिया दंड हाका । विशाळ पसरोनिया मुखा । म्हणती दुष्ट रे नरनायका । यदर्थ बाळका आणिले तुवा ॥२४॥

नरांतके तुला रक्षियेले । त्याचे उपकार बरे फेडले । भयभीत होवोनि बोले । कर जोडले राजयाने ॥२५॥

नाही तुमची नाशकल्पना । मंगल कार्यार्थ कश्यपनंदना । नेतो हे तुमचे मना । सत्य वाटले पाहिजे ॥२६॥

मग करोनि वंदन । राजा म्हणे दैत्यालागुन । न मारावे मजलागुन । हा नंदन घेऊन जा ॥२७॥

मग म्हणे विनायक । धन्यधन्य तू नरनायक । आणोनि दुसर्‍याचा बाळक । केले सार्थक तयांचे ॥२८॥

दैत्यासि देशी मजलागुन । माझी माता सोडील प्राण । तुझे कीर्तीचे मुखदारुण । कृष्णवर्ण होईल की ॥२९॥

कश्यपमुनी जरी कोपेल । सकुल तूते भस्म करील । क्रोधाविष्ट दैत्य सबल । गिळावया धावती तेव्हा ॥३०॥

दैत्य आले हे पाहुनी । विनायके भीम हाक देउनी । धावला मुख पसरोनी । दैत्य पाहूनि घाबरले ॥३१॥

नासाश्वासे फुंकले । मेघमंडळी भ्रमू लागले । नरांतक नगरावरी पडले । मूर्च्छा पावले निचेष्टित ॥३२॥

पडता नगरीत असुर । शब्द गाजला महाथोर । घाबरे धावती निशाचर । भिन्न शरीर पाहिले ते ॥३३॥

शिंपोनिया शीतलोदके । सावध करोनि बैसविले निके । ते म्हणती श्वासे उडविले विनायके । आज कौतुके मेघमंडळे ॥३४॥

तेथोनि पडता जाण । शरीर जाहले शतचूर्ण । ऐसे ऐकता चारगण । नरांतकासि सांगती ॥३५॥

पितृव्य धूम्राक्षांचे मरण । नरांतके करोनिया श्रवण । पुढे उभे राक्षसगण । त्यास आज्ञा करीतसे ॥३६॥

तुम्ही जाऊनिया सत्वर । धरोनि आणा कश्यपकुमर । ऐसे ऐकता निशाचर । पंचशत वीर निघाले ॥३७॥

करित पातले गदारोळ । पाहोनि घाबरला भूपाळ । म्हणे बाळका कठिण वेळ । आला काळ तुजशी मजशी ॥३८॥

महोत्कट म्हणे गा पार्थिवा । क्षणभरी तुवा धीर धरावा । ऐसे बोलोनि भीमरवा । करिता जाहला बाळक ॥३९॥

त्याचा ऐकता सिंहनाद । मूर्च्छित पडले असुरवृंद । कितीकांचा प्राणभेद । शरीरासि जाहला ॥४०॥

कितेक सावध होवोनिया पळती । मार्गी अडखळोनि पडती । त्यांचे करचरण मोडती । कितीक चडफडती प्राणभये ॥४१॥

कितीक मार्गी जाहले पुरे । कितीकांचे पडले खटारे । कितीक पळोनि एकसरे । येवोनि घाबरे बोलती ॥४२॥

नरांतकासि म्हणती असुर । बुडाले बुडाले तुझे घर । त्याचा ऐकोनिया भीमस्वर । निशाचर निमाले ॥४३॥

ऐकोन बोले नरांतक । काय सांगता रे तुम्ही कौतुक । अहो मी जिंकिता तीन्ही लोक । कर्बुर नायक मी असे ॥४४॥

अंडज प्रभू पुढे दंदशूक । की बिडाला पुढे मूषक । सिंहापुढे जैसा जंबुक । कश्यपबालक मजशी तैसा ॥४५॥

मूषके कोरूनि काय कनकाचळ । उलथोन पाडिला सबळ । काय करील ब्राह्मणाचे बाळ । भलतेच बरळ वदतसा ॥४८॥

नवग्रहांचे बळ घटाशी । तरी तो काय तगेल वज्राशी । राक्षस म्हणती तयाशी । बरळशी किमर्थ व्यर्थ तू ॥४७॥

नरांतक पुसे कोठे गेला । येरू म्हणती नृपे नेला । ऐकोनि असुरनाथे दैत्याला । आदेश केला ते काळी ॥४८॥

तुम्ही जावोनि बलाढ्य असुर । लुटारे काशीराज नगर । वधोनिया रूपकुमर । यावे सत्वर मजपासी ॥४९॥

हे कार्य केल्यावाचुन । जरी याल अधोवदन । तरी तुम्हासि मी वधीन । सत्य वचन हे माना ॥५०॥

मग देवोनिया वस्त्राभरण । तेणे प्रेरिला सेनागण । इकडे नृपवीर नायकासि घेऊन । स्वनगरी प्रवेशला ॥५१॥

घाला ऐकोनिया विनायक । जन धावती एकाएक । सामोरी येती अमात्यलोक । अपार कटक घेऊनिया ॥५२॥

लागला वाद्यांचा गजर । गजस्कंधी मिरवे आदिकुमर । चामरे ढाळिती अनुचर । छत्रे अपार धरियेली ॥५३॥

गावात प्रवेशला भक्तपती । नगरींच्या स्त्रिया ऐकोन धावती । अवगणोनि प्रपंचस्थिती । सद्गदित होती अष्टभावे ॥५४॥

कित्येक जेवीत होत्या नारी । तैसाच करींचा कवळ करी । वेगे धावती सुंदरी । वीरजाती पाहावया ॥५५॥

एक नग्न न्हात होती तरुणी । केशरकस्तुरीयुक्त शिरी चोखणी । नग्न हाती घेऊन फणी । धावे मणी पाहावया ॥५६॥

एक ललना होती कांडित । ऊर्ध्व गुंतला मुसळी हात । सुंदरी ऐकोनि ऐसी मात । ये धावत पाहावया ॥५७॥

एक वस्त्र नेसता सुंदरी । आला ऐकोनि धूम्राक्षारी । धरिल्या निर्‍या तैशाच करी । धावे नारी लगबग ॥५८॥

एक घाली अर्ध कंचुकी । तैशीच धावे एकाएकी । बाळी खोवोनिया नाकी । धावे एक पाहावया ॥५९॥

वेणीस खोवोनिया बुगडी । कानी खोवोनि विडी । नेसता गळाली तिची साडी । धावे उघडी पाहावया ॥६०॥

पाक करिता एक बाळी । हाती घेऊनि लाटणे पळी । मस्तकी ठेवोनि पोळी । धावे उतावळी पाहावया ॥६१॥

बाळे ठेवोनिया शिंक्यावरी । कडे घेवोनिया घागरी । अनवट पैंजण बाधोन शिरी । धावे सुंदरी पाहवया ॥६२॥

कुंकुमे भरोनिया नयन । भाळी रेखिले कृष्णांजन । नाकी हरिद्रा चर्चुन । ये धावोनि पाहावया ॥६३॥

मनगटी घालोनि तोरड्या । पायी घालोनिया बांगड्या । नारी वलंघोनि माड्या । अनन्यभावे अवलोकिती ॥६४॥

भुवन सुंदर मनमोहन । पाहोनि विनायकाचे वदन । तन्मय जाहले त्यांचे मन । देहभान विसरल्या ॥६५॥

आर्ती घेवोनि रत्नताटी । एक वोवाळी तेव्हा गोरटी । नयनभ्रमरी घातली मिठी । मुखकमळी तयाचे ॥६६॥

लाह्या उधळिती कामिनी । उघड्या पाहती नितंबिनी । परस्पर म्हणती मानिनी । धन्य जननी तयाची ॥६७॥

मदनमोहन महाराजस । वेधक मूर्ती गे डोळस । जी वरील अंगना यास । तिचे पुण्यास पार नाही ॥६८॥

याचे पाहता गे वदन । देह गेह गेला विसरोन । मन्मथ सांडावा वोवाळून । पद नखावरून ययाच्या ॥६९॥

ऐसे परस्परे अनुवादुनी । पुष्पांजली वोपिती कामिनी । समारंभे प्रवेशला कैवल्यदानी । राजकामिनी धावल्या ॥७०॥

रत्नदीप घेऊनि करी । हर्षे वोवाळिती सुंदरी । भेटी घेता लाहानथोरी । नवल परी वर्तली ॥७१॥

कपटवेषी दोन असुर । नागरिक वेषे येऊनि सत्वर । महोत्कटाते करोनि नमस्कार । आलिंगनासि मिसळले ॥७२॥

आलिंगनमिषे तयाशी । रगडू पाहती पापराशी । कापट्य आणोनिया मानसी । असुरांसि भेटे विनायक ॥७३॥

सबळ देवोनि आलिंगन । शरीर केले त्यांचे चूर्ण । ते होवोनिया गतप्राण । राक्षस होवोनि पडियेले ॥७४॥

दशयोजने लंबायमान । असुर पडले अवलोकून । भयभीत होऊनिया जन । दशदिशी पळाले ॥७५॥

मृत पाहोनिया निशाचर । राजा करी जयजयकार । साधुसाधु म्हणती समग्र । बळ अपार बाळकाचे ॥७६॥

यासि न म्हणावे कदा मानव । हा परमपुरुष देवाधिदेव । कश्यपपुण्ये पुत्रभाव । पावोनि अभिन्नव लीला करी ॥७७॥

रथारूढ विश्वपती । घेवोनि चालला भूपती । तव पतंग विधूतनामे पापमती । असुर धावती सन्मुख ॥७८॥

त्यांच्या प्रभावांचा दरारा । अत्यद्‌भुत सुटला वारा । धुळी उडोनिया अंबरा । प्रकाश एकसरा लोपला ॥७९॥

घोर अंधकार दाटला । कोणासि कोणी न दिसे डोळा । काशीपती म्हणे रे बाळा । कठीण वेळा पातली ॥८०॥

घोर वायूचेनि बळे । प्रासाद पडती तयेवेळे । मोडोन गगनी वृक्षपाळे । पक्ष्यापरी भोवती ॥८१॥

हलकल्लोळ जाहला तयेवेळी । रथ उडो पाहे अंतराळी । स्वभारे दडपी महोत्कट बळी । असुरी फळी धरिली पुढे ॥८२॥

त्यांचे धरोनि कंठनाळ । सुकुमार अदितीचा बाळ । मस्तकी मुष्टिघात प्रबळ । मारोनि खळ मर्दीतसे ॥८३॥

योजनमान विस्तीर्ण । असुर पडले गतप्राण । पुष्पे वर्षती सुरगण । मग समीरण राहिला ॥८४॥

तेणे जन जाहले स्वस्थ । राजा जाहला हर्षभरित । म्हणे हा अवतरला अनंत । जाहला सुत कश्यपाचा ॥८५॥

राजा वंदी त्याचे चरण । जयजयकार करोनि पूर्ण । पुढे करी सुखे प्रयाण । आनंदघन होवोनिया ॥८६॥

आले राजमंदिरासमीप । तव तेथे राक्षस पाषाणरूप । पाहोनिया निजभक्त जनप । परशू वरी ताडण करी ॥८७॥

परशे पाषाण भग्न जाहले । त्यातून भ्यासुर राक्षस उठले । विनायकावरी धाविन्नले । मुख पसरिले विशाळ त्याही ॥८८॥

दीर्घकाय आणि स्मश्रुल । तिसरा नामे तो पिंगल । दाढा भ्यासुर मुख कराल । पाहोनि जन पळाले ॥८९॥

निर्भय अचल कश्यपात्मज । जो आनंदघन परमात्मा अज । मुष्टिघाते राक्षस सहज । मारिले तेणे क्षणार्धे ॥९०॥

जन पाहता ऐसी लीला । आनंदाश्रू वाहती त्यांचे डोळा । पद नमी वेळोवेळा । राजा तेव्हा भावार्थे ॥९१॥

मग रथाखाली उतरोनी । राजा आला सभास्थानी । बालक बैसवोनि भद्रासनी । मग पूजनी रत जाहला ॥९२॥

षोडशोपचारे पूजा करून । पाचारोनि अवघे सुह्रज्जन । षड्रस अन्ने ताटी वाढून । करी भोजन यथाविधी ॥९३॥

सन्निध बैसवोनि वोजा । महोत्कटासि भोजन करवी राजा । तांबूल देऊनि कश्यपात्मजा । अनर्घ्या भरणे शृंगारी ॥९४॥

करोनि अरळ सुमनशेज । वरी पहुडविला गणराज । कर जोडोनि उभा काशिराज । आदित्यात्मज मुख पाहे ॥९५॥

विनायक म्हणे राजयाशी । निद्रा करी तू श्रमलासी । दोन अमात्य ठेऊनि रक्षणाशी । भोगमंदिरासि प्रवेशला ॥९६॥

चारुललना समवेत । राजा आनंदे क्रीडा करित । मुखे गणेशलीला गात । होय विस्मित क्षणक्षणा ॥९७॥

प्रभात काळी करोनि स्नान । नित्य कर्म देवतार्चन । राजकांता स्वये येवोन । घाली भोजन बाळकासी ॥९८॥

संगे घेऊनि चिमणेबाळ । विनायक खेळे विचित्र खेळ । राजा येवोनि वेळोवेळ । करी सांभाळ प्रीतीने ॥९९॥

राजगृही धूम्राक्षारी । परोपरी क्रीडा करी । निजभक्तांची चिंता हरी । मनी मोह करी रायाचे ॥१००॥

भक्तानुकंपी भगवान । न कळे त्याचे चरित्र गहन । लीलावतारी आनंदघन । कश्यपनंदन जाहला ॥१॥

उतरावया भूभार । पूर्णावतारी जगदीश्वर । माझा कैवारी मजवर । कृपा अपार करीतसे ॥२॥

त्याचा पदारविंद आमोद । सेवी विनायक हा मिलिंद । तेणे पाहोनि ब्रह्मानंद । निश्चलपणे राहतसे ॥३॥

स्वस्ति श्रीगणेशप्रतापग्रंथ । श्रीगणेशपुराणसंमत । क्रीडाखंड रसभरित । पंचमोध्याय गोड हा ॥४॥

अध्याय ॥५॥ ओव्या ॥१०४॥