क्रीडाखंड अध्याय ८

श्रीगणेशाय नमः । श्रीसरस्वत्यै नमः ।

श्रीगुरुभ्योनमः । श्रीक्षेत्रपालाय नमः ।

जयजयाजी गजानना । भवभयगजपंचानना । अज्ञानतिमिरनाशकब्रध्ना । मनोरंजना सुखाब्धे ॥१॥

जेणे तव स्मरण आदरले । तेणे संसारभय सदा जिंकिले । त्यासि तू दाऊनि निजपाउले । संकट हरिले तयाचे ॥२॥

श्रोते परिसा सावधान । कूमकंधरांचा वध करून । विजयी जाहला कश्यपनंदन । भवभंजन जगदात्मा ॥३॥

ऐकोनि कूपकंधराचे निधन । देवांतक नरांतक करिती रुदन । तव पुढे कर जोडून । असुरत्रय म्हणती तया ॥४॥

अंधक आणि अंभोधर । तिसरा तुंगनामे असुर । म्हणती तुझ्या वैरियांचा संहार । आम्ही करणार निश्चये ॥५॥

त्यांची ऐकोनि ऐसी वाणी । त्याते गौरविले वस्त्रभरणी । ते असुर निघाले तेथुनी । आले नगरी काशीपतीच्या ॥६॥

असुरमाया अतिदुर्धर । अंधके पाडिला अंधकार । दिवसा लोपविला दिनकर । निशा घोर दाटली हो ॥७॥

जन दीपिका प्रज्वाळुनी । कार्ये करिती कष्टे करुनी । जिवलग कंठी मिठी घालुनी । रमती कामिनी आनंदे ॥८॥

चोरांस वाटला अत्यंत तोष । कर्मठांचा हरपला हर्ष । म्हणती मांडला प्रळय विशेष । प्रकाश निःशेष हरपला ॥९॥

अंभोसुरे माया केली । पर्जन्यवृष्टी वर्षू लागली । तेणे पीडा अत्यंत घडली । जनालागी तेधवा ॥१०॥

गजशुंडावत मेघ प्रचंड । वायू सुटला अतिउदंड । वृक्ष उन्मळोनि अखंड । नगरावरी कोसळती ॥११॥

कडकडोनी पडती चपला । जनासि प्रळय वोढवला । माय न वोळखे पुत्राला । स्त्रिया पतीला नोळखती ॥१२॥

नगरी जाहला हाहाःकार । रुदन करिती नारीनर । आठवोनिया सर्वेश्वर । धावा करिती मरणभये ॥१३॥

ऐसा महोत्पात पाहून । कृपेने द्रवला भगवान । मग एक विस्तीर्ण वट उत्पन्न । करूनि द्विजरूप धरियेले ॥१४॥

वटावरी होवोनि पक्षी । असुरांची तेव्हा माया लक्षी । आपण बैसोनिया वृक्षी । पक्ष पसरी अत्यद्भूत ॥१५॥

पक्षवाते झडपोनिया । मेघ उडवी निरसी माया । प्रकाश पडला तेणे राया । सावधान पाहतसे ॥१६॥

तव वटारूढ पक्षी देखिला । राजा प्रजांसह वृक्षातळी आला । म्हणे हा भगवंते पाठविला । रक्षणाला आमुचे की ॥१७॥

स्वकीय माया नाश पावता । असुर धावले दोघे तत्वता । पर्वतप्राय शरीरता । जाहला पाहाता पक्षी त्याची ॥१८॥

तुंग होवोनि विस्तीर्ण पर्वत । सपक्ष नगरावरी झेपावत । हे पाहोनिया पक्षिनाथ । काय करिता जाहला ॥१९॥

अंधक आणि अंभोसुर । याते चरणी धरोनि सत्वर । चंचुपुटे पर्वत थोर । धरोनिया उडाला ॥२०॥

गगनी पक्षी घाली फेरे । तेणे दैत्य जाहले घाबरे । अंग करपले दिनकर करे । गेले पुरे प्राण त्यांचे ॥२१॥

प्रेते असुरांची पृथ्वीवरी । टाकिता जाहला भक्तकैवारी । तेणे वनोपवने चुर्ण सत्वरी । होती झाली तेधवा ॥२२॥

असुरांचा करोनि नाश । गुप्त जाहला तेव्हा जगदीश । पुन्हा धरोनि महोत्कट वेष । बालकांमाजी क्रीडतसे ॥२३॥

मृत्यु पावता ते असुर दुर्धर । पुष्पे वर्षती सुरवर । विनायकाचा स्तव अपार। करिते जाहले कौतुके ॥२४॥

राजा पावोनि परमानंद । पूजिता जाहला आनंदकंद । नाहीच जाहला कोठे जलद । जन प्रमोद पावले ॥२५॥

अंभोसुराचे उडाले मस्तक । ते त्याचे सदनी पडले देख । ते पाहोनिया परमदुःख । पितृजननी पावली ॥२६॥

पाहोनिया पुत्राचे शिर । राक्षसी करी शोक थोर । म्हणे जेणे सकळ सुरवर । क्षणमात्रे जिंकिले ॥२७॥

देवांतक आणि नरांतक । राज्यी स्थापिले जेणे देख । तो आजि कैसा मरणोन्मुख । जाहला कौतुक हेच जगी ॥२८॥

आठवोनिया त्याचे गुण । राक्षसी शोक करी दारुण । ह्रदयी हाणोनिया पाषाण । शोकार्णवी निचेष्टित पडे ॥२९॥

तिशी म्हणती सखीजन । व्यर्थ का करिसी रुदन । याचे उत्तरकार्य करून । करी सार्थक चतुरे गे ॥३०॥

त्यांची ऐकता ऐसी वाणी । उठोन बैसली राक्षसराणी । ते मस्तक तैलात टाकुनी । कपटाचारे राहाटली ॥३१॥

म्हणे याचा जेणे वध केला । त्याचा सुड पाहिजे घेतला । तुम्ही रक्षण करा या शिराला । अतिप्रयत्‍ने करोनिया ॥३२॥

तेथून राक्षसी निघाली । अदितीरूप तेव्हा नटली । काशीपतीचे नगरी आली । ती देखिली राजपत्नीने ॥३३॥

कपटवेषे जाहली रमणी । तीते अवलोकिता कामिक जनी । म्हणती ऐसी दुजी कामिनी । न देखो नयनी सृष्टिमध्ये ॥३४॥

तीते पाहोनि राजकांता । पुढे सामोरी धावली तत्वता । कर धरोनि ती कपटी वनिता । नेती जाहली अभ्यंतरी ॥३५॥

राजपत्नी म्हणे वो साजणी । महत्पुण्ये पाहिले तूते तरुणी । विनायकाचे प्रसंगी करुनी । माझे सदनी येणे तुझे ॥३६॥

धन्यधन्य तू देवमाता । काय वर्णावे तुझे सुता । विनायक जाहला रक्षिता । नानासंकटी आम्हाप्रती ॥३७॥

विनायक नव्हे सखे मानव । तुझे उदरी देवाधिदेव । पावोनिया पुत्रत्व भाव । सुतवैभव दावितो तूते ॥३८॥

येरी म्हणे वो राजकांते । आता आणोनि भेटवी त्याते । न साहवे त्याचे वियोगाते । म्हणोनि येथे पातले ॥३९॥

विनायकासि पाचारुनी । म्हणती वाट पाहे तुझी जननी । महोत्कट बालकांसह येउनी । पाहे नयनी कपटी माता ॥४०॥

विनायक येऊनि धावत । तिचे कंठी मिठी घालित । ह्रदयी तिणे आलिंगिला सुत । प्रेम अद्भुत न साहे तिशी ॥४१॥

अदिती म्हणे विनायका । निष्ठुर कैसा रे तू बालका । मजवाचोनिया राहिलासि निका । मज पारखा होवोनिया ॥४२॥

तुझे वियोगाची न साहे बाधा । म्हणोनि सोडोनि गृहधंदा । भेटू पातले रे आनंदकंदा । प्राणमर्यादा सोडोनिया ॥४३॥

प्रेमाश्रु सुटले नयनी । मग विषभरित लाडू त्यासि देउनी । वारंवार त्यासि आलिंगोनी । रगडू पाहे विनायका ॥४४॥

येरू तिशी देऊनि आलिंगन । चुरोन टाकी तिची मान । तेणे मूर्च्छा दाटली तिजलागुन । निद्रार्णवी पहुडली ॥४५॥

तल्पकावरी करी शयन । पुढे पहुडला कश्यपनंदन । तिणे वटारोनिया नयन । सोडिले प्राण तेधवा ॥४६॥

जन म्हणती रे बाळका । माता मृत्यु पावले विनायका । येरू हासोनिया देखा । ऊठता जाहला तिजपासुनि ॥४७॥

तव असंभाव्य पसरले प्रेत । राजा आला तेथे धावत । म्हणती चुकला मोठा अनर्थ । कपटार्थ न कळला इचा ॥४८॥

मग तिची खंडे करुनी । जन जाळिते जाहले नेउनी । पुष्पे वर्षती सुधापानी । विनायकावरी आनंदे ॥४९॥

मिळोनिया नागरिकजन । येऊनि विनविती रायालागुन । म्हणती आमचे घरी कश्यपनंदन । पूजार्थ पाठवोन देईजे ॥५०॥

तव तेथे पातले । सनकसनंदन वैष्णव भले । ते येता राये देखिले । मग धरिले चरण त्यांचे ॥५१॥

अर्चोनिया पूजोपचार । राजा विनवी जोडोनि कर । आजि केले पवित्र घर । पदरजे आपुलिया ॥५२॥

ते म्हणती गा नरनायक । तुझे घरी क्रीडतो विश्वव्यापक । ते पाहु आलो कौतुक । कश्यपतोक भेटवी आम्हा ॥५३॥

मग राये पाचारिले विनायकाशी । तो घेऊनि संगे बाळकाशी । भक्षित पातला मोदकोशी । माखिले अंगासि क्षीरोदन ॥५४॥

ऐसे पाहोनिया विपरित । ऋषि म्हणती हा ब्राह्मण सुत । अनाचारी राजान्न भक्षित । शुचिर्भूत असेना ॥५५॥

ऐसे ऐकता त्याचे वचन । विनायक बोले सुहास्य वदन । तुम्ही त्यागोनिया स्वर्गस्थान । काय म्हणोनि येथे आला ॥५६॥

तव पातले नागरिक जन । ते विनविती तयालागुन । तू येवोनिया आमचे सदन । हे भगवान पवित्र करी ॥५७॥

त्या नगरी एक ब्राह्मण । शुक्लवृत्तिने करी पोषण । तेणे पाचारोनि अंगनारत्न । आनंदोन सांगे तिशी ॥५८॥

ग्रामस्थ जनांचे घरोघरी । पूजार्थ येतो वीरजारी । तुवा राखावी तयारी । करीन पूजा मी त्याची ॥५९॥

वल्लभाची आज्ञा ऐकून । पतिव्रता बोले मधुर वचन । आपण दरिद्री साहित्यहीन । तया लागोन काय द्यावे ॥६०॥

षड्रस अन्ने घरोघरी । पूजा करिती राजोपचारी । तो येथे कैसा संतोषेल वीरजारी । आमचे घरी आजि पै ॥६१॥

ऋषि म्हणे वो मानिनी । हे वर्म तू न जाणसी मनी । विदुरा घरी कैवल्यदानी । प्रीती करोनि जेविला गे ॥६२॥

दुर्योधनपूजा राजोपचारे । त्यागोनिया सर्वेश्वरे । कण्या भक्षोनिया विदुरघरे । धन्य साचार केली तेणे ॥६३॥

देव एक भावाचा भुकेला । आणखी नावडे गे तयाला । निजभक्तांपासी सदा गुंतला । वश जाहला भाविकांशी ॥६४॥

जो एक चराचर व्यापक । तो हा जाणे विनायक । त्याचे पूजन सखे सार्थक । होय अलोलिक संसारी ॥६५॥

ऐसी उपदेशूनिया स्वकीय ललना । पाचारोनि आणिले कश्यपनंदना । देऊनिया तृणासना । पाद्याचमना समर्पिले ॥६६॥

भावचंदन सुमन माळा । तेणे घातल्या प्रभूचे गळा । धूपदीपन ये वेळा । अर्पिता जाहला प्रीतीने ॥६७॥

पुढे मांडोनिया पर्ण । द्रवीभूत कण्या अर्पण । करिता संतोषला भगवान । भाव पाहोनिया तयाचा ॥६८॥

घटघता कण्याप्राशन । प्रीतीने करोनिया भगवान । त्याचे करी संसारमोचन । कर्मबंधन छेदोनिया ॥६९॥

हस्तमुख प्रक्षाळुनी । शुष्कामलक वरी भक्षुनी । संतृप्त जाहला कैवल्यदानी । हे जनी ऐकोनिया ॥७०॥

जन बोलती परस्परे । आम्ही पाचारितो आदरे । वंचूनिया आमुची घरे । केले साजिरे शुक्लगृह ॥७१॥

आम्ही केली षड्रस अन्ने । ती नावडती याचिया मने । दारिद्र घरी संतोषाने । केले भोजन ययाने ॥७२॥

शुक्लगृही पूजा घेउनी । महोत्कट पातला राजसदनी । तेथे अवघे जन येउनी । विनवोनिया पाचारिती ॥७३॥

देवोनिया ढेकर । जनास म्हणे अदितीकुमर । माझे पूर्ण जाहले उदर । घरोघर जेऊ कैसा ॥७४॥

जन म्हणती देवाधिदेवा । आता आग्रह कदा न करावा । आमचे घरी येऊनि द्यावा । संतोष ठेवा बहुसाल ॥७५॥

रथशिबिकातुरंगगज । दारी दाटले समाज । हे पाहूनिया गणराज । काय करिता जाहला ॥७६॥

धरोनिया असंख्य रूपे । वाहनी आरूढला साक्षेपे । घरोघरी चालता गणाधिपे । सनकसनंदनी अवलोकिले ॥७७॥

विनायकाच्या असंख्य मूर्ती । घरोघरी पुजा घेती । हे पाहोनिया आश्चर्य करिती । सनकसनंदन तेधवा ॥७८॥

म्हणती हा पूर्णावतार । याचे लीलेचा न कळे पार । आम्ही मायामय पामर । हा सर्वेश्वर न जाणू ॥७९॥

होता अवनीवर भार । हा धरोनिया अवतार । पालण करी चराचर । कृपासागर जगदात्मा ॥८०॥

असंख्यात विनायकमूर्ती । पाहाता ब्रह्मानंदी जाहली स्थिती । ऋषि जिकडे पाहती । भासे तिकडे विनायक ॥८१॥

दाहीदिशा भरोनि उरला । चराचरी व्याप्त जाहला । ते पाहती आपणाला । तो स्वये विनायकचि भासती ॥८२॥

जागृतीस्वप्नसुषुप्ती । अवस्थामाजी विनायक पाहती । पुढे उभा गणपती । दोन्ही युवती समवेत ॥८३॥

माथा शोभती दूर्वाकुर । सर्वांगी चर्चिला दिव्य सिंदूर । कटिवेष्टित पादोदर । भालावर अर्धशशी ॥८४॥

उभारोनिया वरदकर । सुहास्य वदने लंबोदर । पाहता ऐसा करुणाकर । ऋषीश्वर आनंदले ॥८५॥

चरणी घालोनि लोटांगण । स्तवने तोषविती गजकर्ण । पुनःपुनः धरिती चरण । मुखी स्मरण विस्तारती ॥८६॥

प्रसन्नमुखे गजानन । वरद बोले अभयवचन । तुम्हास मी येथून । कदा बंधन करीना ॥८७॥

नांदेल अखंड स्वरूपस्थिती । स्मराल सदा मच्चरण चित्ती । ऐसे बोलोनि गणपती । अदृश्यगती पावला ॥८८॥

ऐसे विनायक महिमान । पाहता चकित ऋषीचे मन । अनंतरूपे धरून । घेतसे अर्चन नगरींचे ॥८९॥

घरोघरी आनंदकंद । पूजिता जाहला ब्रह्मानंद । भाग्य जनाचे अमर्याद । वर्णिता न वर्णवे सहस्त्रास्या ॥९०॥

दीनानाथ करुणासिंधू । भवभयपीडा त्रस्तबंधू । निजजनकैरवविधू । मायिका बोधून न कळे त्याचा ॥९१॥

धन्यधन्य तो काशीपती । ज्याचे मंदिरी परब्रह्मस्थिती । न कळे त्याची सुकृतगती । जेणे गणपती वश केला ॥९२॥

श्रोते परिसा सावधान । पुढे शमीपूजा महिमान । व्यासास सांगे कमलासन । आनंदवर्धन गणेशकथा ॥९३॥

जयजयाजी विश्वपाळका । निजजनमायापाशच्छेदका । करुणार्णवा अघहारका । विनायका तू जगत्पती ॥९४॥

स्वस्ति श्रीगणेशप्रतापग्रंथ । श्रीगणेशपुराणसंमत । क्रीडाखंड रसभरित । अष्टमोध्याय गोड हा ॥९५॥

अध्याय ॥८॥ ओव्या ॥९५॥

अध्याय आठवा समाप्त