अध्याय १२

श्रीगणेशाय नमः । श्रीदिगंबराय नमः ।

जयसिद्धिबुद्धिह्रदयविलासा । भक्तपालका चारुहासा । मन्मानस राजहंसा । भक्तवासा चतुर्भुजा ॥१॥

निजकथासुरससुधा । ह्रदयकमळी करवी बोधा । तेणे तापशमन त्रिविधा । संसारबाधा नासे तेणे ॥२॥

इंद्रपराभवलियापाठी । त्रिपुरासुर जगजेठी । करोनिया अटाटी । कैलासापाठी धावतसे ॥३॥

पाहूनि त्याचे महावैभव । सामोरा धावे महादेव । देऊनिया त्यासि खेव । दैत्यराव तोषविला ॥४॥

त्रिपुर म्हणे विश्वनाथासी । मी स्नेहभावे आहे तुजशी । कैलास देऊनि आम्हाशी । मंदराचळी तुवा वसावे ॥५॥

तथास्तु म्हणोनि शंकर । अग्नीकालिका घेऊनि सत्वर । बैसोनिया नंदीवर । मंदर तेव्हा वळंघिला ॥६॥

घेऊनिया भुतगणाचा मेळ । शंभू सेवी मंदराचळ । तेथूनिया दैत्यपाळ । वैकुंठाकडे सुडावला ॥७॥

तव विष्णू सकल संपत्तीसी । राहे जाऊनि क्षीरसागरासी । ब्रह्मा त्यागोनि सत्यलोकासी । राहे कमलात नाभिदेशी ॥८॥

पावोनि त्रैलोक्यविजय । नाहीच केला कोठे अपाय । त्रिजगती त्रिपुरराय । सर्व पाय वंदिती त्याचे ॥९॥

स्वर्गमृत्यूपाताळ समस्त । जिंकोनि आणिले वस्तुजात । मणिरत्‍ने असंख्यात । हिरोनी नेती दैत्य तेव्हा ॥१०॥

राजकन्या नागकन्या । देवकन्या स्वरूपमान्या । दैत्यी हिरोनि ऋषींच्या धन्या । पतिव्रतांगना हरियेल्या ॥११॥

मांडिले गोब्राह्मणाचे कंदन । यज्ञ टाकिले विध्वंसुन । करू लागला साधूंचे छळण । केले कलन पृथिवीचे ॥१२॥

स्वधर्म राहिला निःशेष । अधर्म जाहला प्रबळ विशेष । सदाचार पावला शोष । दैत्यदोष घरोघरी ॥१३॥

राहिल्या तीर्थयात्रा सकल नेम । बुडाले वर्णाश्रमधर्म । स्वाहास्वधाकार संपूर्ण । कर्म बुडविले दैत्यांनी ॥१४॥

हतस्थान धनवैभव । होवोनिया सकळ देव । गुहांतरी राहिले सर्व । म्हणती उपाव यासि काय ॥१५॥

ऐसे असता चिंताक्रांत । नारद आला तेथे शोधित । लोटांगण घालिती त्वरित । अमर्त्य तेव्हा ऋषिचरणी ॥१६॥

पाहूनि त्यांचे ऐसे कष्ट । कृपेने द्रवला मुनिश्रेष्ठ । गणेशमंत्र राजवरिष्ठ । कर्णे स्पष्ट उपदेशिला ॥१७॥

देऊनिया आशीर्वाद । स्वर्गपंथे गेला नारद । मग सकल देवांचा वृंद । पावोनि मोद तप करिती ॥१८॥

करोनिया गणेशाग्रवृत्ती । सकल देव अनुष्ठान करिती । पाहूनि त्यांची कष्टस्थिती । कृपामूर्ती कळवळिला ॥१९॥

दिव्य स्वरूप धरिले सुभट । चतुर्भुज धावे तो विकट । नासावया सुरांचे कष्ट । जाहला प्रगट गणपती ॥२०॥

सहस्त्रविद्युत्प्राय प्रकाशमान । दंताग्री शुंडादंड ठेऊन । पुढे उभा गजानन । देव पाहून घाबरले ॥२१॥

घालोनिया लोटांगण । स्तुती करिती देवगण । तेणे तुष्टला धूम्रवर्ण । संकटहरण करीन म्हणे ॥२२॥

तुमच्या स्तवने संतोषलो । तेने तुम्हा आधीन झालो । देव म्हणती दुःख पावलो । त्रिपुरासुरप्रभावे ॥२३॥

तू जरी कनवाळू दीनाचा । तरी नाश करी असुराचा । नातरी देहांत मांडला आमचा । असता आमचा कैवारी तू ॥२४॥

गणेश वदे अभयवचने आता असावे निश्चितमने । तुमचे ह्रदयी नंदनवने । प्रमोदजीवने वाढोत की ॥२५॥

ऐसे देऊनि अभयवचन । तेथोनि निघाला गजानन । भूदेव वेष अवलंबून । त्रिपुरभुवन प्रवेशला ॥२६॥

वह्नी जैसा दैदीप्यमान । असुरे विप्र ऐसा पाहुन । आसनाखाली उडी टाकून । पाणी जोडून नमन करी ॥२७॥

बैसवोनिया सिंहासनी । युक्तोपचारे सुपूजुनी । तोषऊनिया नम्र वचनी । नाम त्याचे पूसतसे ॥२८॥

येरू म्हणे श्रवण कर । मन्नाम तो कलाधर । तुझे अवलोकून वैभव थोर । संतोष जाहला बहुसाल ॥२९॥

तुझे ऐसा भाग्यशाली । देखिला नाही भूमंडळी । माझी वृत्ती संतोषली । किर्ती ऐकिली ती सत्य ॥३०॥

ऐकोनि म्हणे त्रिपुरासुर । नाममात्र कलाधर । किंवा जाणशी कला समग्र । दावी सत्वर जाणशी तरी ॥३१॥

नातरी हे नाम हास्यास्पद । ऐकोनि म्हणे कलाभेद । आता पाहे तू विशद । दावितो तुज असुरेशा ॥३२॥

लोहतार कनकमय । पुरे निर्मिता जाहला महाकाय । एक शरावरी त्याची सोय । पाहता राय चोजावला ॥३३॥

वनोपवने रम्य गोपुरे । ठाईठाई देव मंदिरे । निर्मलोदके वाहती सुंदरे । पाहोनि चमत्कारे दैत्यराव ॥३४॥

द्विजेंद्र म्हणे तयाशी । तू राहावे या पुराशी । एकभेद्यमात्र पिनाकीशी । हे इतरांशी अगम्य पै ॥३५॥

पाहोनि ऐसे कलालाघव । संतोषोनि म्हणे दैत्यराव । कलाधर हे तुझे नाव । सत्य सत्य त्रिवाचा ॥३६॥

आता जाहलो तुज प्रसन्न । जे का इच्छी तुझे मन । तू सांग मजलागुन । ते पुरवीन मी तुझे ॥३७॥

मग हास्यवदने म्हणे ब्राह्मण । जरी तू होसी योद्धा दारुण । तरीच तुजशी एक मागण । आहे जाण दैत्यवर्या ॥३८॥

येरू म्हणे दुर्लभ सुरनरा । ते देईन तुजशी विप्रवरा । निःसंदेहे मागे सुंदरा । आता विचार करू नको ॥३९॥

विप्र म्हणे ऐक सावधान । कपर्दीशी हट्टे जिंकुन । गणेशमूर्ती दे आणून । तरीच धन्य होशी जगी ॥४०॥

सहज गेलो शिवदर्शनासी । अवलोकिले मी मूर्तीसी । अप्रतिम ब्रह्मांडी ऐसी । म्हणोन तुजशी मागतो ती ॥४१॥

दैत्येंद्र म्हणे तयालागुन । प्रयत्ने देईन मुर्ती आणून । मग वस्त्रभूषणे अमूल्यरत्‍ने । विप्रोत्तमासि देतसे ॥४२॥

दासदासी सालंकृत । धेनु रथ कुंजर बहुत । हेमनिष्क असंख्यात । बळेच देत कलाधरा ॥४३॥

देवोनिया दशग्राम । आदरे गौरविला विप्रोत्तम । तो पावोनिया स्वाश्रम । निजरामा आनंदविली ॥४४॥

स्वाश्रमी विप्र गेलियावरी । मग दानवेंद्र विचार करी । देता विप्रासि मूर्ती तरी । कीर्ती बरी जगी माझी ॥४५॥

मग बलाढ्य दूत बोलावुनी । पाठविता झाला शंकरभुवनी । दूत म्हणे शिवालागुनी । ऐक कानी वचन माझे ॥४६॥

चिंतामणीची दिव्यमूर्ती । तुझे मंदिरी अष्टमूर्ती । ती मागतो चक्रवर्ती । अतिप्रीती करोनिया ॥४७॥

जगी उत्तम वस्तु होत्या । दैत्यनाथे आणिल्या त्या । मूर्ती देशी गृत्समदापत्या । सुख भोगिशी जितेपणे ॥४८॥

सुखे मूर्ती न देशी जरी । महद्‌दुःख पावसी तरी । ऐकोन क्षोभला पंचाशरारी । नेत्र आरक्त करोनिया ॥४९॥

तुवा जावून सांगावे तयासी । भीती नाही मज ईश्वरासी । सुखे यावे तुवा युद्धासी । समरी पावसी कृतांतपुरी ॥५०॥

ऐकोन शिवाचे सक्रोधवचन । दूत सांगे असुरासि जाऊन । दैत्येश जाहला क्रोधायमान । वाहिनी घेऊन निघाला ॥५१॥

विमानापरी त्रिपुरनगर । फिरतसे अलात चक्राकार । त्यामाजी आरूढोन असुर । संग्राम घोर करू आले ॥५२॥

ऐसे ऐकोन पिनाकपाणी । सेना सिद्ध करोन रणी । उभा राहे धनुर्धराग्रणी । जैसा तरणी प्रलयींचा ॥५३॥

दोन्ही सैन्या पडली गाठ । रजे कोंदले घनदाट । परस्परे नोळखती भट । माथा घाव हाणिती बळे ॥५४॥

सिंहनादे वीर गर्जती । तेणे उलथू पाहे क्षिती । वीर शस्त्रास्त्रे वर्षती । जीमूत जैशा जळधारा ॥५५॥

रणी खोचले वीरप्रवाह । बाहुभूषणासहित कर । गजअश्व पडले अपार । घोरांदर मांडले रणी ॥५६॥

प्राणे मुकल्या वीरश्रेणी । शोणितनदी वाहे रणी । शरसंधे झाकुळला तरणी । अंधार पडला रणी तदा ॥५७॥

रणनदीचे वाढले पुर । शर वाहती मत्स्याकार । गज कलेवरे तेथे सुसर । नौकाकार रथ वाहती ॥५८॥

धनुष्यासि ते पादोदर । बाबरझोटी शेवाळ थोर । वीरी वीर आटले समग्र । मग शंकर लोटला पुढे ॥५९॥

रणी देखोन शंकर । सन्मुख धावला त्रिपुरासुर । कोदंडी लाऊनि शर । द्वंद्वयुद्धा मिसळले ॥६०॥

समरी प्रचंड दैत्यासी । षण्मुख पाचारी त्यासी । नंदी हाकारी चंडाशी । महाप्रळयाशी पेटले ॥६१॥

भीमकाय आणि पुष्पदंत । भृंगीटि कालकूट झगटत । वीरभद्रावरी वज्रदंष्ट्र उठावत । त्याही कल्पांत मांडला ॥६२॥

शुक्र पाहताच नयनी । सुराचार्य आला धाउनी । दैत्य अमात्याशी पाकशासनी । द्वंद्वयुद्धी मिसळला ॥६३॥

त्रिपुरासुर पुत्रासी । जयंत युद्ध करी त्यासी । गज भीडले गजाशी । रथ रथांसी झगटले ॥६४॥

प्रचंडे देऊनिया हाक । षडाननावरी सोडी सायक । षण्मुख तोडी एकएक । वीरनायक खवळिला ॥६५॥

प्रचंड निर्वाण शर सोडी । ते कार्तिकेय मध्येच तोडी । दैत्य क्रोधे अधर रगडी । मग काढी निर्वाण शर ॥६६॥

धनुष्यी लाऊन नव बाण । प्रचंडे सोडिले दारुण । स्कंदे मध्ये केले खंडन । पाच बाण काढिले मग ॥६७॥

स्कंदे सोडिले पाच बाण । प्रचंड करी निवारण । परिशर भेदले दारुण । घोडे मरण पावले ॥६८॥

सपिच्छ भेदला एक ह्रदयी । प्रचंडासी मूर्छा दाटली पाही । मूर्छित पडता ते समयी । देव गर्जती जयजयकारे ॥६९॥

येरीकडे नंदी आणि चंडवीर । येरयेरा मारिती शर । सिंहनादे गर्जविती अंबर । पाय मागे न ठेविती ते ॥७०॥

नंदिवीरे पंच सायक । सोडोनि चंड भेदिला देख । मूर्छित होवोनि वीरनायक । पडला तेव्हा रथाखाली ॥७१॥

तैसे पुष्पदंत आणि भीमकाय । सायके ताडिती निष्ठुरघाय । परस्परे प्राणासि अपाय । करू पाहती निकराने ॥७२॥

महाकाय कानाडी वोढुनी । दश सायक दिधले सोडुनी । पुष्पदंते पाडिले तोडुनी । खंडे खंडे करोनिया ॥७३॥

रागा पेटूनिया पुष्पदंत । तीन बाणे ह्रदय भेदित । महाकाय मृतप्राय पडत । पाहोनि गर्जत पुष्पदंत ॥७४॥

भृंगिटी आणि कालकूट । रणी योद्धे भिडती सुभट । भृंगिटी धरोनिया हट्ट । बाण तीक्ष्ण वर्षतसे ॥७५॥

आकर्ण वोढोनि कानाडी । भृंगिटी पाच शर सोडी । एकबाणे सायक तोडी । ध्वज पाडी एके बाणे ॥७६॥

क्रोधे विंधोनिया कौतुके । तुरंगमा मारिले दोन सायके । कालकूट ह्रदय एके । भेदोनि निके भिन्न केले ॥७७॥

कालकूट मूर्छित जाहला । रथाखाली उलथला । त्याचे सैन्या पळ सुटला । रणी खवळला वीरभद्र ॥७८॥

त्यासि वज्रे मांडोनि फळी । शरमारे रथ झाकुळी । वीरभद्र गर्जोनि बळी । शरजाळी वर्षतसे ॥७९॥

धगधगीत तीन बाण । वीरभद्र सोडी दारुण । येरे तोडिले न लगता क्षण । अचुक संधान वज्रदंष्ट्राचे ॥८०॥

वज्रदंष्ट्र वीरनायक । रागे सोडी तीन सायक । वीरभद्रे भेदिले एकएक । अचुक संधान तयाचे ॥८१॥

वीरभद्र म्हणे रे मशका । किती धरिसी व्यर्थ आवाका । खद्योत करू पाहे अर्का । स्वतेजे साम्यता ज्यापरी ॥८२॥

की पादोदरापुढे पुष्ट मूषक । दावी आपुले युद्ध कौतुक । आता छेदीन रे मस्तक । राहे निष्टंक समरंगणी ॥८३॥

वीरभद्रे वीरनायके । ह्रदय भेदिले तीन सायके । मूर्छित पडला अधोमुखे । पळे वाहिनी तयाची ॥८४॥

दैत्य करिती हाहाःकार । जय शब्दे गर्जती अमर । वीरश्री चढली तयांसमोर । दैत्यसंहार केला त्याणीं ॥८५॥

इंद्रे हाणोनिया र्‍हादिनी । अमात्य पाडिला मेदिनी । जयंते असुरसुतालागुनी । रणांगणी पहुडविले ॥८६॥

फुटले त्रिपुराचे कटक । दशदिशा पळती एक एक । रणी पहुडले वीरनायक । समरी वृंदारक क्षोभले ॥८७॥

संहारित उठली दानवपृतना । असंख्य पाडिली त्रिपुरसेना । जयजयकारे गर्जती नाना । विजयवाद्ये वाजऊनिया ॥८८॥

स्वस्तिश्रीगणेशप्रतापग्रंथ । श्रीगणेशपुराणसंमत । उपासनाखंड रसभरित । द्वादशोध्याय गोड हा ॥८९॥ अध्याय १२॥ ओव्या ॥८९॥

श्रीआर्यांबाप्रसन्न ॥

अध्याय बारावा समाप्त