रिकामी आगपेटी

'' ..... हायरे दैवा ! सत्तर मुलें ! - पण सगळीं मला टाकून गेलीं ना ! बाळांनो ! अरे माझ्या छबकड्यांनो ! या ! जेथें असाल तेथून धांवत येऊन मला - आपल्या आईला - एकदां तरी कडकडून भेटारे ! - काय ! काय म्हणतां ? माझी सगळी लेंकरें मरुन पडलीं आहेत ! - हाय ! अहो आणा ! मी आपल्या पायां पडतें ! पण कसेंही करुन त्यांची व माझी एकदां तरी भेट करवा ! त्यांच्या मुखाचें मला शेवटचें चुंबन घेऊं द्या ! - मरायच्यापूर्वी त्यांचे दोन गोड शब्द तरी माझ्या कानी पडूं द्या ! - हाय ! त्यांची व माझी आतां मुळीच भेट व्हायची नाहीं ? ते स्वर्गाला जायला निघाले आहेत ? कोठें आहेत ? अरे बाळांनो ! थांबा ! आपल्या आईशीं जातां जातां दोन शब्द तरी बोला ! - अगबाई ! एकाएकी कसला बरें गोंगाट सुरु झाला ? काय ? माझीं मुलें आली ? कोठें आहेत तीं ? मला नाहीं का - हो दिसायची तीं ? नुसतें त्यांचें बोलणेंच मला ऐकूं येईल ? थांबा ! बाळांनो ! अरे, असा गलका करुं नका ! एक एक जण बोला ! - काय म्हटलेंत ? जगामध्यें गेलां होतां ? अस्सें कां ? जगामध्यें काय पाहिलें ? कसें आहे जग ? बाळांनो ! अशी गर्दी करुं नका ! - सांगा ! नीट सांगा !

' १ - जग कसें आहे म्हणतेस ? अग बाई ! जग म्हणजे भयंकर काळोख आहे काळोख ! आणि काय सोसाट्याचा वारा तो ! अरे राम ! नको रे बुवा पुन्हा आपल्याला तें जग !

२ - नाहीं ग आई ! हा कांही तरीच सांगत आहे झालें ! मी सांगूं का तुला जग कसें आहे तें ? जग म्हणजे निव्वळ चंद्रप्रकाश आहे चंद्रप्रकाश ! काय ती रमणीय बाग ! अहाहा ! पुष्पांच्या मधुर सुवासानें माझा जीव कसा अगदी आनंदानें गुंग होऊन गेला होता !

३ - खरेंच ! जगांतल्या विड्यांच्या धुरानें व शौचकुपांतील नरकाच्या घाणीनें माझा जीवसुद्धां अगदीं गुंग होऊन गेल होता ! ओकून ओकून माझी कोण पुरे वाट झाली ! आणि हा म्हणतो जग मधुर सुवासानें भरलेलें आहे !

४ - कांही नाहीं ! सगळें खोटें आहे ! जिकडे तिकडे पाणीच पाणी ! आणि मध्यें एक दीपगृह ! याशिवाय जगांत दुसरें तिसरें कांहीसुद्धां नाहीं !

५ - अरे काय सांगत आहांत तरी काय तुम्ही ! आई, यांचें तूं कांहीसुद्धं ऐकूं नकोस ! अबब ! काय ती लक्षावधि माणसांची धांवपळ ! सारख्या आगगाड्या येत होत्यां आणि जात होत्या ! त्यांच्या त्या कर्कश ओरडण्यानें व माणसांच्या गोंगाटानें ती प्रचंड इमारत कशी अगदीं गुदमरुन गेली होती ! छे ! छे ! माझें डोकें तर अगदी फिरुन गेलें होते !

६ - ठेवलीं आहेत लक्षावधि माणसें ! जगामध्यें काय तो एकच मनुष्य आहे ! आई, जगांत जिकडे तिकडे डोंगरच डोंगर आहेत ! अहाहा ! काय तें सुंदर व लहानसें देऊळ ! प्रत्यक्ष शांततादेवीच तेथें वास करीत आहे !

७ - कांहीं नाही ! जग म्हणजे निवळ सडकी घाण आहे घाण ! अनंत रोगांनीं कुजविलेल्या देहांतील घाण उपसणें किंवा प्रेतें फाडणें येवढेंच काय ते जगामध्यें आहे !

८ - नाही - नाहीं ! जग म्हणजे दारु आहे दारु ! बिभत्स गाणीं, हसणें - खिदळणें - नाचणें -

९ - अरे वा ! हा तर नाचायला लागला की ! अरे वेड्या ! जगांत तुरुंगाशिवाय दुसरें तिसरें कांहींसुद्धा नाही ! अरे बापरे ! काय तो आरडाओरडा ! आणि काय ते रक्ताच्या चिळकांड्या उडविणारे - व उघड्या देहावर तडातड उडणारे भयंकर फटकारे ते ! नको रे बुवा ! आठवण झाली कीं कसे शहारे येतात अंगावर !

१० - आई ! जग म्हणजे नाटक आहे नाटक ! पोटाची खळगी भरण्याकरितां हंसणें खोटें - रडणें खोटें - आणि प्रेम करणेंही पण खोटें ! समजलीस !

११ - छे ! छे ! भलतेंच कांहीं तरी ! सुस्वर वाद्यें - मधुर गायन आणि शुद्ध पतिपत्नीप्रेम - यांनीच सर्व जग व्यापले आहे ! हार्मोनियम वाजविणार्‍या पतीच्या मानेभोंवती प्रेमानें आपला उजवा हात टाकून व डाव्या हातानें मुलाला कडेवर घेऊन, मधुर कंठांतून सकल विश्वावर गायनामृत सिंचन करणार्‍या त्या प्रेमळ पत्नीला पाहून मला किती आनंद झाला म्हणून सांगूं तुला ! आई ! -

१२ - संपलें कीं नाहीं चर्‍हाट अजून तुझें ? खून ! विश्वासघात ! यांनी सगळें जग भरलें आहे ठाऊक आहे ! अरे, मॅकबेथ नाटकाच्या दुसर्‍या अंकांतील दुसरा प्रवेश वाचून पहा, म्हणजे समजेल मी काय म्हणतो तें ।

१३ - कांही नको वाचायला ! अरे भाऊ, श्रीरामचंद्राशिवाय या जगांत दुसरें कांहीं तरी आहे का ? अहाहा ! काय तें भव्य देवालय ! हजारों स्त्रीपुरुषांच्या हदयांतून बाहेर पडलेला केवढा तो रामनामाचा प्रचंड गजर !

१४ - निवळ कत्तलखाना ! निर्दय खाटकांनी - रक्तांनी भरलेल्या मोठमोठ्या सुर्‍यांनीं - व दुष्ट मांसाहारी लोकांनी सर्व जग व्यापले आहे ठाऊक आहे ! नको ! माणसाच्या तीव्र क्षुधेवर कापायला आणलेल्या निरुप्रदवी पशूच्या आत्म्यांनी काढलेला भयंकर रुदनस्वर ऐकणें नको !

'' ..... हायरे दैवा ! सत्तर मुलें ! - पण सगळीं मला टाकून गेलीं ना ! बाळांनो ! अरे माझ्या छबकड्यांनो ! या ! जेथें असाल तेथून धांवत येऊन मला - आपल्या आईला - एकदां तरी कडकडून भेटारे ! - काय ! काय म्हणतां ? माझी सगळी लेंकरें मरुन पडलीं आहेत ! - हाय ! अहो आणा ! मी आपल्या पायां पडतें ! पण कसेंही करुन त्यांची व माझी एकदां तरी भेट करवा ! त्यांच्या मुखाचें मला शेवटचें चुंबन घेऊं द्या ! - मरायच्यापूर्वी त्यांचे दोन गोड शब्द तरी माझ्या कानी पडूं द्या ! - हाय ! त्यांची व माझी आतां मुळीच भेट व्हायची नाहीं ? ते स्वर्गाला जायला निघाले आहेत ? कोठें आहेत ? अरे बाळांनो ! थांबा ! आपल्या आईशीं जातां जातां दोन शब्द तरी बोला ! - अगबाई ! एकाएकी कसला बरें गोंगाट सुरु झाला ? काय ? माझीं मुलें आली ? कोठें आहेत तीं ? मला नाहीं का - हो दिसायची तीं ? नुसतें त्यांचें बोलणेंच मला ऐकूं येईल ? थांबा ! बाळांनो ! अरे, असा गलका करुं नका ! एक एक जण बोला ! - काय म्हटलेंत ? जगामध्यें गेलां होतां ? अस्सें कां ? जगामध्यें काय पाहिलें ? कसें आहे जग ? बाळांनो ! अशी गर्दी करुं नका ! - सांगा ! नीट सांगा !

' १ - जग कसें आहे म्हणतेस ? अग बाई ! जग म्हणजे भयंकर काळोख आहे काळोख ! आणि काय सोसाट्याचा वारा तो ! अरे राम ! नको रे बुवा पुन्हा आपल्याला तें जग !

२ - नाहीं ग आई ! हा कांही तरीच सांगत आहे झालें ! मी सांगूं का तुला जग कसें आहे तें ? जग म्हणजे निव्वळ चंद्रप्रकाश आहे चंद्रप्रकाश ! काय ती रमणीय बाग ! अहाहा ! पुष्पांच्या मधुर सुवासानें माझा जीव कसा अगदी आनंदानें गुंग होऊन गेला होता !

३ - खरेंच ! जगांतल्या विड्यांच्या धुरानें व शौचकुपांतील नरकाच्या घाणीनें माझा जीवसुद्धां अगदीं गुंग होऊन गेल होता ! ओकून ओकून माझी कोण पुरे वाट झाली ! आणि हा म्हणतो जग मधुर सुवासानें भरलेलें आहे !

४ - कांही नाहीं ! सगळें खोटें आहे ! जिकडे तिकडे पाणीच पाणी ! आणि मध्यें एक दीपगृह ! याशिवाय जगांत दुसरें तिसरें कांहीसुद्धां नाहीं !

५ - अरे काय सांगत आहांत तरी काय तुम्ही ! आई, यांचें तूं कांहीसुद्धं ऐकूं नकोस ! अबब ! काय ती लक्षावधि माणसांची धांवपळ ! सारख्या आगगाड्या येत होत्यां आणि जात होत्या ! त्यांच्या त्या कर्कश ओरडण्यानें व माणसांच्या गोंगाटानें ती प्रचंड इमारत कशी अगदीं गुदमरुन गेली होती ! छे ! छे ! माझें डोकें तर अगदी फिरुन गेलें होते !

६ - ठेवलीं आहेत लक्षावधि माणसें ! जगामध्यें काय तो एकच मनुष्य आहे ! आई, जगांत जिकडे तिकडे डोंगरच डोंगर आहेत ! अहाहा ! काय तें सुंदर व लहानसें देऊळ ! प्रत्यक्ष शांततादेवीच तेथें वास करीत आहे !

७ - कांहीं नाही ! जग म्हणजे निवळ सडकी घाण आहे घाण ! अनंत रोगांनीं कुजविलेल्या देहांतील घाण उपसणें किंवा प्रेतें फाडणें येवढेंच काय ते जगामध्यें आहे !

८ - नाही - नाहीं ! जग म्हणजे दारु आहे दारु ! बिभत्स गाणीं, हसणें - खिदळणें - नाचणें -

९ - अरे वा ! हा तर नाचायला लागला की ! अरे वेड्या ! जगांत तुरुंगाशिवाय दुसरें तिसरें कांहींसुद्धा नाही ! अरे बापरे ! काय तो आरडाओरडा ! आणि काय ते रक्ताच्या चिळकांड्या उडविणारे - व उघड्या देहावर तडातड उडणारे भयंकर फटकारे ते ! नको रे बुवा ! आठवण झाली कीं कसे शहारे येतात अंगावर !

१० - आई ! जग म्हणजे नाटक आहे नाटक ! पोटाची खळगी भरण्याकरितां हंसणें खोटें - रडणें खोटें - आणि प्रेम करणेंही पण खोटें ! समजलीस !

११ - छे ! छे ! भलतेंच कांहीं तरी ! सुस्वर वाद्यें - मधुर गायन आणि शुद्ध पतिपत्नीप्रेम - यांनीच सर्व जग व्यापले आहे ! हार्मोनियम वाजविणार्‍या पतीच्या मानेभोंवती प्रेमानें आपला उजवा हात टाकून व डाव्या हातानें मुलाला कडेवर घेऊन, मधुर कंठांतून सकल विश्वावर गायनामृत सिंचन करणार्‍या त्या प्रेमळ पत्नीला पाहून मला किती आनंद झाला म्हणून सांगूं तुला ! आई ! -

१२ - संपलें कीं नाहीं चर्‍हाट अजून तुझें ? खून ! विश्वासघात ! यांनी सगळें जग भरलें आहे ठाऊक आहे ! अरे, मॅकबेथ नाटकाच्या दुसर्‍या अंकांतील दुसरा प्रवेश वाचून पहा, म्हणजे समजेल मी काय म्हणतो तें ।

१३ - कांही नको वाचायला ! अरे भाऊ, श्रीरामचंद्राशिवाय या जगांत दुसरें कांहीं तरी आहे का ? अहाहा ! काय तें भव्य देवालय ! हजारों स्त्रीपुरुषांच्या हदयांतून बाहेर पडलेला केवढा तो रामनामाचा प्रचंड गजर !

१४ - निवळ कत्तलखाना ! निर्दय खाटकांनी - रक्तांनी भरलेल्या मोठमोठ्या सुर्‍यांनीं - व दुष्ट मांसाहारी लोकांनी सर्व जग व्यापले आहे ठाऊक आहे ! नको ! माणसाच्या तीव्र क्षुधेवर कापायला आणलेल्या निरुप्रदवी पशूच्या आत्म्यांनी काढलेला भयंकर रुदनस्वर ऐकणें नको !

१५ - हा ! हा ! हा ! अरे वेडयांनो ! जग म्हणजे एक सर्कस आहे सर्कस ! पशूंनीच काय, पण माणसांनींसुद्धां, त्या लहानशा वर्तुळामध्यें जगाच्या नियमाप्रमाणें वावरलें पाहिजे ! जरा कोठें चुकायचा अवकाश, कीं बसलेच चाबकाचे फटकारे अंगावर ! तेथें स्वच्छंदीपणाला यत्किंचितसुद्धां वाव नाहीं ! हो !

१६ - कांहीं तरी सांगत आहेस झालें ! सद्गुणी आत्म्यांचा छळ आणि आत्महत्या, यांनींच सगळें जग भरलें आहे ! ' नाहीं रे देवा आतां मला हा छळ सोसवत ! ' असें रडत रडत म्हणून त्या गरीब बिचार्‍या बालविधवेनें कशी धाडकन् विहिरीमध्यें उडी टाकली पण ! जग म्हणजे छळ, निराशा -

१७ - आग ! आग ! अरे बाबा, सगळें जग आगीमध्यें होरपळून - भाजून - मरत आहे ! मनाला - जिवाला - शेवटी देहालासुद्धां आग लागते आग ! शिव ! शिव ! केवढा तो भयंकर अग्नीचा डोंब ! - चार - पांचशे माणसें कशी ओरडून - ओरडून - तडफडून - अखेरीं मेलीं पण !

१८ - नाहींग आई ! ईश्वरभक्तीशिवाय जगांत दुसरें कांहीसुद्धां नाही ! महात्मा ख्राइस्टच्या तसबिरीजवळ गुडघे टेकून - हात जोडून - आणि नेत्र मिटून बसलेली व शांत अशा ईश्वरी प्रेमामध्यें बुडून गेलेली ती चौदा - पंधरा वर्षाची बालिका मीं पाहिली मात्र ! - अहाहा ! त्या वेळेस मला केवढी धन्यता आणि किती आनंद झाला म्हणून सांगूं तुला ! आई -

१९ - अहो धांवा ! डेस्डिमोनेचा खून झाला ! कॉडेंलिया फांसावर चढली ! पांखरें मेलीं - वणवा पेटला ! धांवा ! धांवा !! हाय ! जगांत अन्याय ! अन्याय ।

२० - हा ! हा ! हा ! अरे वेडयांनो ! जग मुळीं नाहींच आहे ! हं ! कसला अन्याय ! आणि कसची ईश्वरभक्ति !

इतर मुलें - नाहीं ! तूं खोटे बोलतोस ! जग आहे ! आम्ही सांगतों जग कसें आहें तें ! ऐका ! ऐका ! गलका करुं नका ! ऐका ! '

आगपेटी - बाळांनो ! अरे थांबा ! असा गोंगाट करुं नका ! हं ! सांगा ! नीट पुनः एक एक जण सांगा ! कसें आहे म्हटलेंस जग ? - सगळाच गोंधळ ! एकाचेंही सांगणें दुसर्‍याच्या सांगण्याशीं मुळींच जुळत नाहीं ! खरें तरी कोणाचें मानूं ! - आणि खोटें तरी कोणाचें समजूं ! काय म्हटलेंस ? तूं सांगतोस खरें जग कसें आहे तें ? बरें तर, सांग पाहूं - आई ! मेलें ! मेलें ! कोणी चांडाळानें मला पायाखाली चिरडली ! मी मेलें !!.....''