सान्त्वन

विमल या कलिका लतिकांवरी

उकलती नच भूवरि तोंवरी

गळुनिया माळति, मिळती धुळीं

जुळवितां तुज येतिल का मुळीं १

जुळवितां कधिं जें तुज येइना,

तळमळूं न तयास्तव दे मना;

अनय काय कधीं हरिही करी?

धरुनि भाव असा मन आवरीं. २

तव करीं हरिनें जरि ठेविली

परत ठेवचि ही बघ घेतली;

तुज दयाघन देइल तो पुन्हा

धरुनि भाव असा धरिं रे मना. ३

सहज हें मज येथुनि सांगणें,

कठिण दुःख परी तुज सोसणें;

कळ तयासच ती कळते खरी

भिनत ज्या अति तीव्र सुरी उरीं. ४

कठीण रे कुसुमासहि टाकणें,

धुळिमधें रुळतां मग पाहणें,

कठिण रे किति बालक टाकणें

जड धुळींत करीं निज लोटणें ! ५

दगड बांधुनिया ह्रदयावरी

गिळुनिया निज दुःख कसें तरी,

कठिण मोह पळांतरिं सोडणें

कठिण, फार कठीणचि सोसणें ! ६

कठिण तो बघणें मग पाळणा

अति भयाण उदास अती सुना,

मधुर मंजुळ जो घुमला रवें

मग मुकाच मुकाच न पाहवे. ७

मधुर मंजुळ खासचि तो ध्वनी !

मधुर काय धरेवर त्याहुनी ?

मधुर वेणुनिनाद ? न त्यापुढें !

मधुर कोकिलकूजन ? छे, रडें ! ८

वसन तें बघणें मग दुःख दे,

छबकुलें खुललें बहु ज्यामधें;

स्मरण देतिल वस्तु अशा किती !

विसर होइल तो कवण्या रिती ! ९

नयन हे मिटतां शयनांतरीं

नयन ते खुलती कमलापरी;

चिमुकलेंच गुलाबमृदू मुख

उकलतां किति हो ह्रदया सुख ! १०

पसरतां कर आवळण्या तया,

उचलितां मुख चुंबन घ्यावया,

उघडतां इतक्यांतचि लोचन

तिमिर दाटचि दाटचि पाहुन. ११

उगिच चाचपतांच चहूंकडे

अगइ हा ! ह्रदयास कसें घडे ?

हळुच काय डसे ह्रदयास या ?

धगधगे उर तें मग कासया ? १२

भ्रम भरे ह्रदयांत जसें पिसें,

तनयदुःख न जों कळतें डसे

मग झराझर वाहति लोचन,

नयनि नीज शिरे मग कोठुन ? १३

चहुंकडे भरलें बघुनी तम

मन म्हणे, 'न शिर उरिं कां मम ?

स्मृति तमीं तरि पावुच मज्जन'

तरिहि जागति आंतर लोचन. १४

तमिंहि तेंच दिसे फिरुनी मुख;

तरि न दे ह्रदया फिरुनी सुख;

श्रवणिं तें हसणें रडणें पडे,

परि मना, तुजलागि कसें घडे ? १५

चपल तें कर हालविणें दिसे,

समयिं एकचि ये रडणें -हसें,

हळुहळू विसरे रडणें-हसें,

फिरुनिया ह्रदयांत भरे पिसें ! १६

तनयसौख्यचि तें मग भोगतां

दिननिशा विसरे मन हें स्वता;

विसरतां निज भान मुलासवें

कटुक कुक्कुट तो मग आरवे. १७

तडफडोनि उठे मग हें मन,

हलवितें शरिरा जड भेदुन;

ह्रदयिं भार धरोनि भयंकर

दिनकृतींत फिरे मग हा नर. १८

जरि हसे स्वजनात फिरोनिया

हळुच कांहिंतरी डसतें तया,

सकल हें अति दुस्सह दुस्तर,

कठिण, फार कठीण खरोखर ! १९

मृदुल फार सख्या, तव हें मन,

दिसति ते भरले तव लोचन;

बघुनिया तव रे मुख हें फिकें

ह्रदयिं कांहिं गमे ममही चुके. २०

न कळतां गळुनी नयनांतुनी

हळु उरीं वितळे जळ येउनी,

न कळतां ह्रदयांतुनि हें पहा

श्वसित ये, मिसळे पवनांत हा ! २१

अगइ ! काय तरी उरिं बोचलें ?

ममहि आठवती मजला मुलें !

खचित दुस्सह दुस्तर हें सख्या,

विसर केवि म्हणूं तुज तान्हुल्या ? २२

विसर बाळ कधीं न म्हणेन मी,

बुडव दुःखचि विस्मृतिचे तमीं;

प्रणयरत्‍न मळे चिखलीं तया

धुउनि निर्मळ दिव्य करीं सख्या. २३

खचित दुस्सह दुःख कळे मज,

चिरड दुःख तरी; प्रणयध्वज

फडकुं दे; सुविचार करीं जरा,

बघ अफाट विशाळ सख्या , धरा. २४

उगवला रवि का कधिं मावळे

नयनभूतजळें नच जो मळे ?

तनयहीन किती जनकां करी,

रडवितो किति भूवरी सुंदरी ! २५

हरिस जें रुचतें सखया, खरें

खचित नीटहि, योग्यहि तेंच रे;

विसर यास्तव शोक सख्या, परी

तनय तो स्मर तूं वरचेवरी. २६

भगिनि, मीं तुजला नच पाहिलें,

तरि तुला स्मरतां मन हें उले;

तुजशि शांतवुं सांग कसा तरी ?

हरि करोच दया तुझियेवरी. २७

दिवस जातिल हेहि निघोनि गे ?

जगतिं काय असें नच जें निघे ?

ह्रदय होइल शांत तुझें जईं

निज मना म्हणशील असें तईः- २८

"अगइ ! आठवतें मन तान्हुलें,

हरिस तें रुचलें मम सोनुलें,

उचलिलें, पदरीं निज घेतलें

अतिदयानिधिनें हरिनें भलें. २९

कुटिल पातकपूर्ण धरा दिसे,

वदन निर्मळ का असतें तसें ?

उचलिलें हरिनें म्हणुनी तुला

मुख मळो न, अशा धरि हेतुला. ३०

सदन हें मम दुःखतमोन्वित,

सदन तें सुखशांतिविराजित;

हरि निजांकिं तुला रमवी वरी,

अति दयाघन तो नय आचरी." ३१

धगधगे उर-कुंडचि हें तुझें

अति पवित्रहि निर्मळ पुण्य जें,

कुसुम हें मम अपिं तयावरी

जरि जळे तरि तेथ जळो तरी. ३२