पात्रता 3
आपणास हा प्रकाश कसा मिळणार ? परमोच्च सत्याकडे कष्टाने सतत चढत जाण्यानेच दिव्य दृष्टी मिळते. सतत श्रम करूनच दुसर्‍याच्या उपयोगी आपण पडू शकू, ही गोष्ट आपण सदैव ध्यानात धरली पाहिजे. ज्या ज्या मार्गात आपण घुसू, तेथे शक्य तितके पुढे आपण गेले पाहिजे. त्या त्या कर्मक्षेत्रात परमोच्च तत्त्वाचे दर्शन करून घेतले पाहिजे. रात्रंदिवस काम काम. काम करूनच स्वत:चा व स्वत:च्या बंधूंचा उध्दार करण्याची पात्रता आपल्या अंगात येईल. काम करीत गेल्यानेच अधिकाधिक शक्ती व उत्तरोत्तर अनुभवपूत निर्मळ दृष्टी प्राप्त होत जातील. प्राचीन ज्यू लोकांची प्रार्थना आपल्या ओठांवरही सदैव नाचू दे. “प्रभू, तुझ्या ह्या सेवकांना तुझे काम सांग. ह्या सेवकांच्या मुलाबाळांना तुझे वैभव दे.” आपण आज ईश्वराचे काम करू, आपल्या मागून येणार्‍या पिढीला प्रकाश, आनंद व वैभव लाभेल.
अंत:करणात क्षुधा वाढू लागली तरी प्रथमच मिळालेल्या लहानशा फळाला खाऊन समाधान घेऊ नका. भूक लागली तरी उतावीळ होऊ नका. उतावीळपणाने केलेले काम, अविचाराने केलेले काम पतनास व नाशास कारणीभूत होतो. लोककल्याणासाठी एवढे प्रयत्न करीत असूनही अद्याप फळ कसे मिळत नाही असे मनात आणून जळफळणारे, बोटे मोडणारे, अधीर लोक नेहमी दिसतात. परंतु अशी अधीरता म्हणजे खरी भूतदया नव्हे. रोगी लवकर बरा होत नाही म्हणून रोग्यावर जळफळणारा हा खरा सेवक नव्हे. मुलग्याची किती सेवाशुश्रूषा करू, असे म्हणून माता कंटाळणार नाही. खर्‍या प्रेमाला व खर्‍या सेवेला कंटाळा माहीतच नसतो. “मला सदैव सेवा करावयास मिळू दे” असे खरा सेवक, खरा संत म्हणत असतो. ताबडतोब फळ मिळविण्याची इच्छा करणार्‍याचा प्रयत्न हा क्षणिक असतो. तो तामस प्रयत्न होय. अखंड सेवा, अखंड धारणा अनुभवाने हळूहळू पूर्ण होत जाणारी प्रज्ञा ह्या गोष्टी पदरी असल्याशिवाय मी इतके घाव घातले, मी इतकी सेवा केली, असे मोजण्याचा अधिकार नाही. बुध्दी जवळ असल्याशिवाय शुध्द सेवा करता येत नाही. आणि ही बुध्दी अनुभवानेच मिळत असते. आणि अनुभव म्हणजे प्रत्यक्ष सेवा. सेवा व ज्ञान ही परस्परावलंबी आहेत.
मागे फार लांबचा आहे. पल्ला पुष्कळ गाठावयाचा आहे. तरवारीच्या धारेवरून चालत जावयाचे आहे. कधी कधी पुढचे पाऊल टाकावयासही तेथे नीट दिसत नाही. संत ऋषिमुनी- त्या मार्गाने जे गेले ते असे सांगत आहेत - “तरीही निराश नको होऊ. जागा हो व ऊठ. धडपड करीत पुढे चल. ध्येय मिळेपर्यंत एक क्षणभरही थांबू नको.