Get it on Google Play
Download on the App Store

लिंबोळ्या

एकटा एकटा अगदी एकटा

अज्ञात बेटात अज्ञातवासात

दिवस कंठीत दिवस मोजीत

आहे मी दुर्भागी अगदी अभागी

घरदार दूर आईबाप दूर

मुलेबाळे दूर माय त्यांची दूर

इथे मी एकटा अगदि एकटा !

अशाच तंद्रीत अशाच भ्रांतीत

घरच्या स्मृतीत होऊनिया रत

बसलो होतो मी ’जीवन-आश्रमी’

एका सायंकाळी लिंबतरुखाली !

आकाशी मोठाले ढग काळे काळे

ढग वळवाचे मृग पावसाचे

अचानक आले खाली कोसळले

आले तसे गेले पुन्हा लख्ख झाले !

लिंब झाला चिंब भिजलो मी चिंब

जरी माझ्यावर होते त्याचे छत्र

कितीतरी वेळ मृगाचा हा खेळ

उभा मी पाहत परी शून्य चित्त !

मधून मधून अंग हालवून

जलबिंदूसर माझ्या शिरावर

सोडी ओघळून मजेत तो लिंब !

आणिक आपल्या पिकल्या लिंबोळ्या

टाकून दे खाली टपटप खाली

मजेत तो लिंब !

हातात घेतली एक मी लिंबोळी

वाटले चोखोनी चव तिची घ्यावी

कडवट गोड करावया तोंड !

परी न चाखिली टाकून ती दिली

माझा प्रौढपणा तसे करु दे ना

आणि माझे मन पंख पसरुन

भूतकाळामध्ये बाळपणामध्ये

गेले ते उडून मजला घेऊन !

माझ्या वाडीतील छोटी ती पडळ

पुढे रुंद ओटा शेजारीच गोठा

विहीरीजवळ थोराड तो लिंब !

ज्येष्ठ सुरु झाला मृगपावसाचा

आणि पावशाचा ’पेर्ताऽहो पेर्ताऽ‍हो’

टाहो फोडण्याचा

पिकल्या लिंबोळ्या खाली गळण्याचा !

भाऊ नी बहिणी मित्र नी मैत्रिणी

मिळुनी सगळे वेचल्या लिंबोळ्या

होते ते ’हापूस’ किंवा ’राजहंस’

पिवळे धमक आंबे नामवंत

आणि पडवीत तृण पसरुन

आम्ही त्या आंब्यांच्या लावियेल्या आढया

आंबराई होती पाडला लागली

घरामधी होत्या आढया लागलेल्या

पण त्या आढयांची पाडाच्या आंब्यांची

शुद्धही नव्हती गोडीही नव्हती !

आम्ही आढीतल्या शेलक्या पिवळ्या

काढिल्या लिंबोळ्या भरल्या टोपल्या

आणि ओटीवर मांडिला बाजार

खरेदीविक्रीचा झाला व्यवहार

चिंचोक्यांचा गल्ला केला मग गोळा

रुपये आण्यांचा हिशोब तो साचा !

कमाई पाहून गेलो हरखून

मग सगळ्यांनी मिळून चाखिल्या

पिवळ्या लिंबोळ्या !

आणिक म्हणालो, ’काय आंबे गोड !’

पुन्हा परतून आले माझे मन

आणि लिंबाखाली नव्हते ते आंबे

लिंबोळ्यांचा खच घ्यावया वेचून

पुन्हा तो संकोच !

मग मी बाळांना माझ्या सोनुल्यांना

मनच्या मनात घातलीसे साद

होती ती पुण्यात आपुल्या घरात

हासत खेळत नाचत डोलत !

’यारे इंदू, सिंधू शाम आणि नंदू

ये ग बाळ मंदा तान्हुल्या आनंदा !’

माझ्या भोवताली नाचा थयथय !

मोठयाने मोठयाने आरडा ओरडा

येथला एकांत भयाण एकांत

पिटूनिया टाळ्या पिटाळून टाका !

घ्यारे वेचूनिया येथल्या लिंबोळ्या

आंबे समजून सारे खा चोखून

मिटक्या मारुन म्हणा, ’हे हपूस

किती गोड गोड !’

हातात माझिया देऊन लिंबोळ्या

करा ना एकदा खाण्याचा आग्रह

होऊ द्या एकदा मुलामध्ये मूल

तुम्हा छोटयांमध्ये एक मोठे मूल !

माझिया वंशाचे माझिया रक्ताचे

माझिया बाल्याचे माझिया भावांचे

तुम्हा आहा अंश !

तुमच्यात माझा तुमचा माझ्यात

भरलेला आहे माझ्या ममत्वाचा

काही एक अंश !

गेलेल्या वाल्याचा गेलेल्या काळाचा

उगीच का शोक ?

गेलेच जे नाही हरपले नाही

अशा त्या श्रेयाचा उगीच का शोक ?

कल्पने, आवर आपली पाखर

पुन्हा वास्तवात चित्त आहे येत

अरेरे ! पुन्हा मी उरलो एकटा

अगदी एकटा

एका सायंकाळी लिंबतरुखाली !

डोळ्यांतून माझ्या गळून पडल्या

अश्रूंच्या लिंबोळ्या !

सहानुभूतीने आणि त्या लिंबाने

वरुन गाळिल्या आपल्या लिंबोळ्या !

लिंबोळ्या

ग.ह.पाटील
Chapters
समर्पण घाटमाथ्यावर स्वप्न ! मैत्रिणी ! पुनरागमन ! उशीर उशीर ! उत्कंठा ! पुष्पांचा गजरा जकातीच्या नाक्याचे रहस्य ! वेळ नदीच्या पुलावर बालयक्ष आजोळी आजोबा डराव डराव ! मागणे बगळे ! माझी बहीण बाजार मेघांनी वेढलेला सायंतारा मानवीं तृष्णा बहरलेला आकाश-लिंब ! विचारविहग भटक्या कवी ! वेताळ नांगर इंफाळ गस्तवाल्याचा मुलगा रानफुले सोनावळीची फुले प्रचीति दूर दूर कोठे दूर ! हे स्वतंत्र भारता गुरुवर्य बाबूरावजी जगताप यांस अभिवादन अहो, खानदेशस्थ सन्मित्र माझे ! त्रिपुरी पौर्णिमा कागदी नावा ध्येयावर ! प्रतिभा जाईची फुले लिंबोळ्या प्रभो मी करीन स्फूर्तीने कूजन किती तू सुंदर असशील ! विराटस्वरुपा, ब्रम्हाण्डनायका----! लाडावले पोर----! हवा देवराय, धाक तुझा ! उजळेल माझे जीवन-सुवर्ण ! घरातच माझ्या उभी होती सुखे ! तुझी का रे घाई माझ्यामागे ? तुझ्या गावचा मी इमानी पाटील ! देव आसपास आहे तुझ्या ! देवा, माझे पाप नको मानू हीन ! सर्व हे नश्वर, शाश्वत ईश्वर ! अपूर्णच ग्रंथ माझा राहो ! कळो वा न कळो तुझे ते गुपित ! देवा, तूच माझा खरा धन्वंन्तरी ! नका करु मला कोणी उपदेश वाळवंटी आहे बाळ मी खेळत ! चिमुकले बाळ आहे मी अल्लड ! सुरेल वाजीव बन्सी पुन्हा ! कोण माझा घात करणार ? केव्हाची मी तुझी पाहताहे वाट प्रभो, तुझ्या एका मंगल नामात--- कोण मला त्राता तुझ्यावीण ? कृतज्ञ होऊन मान समाधान ! वल्हव वल्हव प्रभो, माझी होडी ! यापुढे मी नाही गाणार गार्‍हाणे आता भीत भीत तुला मी बाहत ! बाळ तुझे गेले भेदरुन भारी ! महात्मा महात्मा महात्मा महात्मा महात्मा महात्मा महात्मा स्वातंत्र्य म्हणजे ईश्‍वराचे दान ! फार मोठी आम्हा लागलीसे भूक ! आक्रोश, किंकाळ्या ऐकल्या मी ! आता हवे बंड करावया ! कोटिकोटि आम्ही उभे अंधारात परदेशातून प्रगट हो चंद्रा ! अरे कुलांगारा, करंटया कारटया ! आपुलेच आहे आता कुरुक्षेत्र ! तोच का आज ये सोन्याचा दिवस ? जगातले समर्थ ! नांदू द्या तुमची साम्राज्ये सुखात ! दोस्त हो, तुमची गोड भारी वाचा ! हे फिरस्त्या काळा नका वाहू व्यर्थ संस्कृतीचा गर्व ! असा तू प्रवासी विक्षिप्त रे ! रामराज्य मागे कधी झाले नाही आई मानवते मानवाचा आला पहिला नंबर ! जातीवर गेला मानव आपुल्या ! अभागिनी आई, पुरा झाला घात ! आरंभ उद्यान, शेवट स्मशान आता भोवतात तुमचे ते शाप ! यंत्रयुगात या आमुचे जीवित ! अपूर्वच यंत्रा, तुझी जादुगिरी ! असे आम्ही झालो आमुचे गुलाम ! मार्ग हा निघाला अनंतामधून कोटि ब्रह्माण्डांची माय तू पवित्र जे का हीन दीन त्यांची ही माउली ! जुनेच देईल तुज तांब्यादोरी निसर्ग महात्म्याची वृत्ति आपुल्या पावित्र्ये धन्य नरजन्म देऊनीया मला दूर कोठेतरी माझिया जीवनसृष्टीच्या ऋतूंनो ! क्षितिजावरती झळक झळक ! फार थोडे आहे आता चालायचे ! शिशिराचा मनी मानू नका राग आपुले मन तू मोठे करशील कुणी शिकविले लुटा हो लुटा खरा जो कुणबी चाळीसाव्या वाढदिवशी कुटुंब झाले माझे देव वाटसरू शुद्ध निरामय सहज मी मागे वळून पाहिले होईल साकार स्वप्न एक तरी एकला छेडीत आलो एकतारी तुरी हातावर देऊन पाखरा कोंडुन ठेविशी पिंजर्‍यात मला ! तुझा मी कोणता अपराध केला ? नाटकी मी, नका भुलू माझ्या सोंगा आई, तुझा कैसा होऊ उतराई ? तुमच्या प्रेमाची हवी मला जोड ! नाही मज आशा उद्याच्या जगाची ! काही नाही माझ्या सांत्वनाला उणे ! तिळगूळ आता निरोपाचे बोलणे संपले दुबळ्याचे बळ माझे ते कितीक ! नाहीतर उरी फुटशील ! कुर्‍हाडीच्या दांड्या, सांभाळ सांभाळ ! उमर खय्यामा माझ्या जीवनाचा झालो मी गायक ! कोण तू----?