Get it on Google Play
Download on the App Store

अध्याय १७

श्रीगणेशाय नमः ॥ श्रीकृष्णाय नमः ॥
आजि नवल जाहलें अद्भुत ॥ जे भक्तविजय पातला वसंत ॥ म्हणोनि सज्जनजनवनांत ॥ गौरव बहु उदेलें ॥१॥
अर्थाची प्रभा फांकतां जाण ॥ बोधाचा शीतळ सुटला पवन ॥ तेणें जिज्ञासुवृक्षासी अंकुरण ॥ फुटों पाहे एकसरें ॥२॥
अर्थाच्या पल्लवशाखा ॥ सज्ञानपुष्पें आलीं देखा ॥ विज्ञानस्थिति अमोलिका ॥ फळें आलीं अविनाश ॥३॥
ऐसें श्रृंगारूनि वन ॥ दिसे अति शोभायमान ॥ त्रिविधतापें संतप्त जन ॥ ते बैसले येऊन छायेसी ॥४॥
जीवन्मुक्त जे राजहंस ॥ ते ये स्थळीं क्रीडावयास ॥ निजभक्तकथा अति सुरस ॥ सेविती राजस निजप्रीतीं ॥५॥
कोणी अज्ञान आहेत जन ॥ ते दुरूनि विलोकिती हें वन ॥ पुष्पीं फळीं शोभायमान ॥ देखतां संपूर्ण मन निवालें ॥६॥
मागिले अध्यायीं कथा गोमटी ॥ कूर्मदासासी भेटले जगजेठीं ॥ तयासी सांभाळूनि कृपादृष्टीं करीत सुखगोष्टी निजप्रेमें ॥७॥
आतां वैराग्यामाजीं शिरोमणी ॥ राका कुंभार वैष्णव ज्ञानी ॥ त्याचे चरित्र रसाळ वाणी ॥ परिसा श्रवणीं भाविक हो ॥८॥
बांका तयाची कांता ॥ परम भाविक पतिव्रता ॥ कन्या जाहली लावण्यसरिता ॥ वंका नाम तियेचें ॥९॥
तो गुजराथी कुंभार निश्चित ॥ नांदत होता पंढरींत ॥ भाजनें विकून नगरांत ॥ भजन करीत श्रीहरीचें ॥१०॥
ऐसें होतां दिवस बहुत ॥ नवल वर्तलें अघटित ॥ हिरवीं भाजनें वाळवून निश्चित ॥ माजघरांत ठेविलीं ॥११॥
तों घरीं मांजर व्याली जाण ॥ डेरियांत पिलीं ठेविलीं तिण ॥ रात्रंदिवस घरटी धालून ॥ स्तनपान करवीतसे ॥१२॥
तंव कोणे एके दिवसीं ॥ हिंडावया गेली बिळासीं ॥ कुलालें भाजनें आव्यापासीं ॥ नेलीं वेगेंसीं न कळतां ॥१३॥
पिलीं होतीं जयांत ॥ तोही डेरा घातला आव्यांत ॥ इंधनें घालोनि त्वरित ॥ कृशानु तेव्हां पेटविला ॥१४॥
प्रदीप्त जेव्हां जाहला अग्न ॥ तंव मांजर आली फेरी करून ॥ घरांत पाहे विलोकून ॥ तों न पडत पिलीं दृष्टीसी ॥१५॥
बाहेर येऊन उठाउठीं ॥ आव्याभोंवतीं घाली घिरटी ॥ कुलाल उमजला तेव्हां पोटीं ॥ ललाट पिटी निजकरें ॥१६॥
कांतेसी म्हणे हायहाय ॥ मजपासूनि घडला अन्याय ॥ ते धांवत आली लवलाह्य ॥ म्हणे काह जाहलें हो ॥१७॥
कंठ होऊन सद्गदित ॥ राका कांतेप्रति सांगत ॥ पिलीं होतीं भाजनांत ॥ तीं मीं नकळत जाळिलीं ॥१८॥
मोहें ओरडे त्यांची जननी ॥ घिरट्या घाली आपुलें सदनीं ॥ काय करूं या संकटलागूनी ॥ अंग धरणीं टाकिलें ॥१९॥
राका बांका उभयतां ॥ म्हणती धांवधांव पंढरीनाथा ॥ लाक्षागृहीं पंडुसुतां ॥ राखिलें जळतां कैशापरी ॥२०॥
कढयींत पडिले मंडूक सान ॥ तळीं पेटला बहु कृशान ॥ तेणें केलें तुझें चिंतन ॥ संकट जाणून ते वेळीं ॥२१॥
त्यास पावलासी रुक्मिणीकांता ॥ उदक न तापेचि सर्वथा ॥ तैशाच परी या आकांता ॥ पंढरीनाथा पाव वेगीं ॥२२॥
अघटित संकट घातलें माय ॥ परी तूं करिसील तें नव्हेचि काय ॥ प्रल्हाद अग्नींत वांचला पाह्य ॥ तुझे पाय आठवितां ॥२३॥
हे मार्जारयोनि तमोगुण ॥ सर्वथा न घडे तुझें चिंतन ॥ परी तूं कृपासागर चैतन्यघन ॥ वांचवीं प्राण पिलियांचे ॥२४॥
कांता म्हणे भ्रतारासी ॥ कांहीं नवस करा देवासी ॥ तेणें तरी हृषीकेशी ॥ अति वेगेंसी पावेल ॥२५॥
राका बोले प्रतिउत्तर ॥ अग्नींत पिलें वांचवील जर ॥ मी सर्वथा न करीं संसार ॥ शारंगधर पावलिया ॥२६॥
ऐसें कल्पोनियां अंतरीं ॥ उभयतां निजलीं धरणीवरी ॥ म्हणती धांव पाव श्रीहरी ॥ संकट निवारीं दिनाचें ॥२७॥
नेत्रीं ढळढळां अश्रु वाहात ॥ गात्रें विरळ पडलीं समस्त ॥ धुळीनें भरलें अंग सत्य ॥ वायु अद्भुत सुटलासे ॥२८॥
सतीनें घेतलें असतां वाण ॥ तो भ्रतार जाहला गतप्राण ॥ मग कांतेसी नाठवे देहभान ॥ सहगमन करीतसे ॥३०॥
असो दोनरात्रपर्यंत ॥ आव्यामाजी कृशानु जळत ॥ तोंपर्यंत कुलाल तेथ ॥ पडला निश्चेष्ट मेदिनीं ॥३१॥
नवसासी पावेल श्रीहरी ॥ ही आशा धरूनि अंतरीं ॥ बांकाही तेथें रुदन करी ॥ म्हणे धांव सत्वरी विठ्ठला ॥३२॥
तिसरे दिवशीं कृशानु शांत ॥ होऊनि भाजनें दिसती समस्त ॥ मांजर भोंवतीं घिरट्या घालीत ॥ मोहें ओरडत अट्टाहासें ॥३३॥
तों अघटित करी रुक्मिणी कांत ॥ श्रोते परिसा भाग्यवंत ॥ आव्यामाजी पिलीं बाहात ॥ जननीची मात ऐकूनि ॥३४॥
कुंभार आणि त्याची कांता ॥ पाहती जाहलीं उभयतां ॥ तों आव्यामाजी डेरा होता ॥ तो हिरवा अवचितां देखिला ॥३५॥
त्यांत मांजरीचीं पिलीं तीन ॥ जीवंत देखिलीं निजदृष्टीनें ॥ म्हणे मज पावला रुक्मिणीरमण ॥ भक्तभूषण कृपाळु ॥३६॥
तीन दिवसपर्यंत देख ॥ नाहीं घेतलें अन्न उदक ॥ सुकोनि मुख गेलें अधिक ॥ लतें उल्हासें टवटवलें ॥३७॥
दीपकासी स्नेहसूत्र पावल्या सहज ॥ तो जैसा दिसे तेजःपुंज ॥ कीं उर्वीवरी वर्षतां मेघराज ॥ तृणबीज वाढे जैसें ॥३८॥
नातरी कांसवी न पाजितां पिलियांस ॥ दृष्टीनेंचि करी क्षुधेचा नाश ॥ कीं द्रव्य सांपडतां कृपणास ॥ चित्त उल्हासे तयाचें ॥३९॥
कां पूर्वेस उगवतांचि वासरमणी ॥ सरोवरीं विकसती कमलिनी । राका कुंभाराचें मनीं ॥ तैशाचपरी उल्हास ॥४०॥
सकळ पंढरीचे लोक बोलती ॥ धन्य याची सप्रेम भक्ती ॥ संकतीं पावला रुक्मिणीपती ॥ अघटित कीर्ति हे जाहली ॥४१॥
राका कांतेसी वचन बोलत ॥ म्यां नवसिला होतां पंढरीनाथ ॥ कीं पिलीं वांचली अग्नींत ॥ तरी प्रपंच निश्चित करीनां ॥४२॥
संकटीं पावला जगज्जीवन ॥ आतां कासया संसारभान ॥ ऐसा अनुताप मनीं धरून ॥ गांवींचे ब्राह्मण पाचारिले ॥४३॥
शुद्ध भावार्थ धरूनि चित्तीं ॥ घर लुटविलें विप्रांहातीं ॥ आपण कौपीन नेसोनि प्रीतीं ॥ कांतेप्रती एक दीधली ॥४४॥
उदरप्रवृत्तीकारण ॥ काष्ठें वेंचिती रानांतून ॥ त्यांचें अन्न विकत घेऊन ॥ अतिथीस भोजन घालिती ॥४५॥
शेष राहिलें जें मागें ॥ तें कन्येसमवेत भक्षिती तिघें ॥ अहोरात्र सप्रेमरंगें ॥ चित्तीं पांडुरंग आठविती ॥४६॥
बिंदीच्या चिंध्या वेंचूनी ॥ त्या गुंडाळूनि लिंगस्थानीं ॥ याविरहित वस्त्र दिल्हें कोणीं ॥ तरी तें नयनीं न पाहती ॥४७॥
सिंपियाचे दारापासीं ॥ चिंध्या वेंचित एके दिवसीं ॥ तंव काय बोले नामवंशी ॥ वैराग्य कासया घेतलें ॥४८॥
पलिते करावयासी जाण ॥ चिरगुटें पाहिजेत आम्हांकारण ॥ ऐसें बोलिला तो कृपण ॥ अज्ञानपणें तयासी ॥४९॥
राका म्हणे कांतेप्रती ॥ जे निष्कारणीं पडिले क्षितीं ॥ तरी ते घेऊन भलत्या रीतीं ॥ काया निगुती झांकिजे ॥५०॥
ब्राह्मण भोजन करूनि जाण ॥ बाहेर टाकिती उच्छिष्टपान ॥ तें ढोंगास गुंडाळून ॥ गुदस्थान झांकिती ॥५१॥
उदंड बैरागी आहेत जनीं ॥ परी याचे साम्यतेसी न कोणी ॥ दृष्टांत योजितां कवीची वाणी ॥ जाहली असे कुंठित ॥५२॥
पृथ्वीचें वजन करावया रोकडें ॥ जैसें विस्तीर्ण नाहीं परडें ॥ तेवीं भगवद्भक्तांचे पवाडे ॥ वर्णितां वेडें मन होय ॥५३॥
भास्कर धरवेल मुष्टींत ॥ समीर कोंडवेल पिंजर्‍यांत ॥ परी भगवद्भक्तांची अनुपम स्थित ॥ वर्णितां कुंठित होय वाणी ॥५४॥
पराचे जीव वांचवावे प्राणें ॥ यास्तव संसार टाकिला कोणें ॥ क्षुद्र दैवतांचीं करूनि आराधनें ॥ पुत्र धन इच्छिती ॥५५॥
कच्चा पावशेर वांटीन शेरणी ॥ गजांतलक्ष्मी दे भवानी ॥ जेवीं गाजरांची तुळा द्विजांसी अर्पूनी ॥ अंतीं विमानीं बैसेन म्हणे ॥५६॥
तैसा संसारिक नव्हे कुंभार राका ॥ अघटित नवस केला देखा ॥ संकट पडलें वैकुंठनायका ॥ निजभक्तसखा पावला ॥५७॥
जाज्वल्य अनुताप धरिला मनीं ॥ जयाचे साम्यतेसी न पावे कोणी ॥ वंका कन्या सुलक्षणी ॥ स्नानालागोनि ते गेली ॥५८॥
तों नामयाची कन्या ते अवसरीं ॥ धूत होती भीमातीरीं ॥ वस्त्र आपटितां शिळेवरी ॥ शिंतोडे बाहेरी उडताती ॥५९॥
वंका म्हणे तिजलावूनी ॥ हळूचि आपटीं वो साजणी ॥ मी आतांचि स्नान करूनी ॥ मानसपूजनीं बैसलें ॥६०॥
ते म्हणे जातीची कुंभार ॥ आणि सोवळें दिसतें फार ॥ सुखाची टाकूनि संसार ॥ दारोदार हिंडतसां ॥६१॥
कामनिक भक्त तुझा पिता ॥ नवस केला पंढरीनाथा ॥ संकट घालोनि रुक्मिणीकांत ॥ संसारगुंता उगविला ॥६२॥
वंका म्हणे तिजलागोनी ॥ रडका नामा प्रसिद्ध जनीं ॥ बौद्धरूप असतां चक्रपाणी ॥ डोयी फोडून बोलविला ॥६३॥
ऐसें बोलूनि येरयेरां ॥ गेल्या आपुलाले घरा ॥ तों कीर्तनीं रिझवोनि रुक्मिणीवरा ॥ नामदेव मंदिरा पातले ॥६४॥
भीमातीरीं जाहलें भांडण ॥ तें वृत्त सांगीतलें आत्मजेन ॥ म्हणे ताता तुजलागून ॥ लाविलें दूषण ऐक तिणें ॥६५॥
म्हणे कलियुगीं बौद्धावतार निश्चित ॥ आणि राउळीं जाऊनि नामा भक्त ॥ डोयी फोडोनी प्रेमयुक्त ॥ रुक्मिणीकांत बोलविला ॥६६॥
आणि माझा पिता निरपक्ष खरा ॥ शुष्क काष्ठांचा आणोनि भारा ॥ तो विकूनियां बाजारा ॥ भरितो उदरा आपुल्या ॥६७॥
कन्येचें वचन ऐकोनी ॥ नामदेव विस्मित जाहले मनीं ॥ मग महाद्वारासी जाऊनी ॥ चक्रपाणि प्रार्थिला ॥६८॥
म्हणे देवा ऐक मात ॥ राका कुंभार तुझा भक्त ॥ तो निरपेक्ष किंवा कामयुक्त ॥ सांग त्वरित मजलागीं ॥६९॥
ऐसें पुसतां भक्त प्रेमळ ॥ हांसूनि बोले घननीळ ॥ त्याजऐसा वैराग्यशीळ ॥ न दिसे सकळ पृथ्वींत ॥७०॥
नामा म्हणे वैकुंठपती ॥ मज दाखवीं त्याची स्थिती ॥ अवश्य म्हणोनि निजप्रीतीं ॥ धरिला हातीं विष्णुदास ॥७१॥
रुक्मिणी नामा आणि सांवळा ॥ तिघें चालिलीं तये वेळां ॥ भास्कर मध्यान्हासी आला ॥ द्वादश कळा तपतसे ॥७२॥
तों अरण्यामाजी राका भक्त ॥ काष्ठें स्वहस्तें वेंचीत ॥ गुप्तपणें रुक्मिणीकांत ॥ कौतुक पाहात दुष्टीसी ॥७३॥
बांका तयाची निजकांता ॥ परम भाविक पतिव्रता ॥ कन्येसी घेऊनि उभयतां ॥ अरण्यपंथा चालली ॥७४॥
दोन काष्ठें एकसरसीं ॥ अवचित पडलीं दृष्टीसी ॥ कोणीं ठेविलीं असतील तैसीं ॥ म्हणूनि तयांसी न घेती ॥७५॥
वृक्षाअंगीं असलिया तत्त्वतां ॥ तरी मोडूनि न घेती सर्वथा ॥ आपसुखें पडलीं असतां ॥ हळूचि घेती वेंचूनी ॥७६॥
भूमीवरी पाय पडतां देखा ॥ जीवें जातील पिपीलिका ॥ म्हणूनियां कुंभार राका ॥ पाहूनि चाले वनांत ॥७७॥
हें कौतुक देखोनि दृष्टीसी ॥ विस्मित जाहले हृषीकेशी ॥ खुणावूनि रुक्मिणीसी ॥ नामयासी बोलत ॥७८॥
म्हणे विषयीं विरक्त आहे देखा ॥ माझा निजभक्त कुंभार राका ॥ दांभिक लौकिक टाकूनि निका ॥ निष्काम एका मज भजे ॥७९॥
नामा म्हणे रुक्मिणी माये ॥ यासी कांहीं देऊनि पाहें ॥ हातींचें कंकण लवलाहें ॥ नामयापासीं दीधलें ॥८०॥
स्रजूं न शके चतुरानन ॥ ऐसें अमूल्य जडितरत्न ॥ जयाचे मोलासी दिधलें त्रिभुवन ॥ तरी न येचि तेणें सर्वथा ॥८१॥
ऐसें कंकण काढोनि रुक्मिणी ॥ टाकूनि देत त्या काननीं ॥ त्यावरी शुष्क काष्ठ उचलोनी ॥ विश्वजननी ठेवीतसे ॥८२॥
निजभक्त नामा वैष्णववीर ॥ रुक्मिणी आणि शारंगधर ॥ गुप्तरूपें वारंवार ॥ विलोकूनियां पाहाती ॥८३॥
तों राका आणि त्याची कांता ॥ काष्ठें वेंचीत उभयतां ॥ सुवर्णकंकण लागतें तत्त्वतां ॥ तें कांटुक अवचितां उचलिलें ॥८४॥
दृष्टीस पाहतां न्याहाळूनी ॥ तों रत्नें जडलीं हेमकोंदणी ॥ जें अमूल्य पाहतां त्रिभुवनीं ॥ साम्यतेसी नयनीं दिसेना ॥८५॥
राका कुंभार अति विरक्त ॥ काष्ठें ढकलूनि दिधलें त्वरित ॥ कांतेसी म्हणे हा अनर्थ ॥ दृष्टी त्वरित पाहें तूं ॥८६॥
ती म्हणे करितां ईश्वरभजन ॥ पुढें ओढवलें हें विघ्न ॥ कवणें सिद्धि आड येऊन ॥ दिधलें कंकण आपणां ॥८७॥
आपण प्रपंच टाकोनियां ॥ शरण गेलों पंढरीराया ॥ हेमकंकण कासया ॥ पाहिजे वायां आपणासी ॥८८॥
त्यावरी काष्ठ पडलें होतें ॥ तेंही टाकूनि दिधलें त्वरितें ॥ जैसें श्वान शिवतां अन्नातें ॥ तें द्विज न घेती सर्वथा ॥८९॥
नीर पडतां धरणीं ॥ तें चातक न घेती निंद्य म्हणूनी ॥ कां स्नेह मर्दितां अंगालागुनी ॥ मक्षिका स्पर्श न करीच ॥९०॥
तेवीं प्रसन्न होऊनि रुक्मिणी माता ॥ कंकण दिधलें निजभक्ता ॥ त्यावरी काष्ठ पडलें तत्त्वतां ॥ तें टाकूनि उभयतां चालिलीं ॥९१॥
नामा म्हणे जगज्जीवना ॥ विश्वव्यापका भक्तभूषणा ॥ राका कुंभार तुझिया भजना ॥ सप्रेम भावें विनटला ॥९२॥
सगुण साक्षात् दर्शन ॥ यासी द्यावें जी आपण ॥ ऐसें ऐकतां रुक्मिणीरमण ॥ हास्यवदन जाहले ॥९३॥
म्हणे म्यां सांगीतली याची स्तुती ॥ तैसीच आली की तुज प्रतीती ॥ कीं अजून संशय वाटतो चित्तीं ॥ सांग मजप्रति लवलाहें ॥९४॥
यावरी नामा उत्तर देत ॥ निरपेक्ष राका प्रेमळ भक्त ॥ याचे साम्यतेसी निश्चित ॥ माझेंही चित्त न ये कीं ॥९५॥
मग नामा आणि हरि रुक्मीण ॥ प्रकट जाहलीं तिघें जण ॥ राका कुंभार पाचारून ॥ दिधलें दर्शन तयासी ॥९६॥
चतुर्भुज हरि सांवळा ॥ कासे पीतांबर शोभे पिंवळा ॥ मुकुट कुंडलें वनमाळा ॥ देखिला डोळां साक्षात ॥९७॥
राका बांका उभयतांनीं ॥ आलिंगन दिधलें तयेक्षणीं ॥ मग मिठी घालोनियां चरणीं ॥ चक्रपाणि नमियेला ॥९८॥
आतां वैष्णवांमाजी अति विरक्त ॥ गोरा कुंभार प्रेमळ भक्त ॥ त्याचें चरित्र अति अद्भुत ॥ परिसा भक्त हो निजप्रीतीं ॥९९॥
तरढोकी नामाभिधान ॥ तया गांवींचें त्यास वतन ॥ गृह दारा प्रपंच असोन ॥ करित भजन श्रीहरीचें ॥१००॥
खातां जेवितां गमन करितां ॥ बसतां उठतां विश्रांति घेतां ॥ प्रपंच धंदा मडकीं घडितां ॥ पंढरीनाथा जपतसे ॥१॥
कानीं ऐकतां प्रपंचगोष्टी ॥ नातरी चराचर पाहतां दृष्टीं ॥ दश इंद्रियांची पाहतां राहाटी ॥ चित्तीं जगजेठी अखंड ॥२॥
बरें वाईट सुख दुःख जाण ॥ नेणेचि कांहीं मानापमान ॥ राव रंक आणि इतर जन ॥ चित्तीं समाधान सारिखें ॥३॥
तंव कोणें एके दिवसीं ॥ कांता गेली उदकासी ॥ तानें बाळक खेळावयासी ॥ अंगणामाजीं सोडिलें ॥४॥
मृतिकेचें करूनि आळें ॥ चिखल केला तये वेळे ॥ त्यावरी गोरा झांकोनि डोळे ॥ तुडवीत बळें निजछंदें ॥५॥
हृदयीं चिंतिलीसे विठ्ठलमूर्ती ॥ सप्रेम जळें अश्रु वाहाती ॥ किंचित नाठवे देहस्फूर्ती ॥ अद्वैतरूपीं विनटला ॥६॥
तों अंगणीं बाळक होतें खेळत ॥ ते मृत्तिकेजवळी आलें रांगत ॥ कर्दम गोला करितां आंत ॥ तेंही तुडविलें त्यासरिसें ॥७॥
कांता आली घेऊनि जीवना ॥ मोहे स्तनीं दाटला पान्हा ॥ बाळक विलोकी अंगणा ॥ तंव ते नयना न दिसेचि ॥८॥
मग भ्रतारासन्निध येऊनी ॥ तया पुसतसे तये क्षणीं ॥ तुम्हांपासीं अपत्य टाकोनी ॥ जीवनालागोनि मी गेलें ॥९॥
तें कोठेंचि न दिसे आतां ॥ वेगीं सांगावें प्राणनाथा ॥ खालीं दृष्टी करूनि पाहतां तंव रुधिर अवचित्तां देखिलें ॥११०॥
अस्थि मांस एके ठायीं ॥ कर्दमीं देखिलें ते समयीं ॥ हृदय पिटोनि लवलाहीं ॥ शोक करीत आक्रोशें ॥११॥
मग भ्रतारासी काय बोलत ॥ बाळक तुडविलें मृत्तिकेंत ॥ देहभान नाहीं किंचित ॥ कैसें विपरीत हें केलें ॥१२॥
संसारासी घातलें पाणी ॥ देव काढिला शोधोनी ॥ आतां सत्वर जाऊन येथूनी ॥ प्राण त्यागीन सत्वर ॥१३॥
ऐसे ऐकोनि कठिणोत्तर ॥ किंचित आला देहावर ॥ म्हणे ध्यानभंग त्वां साचार ॥ केला विचार न करितां ॥१४॥
माझ्या हृदयकमळांत ॥ बैसला होता रुक्मिणीकांत ॥ तुवां विक्षेप घालोनि त्वरित ॥ पंढरीनाथ दवडिला ॥१५॥
यास्तव क्रोध धरूनि अंतरीं ॥ चक्रदंड घेतला निजकरीं ॥ कांतेस मारावया सत्वरीं ॥ सन्निध आला ते समयीं ॥१६॥
येरी भयभीत होऊनी ॥ भ्रतारासी बोले वचनीं ॥ हातबोट लावाल मजलागूनी ॥ तरी तुम्हांसी आण विठोबाची ॥१७॥
शपथ ऐकोनियां कानीं ॥ निवांत बैसला एके स्थानीं ॥ क्षमा शांति धरूनि मनीं ॥ नामस्मरणीं लागला ॥१८॥
नर नारी मिळोनि वाडियांत ॥ एकमेकांसी बोलती मात ॥ म्हणती बाळक तुडविलें चिखलांत ॥ देखिलें विपरीत आजि आम्हीं ॥१९॥
एक म्हणती धडचि पिसा ॥ भ्रतार तुझा जाहला कैसा ॥ एक म्हणति महिमाच ऐसा ॥ श्रीहरिभजनीं लागतां ॥१२०॥
ऐसें नानापरी त्रिविधजन ॥ अपशब्द बोलती हेलणा करून ॥ परी तो नायकोनि त्यांचें वचन ॥ श्रीहरिभजन करितसे ॥२१॥
राजबिदींतून वारण ॥ चालतां दंड भुंकती श्वान ॥ परी तें ध्यानीं न आणून ॥ करी तो गमन यथासुखें ॥२२॥
कीं पंडितांच्या सभेंत ॥ मूर्ख चावटी करी बहुत ॥ परी नायकोनि त्याची मात ॥ पाहाती शास्त्रार्थ निजदृष्टीं ॥२३॥
नातरी अगस्त्यऋषीस देखोन ॥ पयोब्धि अट्टहासें करी गर्जन ॥ परी तें कांहीं ध्यानीं न आणून ॥ करी अनुष्ठान निजनिष्ठें ॥२४॥
कीं विनतासुताचिया समोर ॥ क्रोधें फोंपावती विखार ॥ परी तयासी भय अणुमात्र ॥ न वाटेचि सर्वथा ॥२५॥
तेवीं निंदा करितां नारी नर ॥ परी गोरा नायके त्यांचें उत्तर ॥ एकाग्र मन करूनि स्थिर ॥ रुक्मिणीवर जपतसे ॥२६॥
निजपुत्र मातीत तुडविला ॥ हाही आठव नाहीं त्याजला ॥ ध्यानांत आणोनि श्रीविठ्ठला ॥ संसारदुःखा न गणीच ॥२७॥
ऐसे कांहीं दिवस लोटतां ॥ मनांत विचारी निजकांता ॥ भ्रतारांसीं अबोला धरितां ॥ शेवट सर्वथा नव्हेचि ॥२८॥
राजयापासोनि अन्याय जाहला ॥ तरी प्रजांनीं काय करावें त्याला ॥ तेवीं पतीस शिक्षा करावया ॥ अधिकार मजला नसे कीं ॥२९॥
चरणक्षालन करावयासी ॥ सन्निध आली एके दिवसीं ॥ येरू परता सरोनि तिसी ॥ काय बोलिला तें ऐका ॥१३०॥
हात बोट न लावीं म्हणऊन ॥ शपथ घातलीस मजकारण ॥ ती माझ्या विठोबाची आण ॥ न मोडीं जाण सर्वथा ॥३१॥
कांता म्हणे भ्रतारासी ॥ मी अमर्याद बोलिले तुम्हांसी ॥ ते क्षमा करूनि मजसी ॥ अंगीकारिलें पाहिजे ॥३२॥
करितां प्रपंचखटपट ॥ बोलिलें बरें वाईट ॥ तुम्हीं बैसलेत धरूनि हट ॥ तरी कैसा शेवट होईल ॥३३॥
आव्यांत मडकी असतां देख ॥ सहज लागती एकासी एक ॥ तेवीं प्रपंच करितां देख ॥ बोलती अनेक अपशब्द ॥३४॥
गोरा म्हणे तिजप्रती ॥ पश्चिमेस उगवेल गभस्ती ॥ परी मीं निश्चय धरिला चित्तीं ॥ कल्पातींही सोडींना ॥३५॥
समीर अडकेल पिजर्‍यांत ॥ आकाश सांठवेल घटांत ॥ तरी माझा नेम निश्चित ॥ न टळे सर्वथा जाण वो ॥३६॥
तृणामाजी झांकेल कृशान ॥ कीं मेघासी भिऊनि पळेल पवन ॥ परी मी रुक्मिणीवराची आण ॥ न मोडींच जाण सर्वथा ॥३७॥
सागरी बुडेल तुंबिनीफळ ॥ बागुलासी भिऊनि पळेल काळ ॥ तरी माझा निश्चय अढळ ॥ न ढळे सर्वथा कल्पांतीं ॥३८॥
ऐसें बोलत वैष्णव भक्त ॥ मग कांता राहिली निवांत ॥ पोटीं नाहींच कीं अपत्य ॥ चिंताक्रांत मानसीं ॥३९॥
ऐसा विचार करितां रात्रंदिवस ॥ म्हणे दुसरा विवाह करावा यास ॥ तेणें तरी वाढेल वंश ॥ मग माहेरासी पातली ॥१४०॥
मातापित्यांसी ते वेळां ॥ सकळ वृत्तांत सांगीतला ॥ म्हणे भ्रतारानें टाकिलें मजला ॥ वंश बुडाला दिसताहे ॥४१॥
गोत्रज पाहात होतें उणें ॥ तैसेंच केलें नारायणें ॥ आम्हांसी हांसती सोयरे पिशुनें ॥ बुडालें संतान म्हणोनियां ॥४२॥
माझा तों त्याग केला तयान ॥ आतां करावें दुसरें लग्न ॥ तरी गृहस्थिति न कळतां जाण ॥ देईल कोण सवतीवरी ॥४३॥
तरी कनिष्ठ कन्या कुमारी घरीं ॥ ते माझ्या भ्रतारासी द्या नोवरी ॥ ऐसें म्हणोनि ते अवसरीं ॥ चरण धरी पितयाचे ॥४४॥
ओंटी पसरूनि मायेजवळी ॥ अश्रुपात आणिले नेत्रकमळीं ॥ म्हणे मी मागतें एवढी चोळी ॥ बोळवण केली पाहिजे ॥४५॥
ऐसीं करुणावचनें बोलतां ॥ अवश्य म्हणती मातापिता ॥ विप्र बोलावून तत्त्वतां ॥ लग्ननिश्चय पैं केला ॥४६॥
मग घरासी येऊन त्वरेनें ॥ सर्व साहित्य केलें तिणें ॥ वस्त्रें अळंकार भूषणें ॥ केलीं पूर्ण सिद्ध तेव्हां ॥४७॥
मूळ पाठवूनि ते वेळे ॥ सोयरे गोत्रज मिळविले ॥ लग्न तत्काळ निधालें ॥ वाद्यगजरेंकरूनि ॥४८॥
वर्‍हाडी मार्गीं करिती चिंता ॥ म्हणती देवासाठीं टाकिली कांता ॥ हें विपरीत आमुचें चित्ता ॥ सर्वथा न माने गृहस्थ हो ॥४९॥
अविंधासी नावडे गायत्रीपूजन ॥ खरासी नावडे लावितां चंदन ॥ तेवीं निंदकासी वैष्णवजन ॥ नावडती जाण सर्वथा ॥१५०॥
भ्रष्टासी नावडे शुद्ध आचार ॥ अंत्यजासी नावडे शास्त्रविचार ॥ भूतांसी नावडे कीर्तनगजर ॥ कीं विवेकविचार मूर्खासी ॥५१॥
रोगिया नावडे पयःपान ॥ तस्करा नावडे निर्मळ चांदण ॥ कृपणासी नांवडे द्रव्यदान ॥ बधिरासी गायन रुचेना ॥५२॥
मांसखायिरासी कैंची माया ॥ हिंसकासी नावडे भूतदया ॥ दारिद्रियासी कल्पतरुच्छाया ॥ प्रारब्धकर्में नावडे ॥५३॥
तेवीं निजभक्तांची निष्ठा ऐसी ॥ देखोनि नावडे अभक्तांसी ॥ असो यापरी लग्नासी ॥ गेले सत्वर तेधवां ॥५४॥
देवकप्रतिष्ठा करूनि जाण ॥ जाहलें सर्वांचें भोजन ॥ अंतःपट धरूनि ब्राह्मण ॥ मंगळाष्टकें बोलती ॥५५॥
लक्ष्मीकांतासी चिंतोनि सत्वर ॥ सावधान म्हणती द्विजवर ॥ अंतःपट सोडितांचि सत्वर ॥ जाहला गजर वाद्यांचा ॥५६॥
चार दिवस सोहळा करून ॥ नगरांत निघाली मिरवण ॥ सासू सारसा दोघें जण ॥ विचार करिती मनांत ॥५७॥
म्हणती ज्येष्ठ कनिष्ठ दोघी जणी ॥ कन्या दिधल्या यालागोनी ॥ एकीची नावड घेतली मनीं ॥ हांसतील जन आपणासी ॥५८॥
दोनी नेत्र सारिखेचि जाण ॥ तेवीं दोघी आपल्यासी तत्समान ॥ तरी जामातासी घालोनि आण ॥ पाणि ग्रहण करवावें ॥५९॥
गोरियासी म्हणती ते अवसरीं ॥ कन्या उभयतां तुमचे पदरीं ॥ यांचा सांभाळ संसारीं ॥ बरोबरी करावा ॥१६०॥
अधिक उणें होतांचि जाण ॥ तरी तुम्हांसी विठोबाची आण ॥ ऐकोनियां ऐसें वचन ॥ अवश्य म्हणे तयासी ॥६१॥
म्हणे कृपा करितां जगज्जीवन ॥ आपोआप तुटे बंधन ॥ निजभक्तांसी विषयाचरण ॥ लागों नेदीच सर्वथा ॥६२॥
ऐसा संतोष मानूनि चित्तीं ॥ सदनासी आला सत्वरगती ॥ वस्त्रें भूषणें कांतेप्रती ॥ देत सारखीं समान ॥६३॥
परी ज्येष्ठ कांता जैशा रीतीं ॥ तैसेंचि लेखी कनिष्ठेप्रती ॥ ऐसी देखोनियां स्थिती ॥ चिंता करी मनांत ॥६४॥
ज्येष्ठ कांता पुसे त्यासी ॥ कनिष्ठ कां न ये मनासी ॥ येरू म्हणे आण मजसी ॥ तुझ्या बापें घातली ॥६५॥
कीं अधिक उणें करितां जाण ॥ तुम्हांसी विठोबाची असे आण ॥ ऐसें श्वशुर बोलिला वचन ॥ तें म्यां दृढ धरियेलें ॥६६॥
ऐसें भ्रतार बोलतांचि जाण ॥ कनिष्ठ कांता करी रुदन ॥ म्हणे बाई मजकारण ॥ कैसें गोंवून टाकिलें ॥६७॥
मग ती म्हणे मायबहिणी ॥ कष्टी नको होऊं साजणी ॥ निशाकाळीं दोघी जणी ॥ चित्त पाहूं तयाचें ॥६८॥
निशाकाळीं वैष्णवभक्त ॥ जाहला देखोनि निद्रित ॥ कांता सन्निध येऊनि तेथ ॥ शयन करिती शेजारीं ॥६९॥
दोन्ही कर घेऊनि सत्वरीं ॥ उभयतां ठेविती हृदयावरी ॥ गोरा सावध होऊनि सत्वरीं ॥ आश्चर्य करी मनांत ॥७०॥
म्हणे मनांत नसतां विषयध्यान ॥ निजकरें मोडोनि टाकिली आण ॥ ऐसा अनुताप मनीं धरून ॥ काय करिता जाहला ॥७१॥
असिलता घेऊनि त्वरित ॥ खांबासी बांधिली उभय हस्तें ॥ सदृढ करूनियां चित्त ॥ कर तोडोनि टाकिले ॥७२॥
भजन करीत बैसला सत्वर ॥ तों उदयासी पावला दिनकर ॥ कांता देखोनि थोंटे कर ॥ शोक करिती आक्रोशें ॥७३॥
म्हणती विपरीत जाहलें जाण ॥ आतां प्रपंचधंदा करील कोण ॥ देशोदेशीं आम्हां हांसती पिशुन ॥ वर्तणूक देखोन आमुची ॥७४॥
संतान वाढवावयाकारण ॥ म्हणोनि दुसरें केलें लग्न ॥ परी ईश्वरी क्षोभापुढें यत्न ॥ काय चालती आमुचे ॥७५॥
तेव्हा गोरा म्हणे उभय कांतांप्रती ॥ वायांचि शोक कराल चित्तीं ॥ शिरीं असतां रुक्मिणीपती ॥ कासया खंटी करावी ॥७६॥
कामधेनूऐसी गाय ॥ सदैव ज्याला लाधली होय ॥ तयासी खाण्याची चिंता काय ॥ करणें नलगे सर्वथा ॥७७॥
कल्पतरूतळीं बैसतां जाण ॥ अन्नवस्त्रासी कायसी वाण ॥ तेवीं प्रसन्न असतां रुक्मिणीरमण ॥ संसारबंधन कायसें ॥७८॥
नातरी परीस जोडलिया हातीं ॥ त्यासी काय उणें धनसंपत्ती ॥ तेवीं विठ्ठलनामीं जडल्या प्रीती ॥ संसारगुंती बाधेना ॥७९॥
कीं सुधारस प्राशन करितां पोटभरी ॥ सकळ व्याधी पळती दूरी ॥ तेवीं मुखीं जपतां रामकृष्णहरी ॥ भवरोग निर्धारीं बाधेना ॥१८०॥
यापरी कांतांसी समजावून ॥ अखंड चित्तीं समाधान ॥ अहोरात्र करी नामस्मरण ॥ नाहीं खंडन क्षणमात्र ॥८१॥
तों आली आषाढी एकादशी ॥ गोरियाचे आनंद मानसीं ॥ कुटुंबासह यात्रेसी ॥ पंढरीक्षेत्रीं पातला ॥८२॥
चंद्रभागेंत करूनि स्नान ॥ घेतलें पुंडलीकाचें दर्शन ॥ क्षणमात्रें प्रदक्षिणा करून ॥ महाद्वारासी पातला ॥८३॥
दोघी कांतांसमवेत जाण ॥ सद्भावें घातलें लोटांगण ॥ देऊनि देवासी आलिंगन ॥ वंदिलें चरण सद्भावें ॥८४॥
तंव टाळ दिंडी घेऊनि करीं ॥ नामा उभा गरुडपारीं ॥ प्रेमें आनंदें कीर्तन करी ॥ उल्हास गजरीं नामाचे ॥८५॥
विणे वाजती मृदंग ॥ कीर्तनीं आला बहुत रंग ॥ पुढें नाचत पांडुरंग ॥ भक्तभवभंग ॥ कृपाळू ॥८६॥
निवृत्ति ज्ञानदेव सांवता ॥ सोपान जगमित्र पढियंता ॥ सप्रेम नामयाची कथा ॥ श्रवण करीत बैसले ॥८७॥
आणिक संत महंत सज्जन ॥ बहुत मिळाले वैष्णवजन ॥ प्रेमानंदें भजन कीर्तन ॥ ऐकताती निजप्रीतीं ॥८८॥
तंव ऊर्ध्व हात करूनि देखा ॥ नामदेवें करविल्या पताका ॥ स्वमुखें सांगत सकळ लोकां ॥ तैशाचि ध्वजा उभारिल्या ॥८९॥
प्रेमआल्हादें पिटोनि टाळी ॥ हरिनामें गर्जती ते वेळीं ॥ तंव गोरियाचें नेत्रकमळीं ॥ अश्रुपात लोटले ॥१९०॥
म्हणे देवा रुक्मिणीकांता ॥ मज कां मोकलोनि दिधलें आतां ॥ थोटे हात वरी करितां ॥ लाज चित्ता वाटतसे ॥९१॥
कमललोचना कमलापती ॥ तूंचि माझी धनसंपत्ति ॥ तुजवांचोनि त्रिजगतीं ॥ कोणी जिवलग दिसेना ॥९२॥
तुजवरी घातला सर्व भार ॥ आणिक नाहीं मज आधार ॥ ऐशा रीतीं गोरा कुंभार ॥ करुणा फार भाकीतसे ॥९३॥
ऐसी करुणा ऐकोनि त्वरित ॥ सत्वर पातला रुक्मिणीकांत ॥ गोरियाचे पहिल्यासारिखे हात ॥ फुटले त्वरित ते समयीं ॥९४॥
आनंदें होऊनि निर्भरें ॥ टाळ्या वाजवी नामगजरें ॥ हें नवल देखोनि जयजयकारें ॥ सकळ भक्त गर्जती ॥९५॥
म्हणती भक्तांमाजी वैष्णव वीर ॥ गोरा कुंभार भक्त थोर ॥ यासी प्रसन्न रुक्मिणीवर ॥ फुटले कर हरिकीर्तनीं ॥९६॥
ऐसें कौतुक दृष्टीस देखतां ॥ उठली गोर्‍याची ज्येष्ठ कांता ॥ हात जोडोनि पंढरीनाथा ॥ काय बोले ते समयीं ॥९७॥
म्हणे आपुले दासासी कृपादृष्टीं ॥ तुवां पाहिलें जगजेठी ॥ आणि मी बाळकाविण होतें कष्टी ॥ करुणा पोटीं कां नये ॥९८॥
तूं कृपासागर जगज्जीवन ॥ ऐसें बोलती भक्तजन ॥ आम्ही कष्टी होतसों दीन ॥ बाळक तान्हें न देखतां ॥९९॥
तुझें नाम घेतां रुक्मिणीपती ॥ विदेही जाहला आमुचा पती ॥ लेंकरूं तुडविलें घेऊनि मातीं ॥ तें असे चित्तीं तुज ठावें ॥२००॥
ऐसी करुणा ऐकोनि कानीं ॥ प्रसन्न जाहले चक्रपाणी ॥ रांगत बाळ सभेंतूनी ॥ अकस्मात पातलें ॥१॥
तें देखतांचि दृष्टीसी ॥ आश्चर्य वाटलें सकळांसी ॥ माय धांवूनियां वेगेंसीं ॥ मोहें पोटासीं धरियेलें ॥२॥
मग म्हणे माता रुक्मीण ॥ आजपासूनि तुझी मोकळी आण ॥ स्वस्त्रियांचा त्याग न करीं जाण ॥ आज्ञा प्रमाण आमुची ॥३॥
ऐसें बोलतां भमिकबाळी ॥ आनंदली भक्तमंडळी ॥ जयजयकारें पिटोनि टाळी ॥ कीर्तनमेळीं डोलत ॥४॥
मग उजळूनि मंगळारती ॥ ओंवाळिला रुक्मिणीपती ॥ पुढिले अध्यायीं रसउत्पत्ती ॥ सादर श्रोतीं परिसिजे ॥५॥
त्या निजभक्तकथा सुंदर ॥ वदवील पुढें रुक्मिणीवर ॥ महीपति तयाचा किंकर ॥ म्हणवी साचार निजप्रीतीं ॥६॥
स्वस्ति श्रीभक्तविजय ग्रंथ ॥ ऐकतां तुष्टेल जगन्नाथ ॥ प्रेमळ भाविक भक्त ॥ सप्तदशाध्याय रसाळ हा ॥२०७॥
॥ अध्याय ॥१७॥    ॥ ओंव्या ॥२०७॥    ॥ श्रीकृष्णार्पणमस्तु ॥

श्री भक्तविजय

Shivam
Chapters
॥ मंगलाचरणम् ॥ आरती श्रीविठ्ठलाची, प्रार्थना - आरती श्रीविठ्ठलाची युगें ... अध्याय १ अध्याय २ अध्याय ३ अध्याय ४ अध्याय ५ अध्याय ६ अध्याय ७ अध्याय ८ अध्याय ९ अध्याय १० अध्याय ११ अध्याय १२ अध्याय १३ अध्याय १४ अध्याय १५ अध्याय १६ अध्याय १७ अध्याय १८ अध्याय १९ अध्याय २० अध्याय २१ अध्याय २२ अध्याय २३ अध्याय २४ अध्याय २५ अध्याय २६ अध्याय २७ अध्याय २८ अध्याय २९ अध्याय ३० अध्याय ३१ अध्याय ३२ अध्याय ३३ अध्याय ३४ अध्याय ३५ अध्याय ३६ अध्याय ३७ अध्याय ३८ अध्याय ३९ अध्याय ४० अध्याय ४१ अध्याय ४२ अध्याय ४३ अध्याय ४४ अध्याय ४५ अध्याय ४६ अध्याय ४७ अध्याय ४८ अध्याय ४९ अध्याय ५० अध्याय ५१ अध्याय ५२ अध्याय ५३ अध्याय ५४ अध्याय ५५ अध्याय ५६ अध्याय ५७