Get it on Google Play
Download on the App Store

अध्याय १३

श्रीगणेशाय नमः ॥ श्रीगोपालकृष्णाय नमः ॥
ऐका श्रोते नवल अद्भुत ॥ आजि लाधलें परमामृत ॥ म्हणोनि तुम्हांऐसे भाग्यवंत ॥ नाहीं दिसत निजदृष्टीं ॥१॥
देवांत श्रेष्ठ वैकुंठनाथ ॥ त्यासही आवडती प्रेमळ भक्त ॥ तीं भक्तचरित्रें अति अद्भुत ॥ जाहलीं प्रकट निजभाग्यें ॥२॥
संतचरित्रें गातां ऐकतां ॥ संतोष वाटे रुक्मिणीकांता ॥ जैसा रोहिणीपतीचा उदय होतां ॥ क्षीरसागर उल्हासे ॥३॥
कीं गजवदनाची करितां स्तुती ॥ शंकरपार्वती संतुष्ट होती ॥ कीं शिष्यास होतां ज्ञानप्राप्ती ॥ सद्गुरु डोलती निजप्रेमें ॥४॥
नातरी निजबाळकाचे वर्णितां गुण ॥ जननीस वाटे समाधान ॥ कीं नारदाचें वर्णितां विरक्तपण ॥ कमलोद्भव संतोषे ॥५॥
तेवीं भक्तचरित्र प्रशंसितां ॥ संतोष वाटे जगन्नाथ ॥ मग प्रसन्न होऊन श्रोता वक्ता ॥ अक्षयपदा पाववी ॥६॥
म्हणोनि सभाग्य तुम्हांकारण ॥ यास्तव म्हणितलें असे जाण ॥ विष्णुपदाहूनि लाभ कोण ॥ थोर न दिसेचि सर्वथा ॥७॥
मागिले अध्यायीं कथा रसाळ ॥ आंवढ्यानागनाथीं फिरलें देऊळ ॥ कौतुक देखोनि विप्र सकळ ॥ तटस्थ जाहले मानसीं ॥८॥
कैलासपतीस नमस्कारूनी ॥ उभयतां निघाले तेथूनी ॥ मग पंढरपुरास परतोनी ॥ येते जाहले तेधवां ॥९॥
जैसी कन्या सासुरवासिनी ॥ माहेरास चालिली परतोनी ॥ उल्हास वाटे तिचें मनीं ॥ तैसेंच जाहलें नामया ॥१०॥
कीं गोवत्सांची पडतां तुटी ॥ तंव माय देखिली उठाउठीं ॥ लगबग धावे तिचे पाठी ॥ तैसेंच जाहलें नामया ॥११॥
नातरीं बाळक खेळतां बिदीसीं ॥ परतोनि जाय मातेपासीं ॥ हर्षें ओसंडे मानसीं ॥ तैसेंच जाहलें नामया ॥१२॥
कीं पाडस क्रीडावया गेलें ॥ परतोनि हरिणीपासीं चालिलें ॥ तें चित्तीं हर्षें ओसंडलें ॥ तैसेंच जाहलें नामया ॥१३॥
यापरी संतोष मानूनि चित्तीं ॥ उभयतां चालिले सत्वरगती ॥ सन्निध येतां अवचितीं ॥ कळस दुरून देखिला ॥१४॥
पंढरी दृष्टीस पाहिली जेव्हां ॥ साष्टांग नमस्कार घातला ॥ तेव्हां क्षेमालिंगन देतां बरवा ॥ उल्हास वाटला दोघांसी ॥१५॥
मग टाळ वीणा करीं घेऊन ॥ सप्रेम करिती हरिकीर्तन ॥ महाद्वारीं येऊनि जाण ॥ पुनः दंडवत घातलें ॥१६॥
जैसी काठी देतां टाकूनी ॥ निश्चलपणें पडे धरणीं ॥ तैसाच नामा लोटांगणीं ॥ विहेही होऊन पडियेला ॥१७॥
मग ज्ञानदेवें उठवूनि सत्वर ॥ किंचित आणिला देहांवर ॥ आपुले हातीं धरूनि कर ॥ चालिला सत्वर पुढारा ॥१८॥
मग शेजारमंडपीं येऊन ॥ मागुती जेव्हां केलें नमन ॥ तंव सिंहासनाखालीं ॥ उतरून ॥ जगज्जीवन पुढें आला ॥१९॥
नामयासी धरून पोटीं ॥ सद्गदित जाहला जगजेठी ॥ इडापीडा घेऊनियां दिवटी ॥ ओंवाळूनि सांडिली ॥२०॥
मग नामा सद्गद होऊनी ॥ अश्रु वाहती नयनीं ॥ चरणकमळीं मस्तक ठेवूनी ॥ मंजुळ वचनीं बोलत ॥२१॥
म्हणे बहुत शिणलों जगजेठी ॥ आतां पाहे कृपादृष्टीं ॥ तुजविण बहु जाहलों हिंपुटी ॥ अंत पोटीं दिसेना ॥२२॥
अज्ञानदशा होती अंतरीं ॥ म्हणोनि हिंडोलों दारोदारीं ॥ परी पंढरीऐसें स्वप्नांतरीं ॥ सौख्य कोठेचि दिसेना ॥२३॥
उदंड तीर्थें प्रौढी अनेगें ॥ परी माझें मन लागलें चंद्रभागे ॥ दीनदयाळे पांडुरंगे ॥ करिसी भवभंग दासांचा ॥२४॥
गरुडटके आणि पताका ॥ जेथें नाहींत यदुनायका ॥ त्या देवासी देखोनि शंका ॥ माझ्या मनीं वाटतसे ॥२५॥
त्यातें पाहतां नेत्रपातीं ॥ मजला वाटे तुझी खंती ॥ मग तुझें रूप आठवोनि चित्तीं ॥ राहत होतों निवांत ॥२६॥
इष्ट मित्र बंधु आप्त ॥ तूंचि माझें कुळदैवत ॥ ऐसें सांगूनि मग निवांत ॥ नामा उगाचि राहिला ॥२७॥
यावरी म्हणे रुक्मिणीपती ॥ मजला फार होती खंती ॥ निद्रा न येचि अहोरातीं ॥ तुझी वात पाहातसें ॥२८॥
नामया गेला होतासी दूरी ॥ तैं उदास दिसे हे पंढरीं ॥ आणि तुझा विसर क्षणभरी ॥ माझें अंतरीं न पडेचि ॥२९॥
आतां दृष्टीपासूनि निराळा ॥ नको जाऊं भक्ता प्रेमळा ॥ माझें स्वरूपीं लावूनि डोळा ॥ बैसें निश्चळ होऊनी ॥३०॥
तुज माझी अत्यंत गोडी ॥ मजही तुझी बहुत आवडी ॥ गोडी गुळातें न सोडी ॥ तैसीच चोखडी निजप्रीती ॥३१॥
नातरी कमळिणी आणि गभस्ती ॥ एकमेकांची आवडी धरिती ॥ तैसीच तुझी माझी प्रीती ॥ जाय निश्चितीं नामया ॥३२॥
नातरी चंद्र आणि अपांपती ॥ एकमेकांची अत्यंत प्रीती ॥ तैसी नामया तुझी संगती ॥ माझें चित्तीं तूं तैसा ॥३४॥
कीं तान्हया आवडे निजजननी ॥ माता न विसंबे त्यालावूनि ॥ तैसें तुझें माझें मनीं ॥ द्विअत स्वप्नीं नसेचि ॥३५॥
कोणी कापडी पडतां दृष्टीं ॥ तयासी पुसें तुझी गोष्टी ॥ माझा नामा तुमचे दृष्टीं ॥ पडला होता कीं सुखरूप ॥३६॥
ताहान भूक लागतां जाण ॥ मजविण त्याची जाणेल कोण ॥ अथवा जीवींची निजखून ॥ कवणाकारण सांगेल तो ॥३७॥
तो खंती करूनि आपुल्या जीवा ॥ करीत असेल माझा धांवा ॥ दिवसनिशीं आणीक हेवा ॥ नसे ठाऊक तयासी ॥३८॥
मजविण नामयाकारण ॥ कोण पुसेल भाग शीण ॥ कोणाचे साउलियें बैसोन ॥ विश्रांति घेईल क्षणभरी ॥३९॥
ऐसें म्हणूनि जगजेठी ॥ संतांसी सांगे गुजगोष्टी ॥ मजविणें नामा होऊनि कष्टी ॥ प्राण कंठीं धरिला असे ॥४०॥
मग बाहें कवळूनि जगज्जीवन ॥ नामयासी दिधलें आलिंगन ॥ प्रेमें कुरवाळूनियां वदन ॥ नेत्र पुसिले निजकरें ॥४१॥
सुमनतुलसींची काढूनि माळा ॥ घातली नामयाचे गळां ॥ सर्वांग सादर घनसांवळा ॥ कृपादृष्टीं पाहतसे ॥४२॥
तंव भेटीसी आले वैष्णववीर ॥ निवृत्ति आणि ज्ञानदेव ॥ सोपान विसोबा खेचर ॥ नरहरी सोनार निजभक्त ।४३॥
ऐसे मिळोनि तये क्षणीं ॥ लोटांगणें घातलीं धरणीं ॥ नामयासी आलिंगन देऊनी ॥ जयजयकारें गर्जती ॥४४॥
तंव निर्जर येऊनि गगनीं ॥ अनिवार सुमनें टाकिली त्यांनीं ॥ जयजयकारें गर्जोनि ध्वनी ॥ पेर्मानंदें डोलती ॥४५॥
ऋषिगण आणि गंधर्व ॥ चतुर्मुख इंद्रादिदेव ॥ दृष्टी सुख घ्यावया सर्व ॥ आले तत्काळ ते समयीं ॥४६॥
तंव पंचारती घेऊनि करीं ॥रुक्मिणी आली सत्वरी ॥ देवभक्त ते अवसरीं ॥ ओवाळले निजप्रीतीं ॥४७॥
धरूनि नामयाची हनुवटी ॥ माता पाहे कृपादृष्टी ॥ तंव नामयासी पुनः जगजेठी ॥ काय गोष्टी बोलत ॥४८॥
म्हणे नामया ऐक मात ॥ तीर्थें पाहिलीं तुवां समस्त ॥ जन्मा येऊनि केलें स्वहित ॥ पुरविलें आर्त मनींचें ॥४९॥
आतां यात्रा व्हावया संपूर्ण ॥ करीं नामया उद्यापन ॥ विधियुक्त आचरून ॥ हेतु संपूर्ण करावे ॥५०॥
तुवां बहुत कष्ट केले देख ॥ तयांचें होईल सार्थक ॥ सांगतों हें नामया ऐक ॥ देव बोलत निजप्रीतीं ॥५१॥
अनेक तीर्थें केलीं जाण ॥ त्यांचें न करितां उद्यापन ॥ जैसें षड्रस रांधिलें अन्न ॥ शेवटीं भोजन न केलें ॥५२॥
कां पुराणें ऐकिलीं बहुत ॥ तीं मननाविणें गेलीं व्यर्थ ॥ नातरी अलंकार घडिले सुयुक्त ॥ न लेतां व्यर्थचि ॥५३॥
नातरी आरोग्य व्हावया काया ॥ औषध घेतलें नामया ॥ परी पथ्य न करितां वायां ॥ उपयोगी न पडे सर्वथा ॥५४॥
तेवीं सप्तपुर्‍यांसमवेत ॥ तीर्थें पाहिलीं तुवां बहुत ॥ उद्यापन न करितां जाती व्यर्थ ॥ असे शास्त्र या रीतीं ॥५५॥
तरी पुण्यक्षेत्र हें पंढरी ॥ भूवैकुंठ महीवरी ॥ जे विख्यात चराचरीं ॥ उपमा द्यावया नसेचि ॥५६॥
द्विजांसी अन्न अर्पितां येथ ॥ तरी मी कल्पपर्यंत होतसें तृप्त ॥ आतां क्षेत्रवासी ब्राह्मण समस्त ॥ आणावे त्वरित भोजना ॥५७॥
पूजा करूनि उपचारेंसीं ॥ षड्स भोजन द्यावें त्यांसी ॥ तांबूल दक्षिणा द्विजवरांसी ॥ निजभावेंसीं अर्पावीं ॥५८॥
ऐसें बोलूनि श्रीपती ॥ मग नामयासी धरूनि हातीं ॥ अंतरमंदिरीं सत्वर गतीं ॥ घेऊनि गेला तेधवां ॥५९॥
मग हास्यवदन शारंगधर ॥ रुक्मिणीस बोले करुणाकर ॥ नामयासी माझी प्रीति थोर ॥ न करवे दूर सर्वथा ॥६०॥
नाना तीर्थें करून ॥ आज करितों उद्यापन ॥ ऐसें म्हणतां जगज्जीवन ॥ जगन्माता बोलत ॥६१॥
म्हणे जी ब्रह्मांडनायका ॥ नामा तुमचा परम सखा ॥ माया ममता टाकूनि देखा ॥ भजतो एका निजभावें ॥६२॥
सर्व उद्योग टाकिले याणें ॥ कोण करील उद्यापन ॥ तुम्हांसी बांधिलें सेवा करून ॥ अहंता ममता टाकूनि ॥६३॥
अनंत जन्म घेऊनि पाहीं ॥ याणें जोडिलें सुकृत कांहीं ॥ तें अवघेंचि तुमचे पायीं ॥ निक्षेपिलें निजप्रीतीं ॥६४॥
घेऊन अपार जललोट ॥ सरिता सागरीं झाल्या प्रविष्ट ॥ तैसा नामया एकनिष्ठ ॥ अनुसरला तुम्हांसी ॥६५॥
म्हणोनि याचें कौतुक सांगें ॥ करावें लागेल आपूलेनि अंग ॥ ऐसें ऐकतांचि श्रीरंग ॥ हास्यवदन जाहले पैं ॥६६॥
रुक्मिणी म्हणे जी पुरुषोत्तमा ॥ अद्भुत नामयाचा प्रेमा ॥ निजमुखें वर्णूं न शके ब्रह्मा ॥ नित्य नवा अनुपम ॥६७॥
आतां सत्वर जावें चक्रपाणी ॥ नामयासी सवें घेऊनी ॥ आमंत्रण ब्राह्मणांसी देऊनी ॥ शीघ्र आलें पाहिजे ॥६८॥
सर्वसिद्धि अनुकूल असतां ॥ करणें न लगे कांहीं चिंता ॥ इच्छामात्रें पंढरीनाथा ॥ काय न होय तुमचेनि ॥६९॥
कामधेनूच्या पाडसासी ॥ चरणें न लागे डोंगरासी ॥ कीं दीपसायास भास्करासी ॥ करणें न लागेचि सर्वथा ॥७०॥
कीं अवर्षण पडेल म्हणूनियां ॥ उदधीस चिंता कासया ॥ सुधारस सदा सेवी तया ॥ पथ्य कासया पाहिजे ॥७१॥
शीतळ उपचार व्हावयास ॥ चंद्रें करावें कां सायास ॥ कीं काव्यरचना सरस्वतीस ॥ होणें अवघड कासया ॥७२॥
करावया विघ्नांचें निवारण ॥ गजवदनासी न लगे प्रयत्न ॥ कीं हातींचें पहावया कंकण ॥ दर्पण कासया पाहिजे ॥७३॥
तेवीं नामयाची करावया समाराधना ॥ आयास न लगती जगज्जीवना ॥ ऐसें ऐकूनि वैकुंठराणा ॥ जाता जाहला ते समयीं ॥७४॥
नामयाचा हात धरूनि करकमळीं ॥ सत्वर चालिले वनमाळी ॥ सवें घेऊनि भक्तमंडळी ॥ समारंभेंकरूनियां ॥७५॥
निवृत्ति आणि ज्ञानेश्वर ॥ सोपान विसोबा खेचर ॥ चोखा नरहरि सोनार ॥ वंका काठीकार तो ॥७६॥
दोहीं बाहीं सनकादि ॥ चालती पाहात कौतुक ॥ नामयाचे पाठीसी यदुनायक ॥ चालत देखा निजप्रीतीं ॥७७॥
पाठीसी चालावया काय कारण ॥ तेही तुम्हांसी सांगतों खूण ॥ नामयाचे लागावया रजचरण ॥ जगज्जीवन इच्छीतसे ॥७८॥
ऐसें ऐकूनियां वचन ॥ आशंका धरितील विचक्षण ॥ देव भक्तांचे रजचरण ॥ कैशा रीतीं इच्छील ॥७९॥
तरी तीर्थावळींत साचार ॥ स्वमुखें बोलिला जगदीश्वर ॥ तोचि धरूनियां आधार ॥ म्यांही लिहिलें तैसेंचि ॥८०॥
येरवीं शरणागता शरण ॥ स्वमुखें बोलिला जगज्जीवन ॥ तो करुणासागर कृपाघन ॥ काय एक करीना ॥८१॥
दीनबंधु दीननाथ ॥ बिरुदावली जगद्विख्यात ॥ म्हणऊनि श्रोतीं आशंकित ॥ सर्वथा चित्त न कीजे ॥८२॥
असो काय बोलोनि बहुत ॥ निजखूण जाणती वैष्णवभक्त ॥ विप्रांसी द्यावया आमंत्रण त्वरित ॥ रुक्मिणीकांत चालिले ॥८३॥
निजदासांचा अभिमान ॥ सिद्धी न्यावया जगज्जीवन ॥ गृहस्थ व्यापारी ब्राह्मण ॥ जाहले यजमान भक्तांचे ॥८४॥
वैष्णवांसहित यादवराणा ॥ करीत क्षेत्रप्रदक्षिणा ॥ ब्राह्मणासी पाहतां वैकुंठराणा ॥ वाळुवंटासी पातले ॥८५॥
तों अनाथनाथ रुक्मिणीवर ॥ दीनदयाळ करुणासागर ॥ दृष्टीस देखतां द्विजवर ॥ केला नमस्कार सद्भावें ॥८६॥
पंडित वैदिक ब्राह्मण ॥ सदाचारी श्रोते निपुण ॥ दृष्टीस देखोनि जगज्जीवन ॥ विस्मित मन तयांचें ॥८७॥
गृहस्थरूप धरिलें जगज्जीवनें ॥ परी लोपती षड्गुणैश्वर्यचिन्हें ॥ जैसें पितळेमाजी सोनें ॥ न झांकेचि सर्वथा ॥८८॥
कथिलामाजी रुपें निर्मळ ॥ कीं प्रपंचांत भक्त प्रेमळ ॥ पाषाणांत परिस केवळ ॥ न झांकेचि सर्वथा ॥८९॥
कीं वनस्पतींमाजी जैसी तुळसी ॥ सरितेमाजी गंगा जैसी ॥ तेवीं निजभक्तमेळीं वैकुंठवासी ॥ न झांकेचि सर्वथा ॥९०॥
हिरकण्यांमाजी हिरा दिसे ॥ कीं पक्वान्नताटीं सुधारस ॥ कीं नक्षत्रांमाजी भासे ॥ चंद्रमा जैसा सोज्ज्वळ ॥९१॥
तेवीं वैष्णवमेळीं शारंगधर ॥ देखोनि विस्मित द्विजवर ॥ मग काय बोलती मधुरोत्तर ॥ सौख्य अपार मानूनि ॥९२॥
तुमचें स्वरूप देखोन ॥ त्रिविध ताप मावळले जाण ॥ आपुलें सांगा नामाभिधान ॥ केलें आगमन कोठोनि ॥९३॥
कवण वृत्ति साचार ॥ कवण चालवितां व्यापार ॥ कोठें योजिलें बिढार ॥ ऐसा विचार कळों द्या ॥९४॥
ऐसी ऐकूनि द्विजवाणी ॥ काय़ बोलती चक्रपाणी ॥ माझें कुळ आणि वृत्ति दोनी ॥ या भक्तांसी ठाऊकीं ॥९५॥
मी तो अजित असंग ॥ परी अनंतजन्मीं यांचाचि संग ॥ यांचें आमचें निजांग ॥ निकट ओळखी सर्वदा ॥९६॥
आणि साक्ष करूनि तुमचे चरण ॥ यथार्थ बोलतों सत्य वचन ॥ नामयाचा मी मैत्र जाण ॥ अंतरंग सर्वदा ॥९७॥
कांहीं आशंका असेल चित्तीं ॥ तें गुज पुसावें संतांप्रती ॥ निःसंदेह करूनि वृत्ती ॥ भोजनासी आलें पाहिजे ॥९८॥
बिर्‍हाड घेतलें देउळांत ॥ नाम पुसाल तरी अनंत ॥ स्नानविधिकरूनि त्वरित ॥ यावें शीघ्र भोजना ॥९९॥
ऐसी ऐकूनि अमृतवाणी ॥ भूदेव आनंदले मनीं ॥ अवश्य म्हणोनि तये क्षणीं ॥ पाकसिद्धी करविली ॥१००॥
ऐकूनियां जगज्जीवन ॥ देउळासी आले परतून ॥ रुक्मिणीपासीं वर्तमान ॥ जाहलें तैसें सांगती ॥१॥
म्हणे प्राणवल्लभे ऐक मात ॥ विप्रांसी प्रार्थूनि आलों समस्त ॥ परी कर्मठ अभिमानी आम्हांत ॥ नोळखतीच सर्वथा ॥२॥
माझें देखोनि स्वरूपतेज ॥ तयांसी वाटलें अति चोजे ॥ त्यांणीं कुळवृत्ती ॥ पुसिली मज ॥ म्यां सांगितलें काज सकळिक ॥३॥
मी त्यांसी बोलिलों स्ववाचा ॥ सांगती आहें संतांचा ॥ जिवलग मैत्र नामयाचा ॥ आहें साचा अंतरंग ॥४॥
बिर्‍हाड पुसिलें द्विजवरीं ॥ सांगितलें म्यां देउळाभीतरीं ॥ नाम पुसतांचि सत्वरीं ॥ अनंत ऐसें सांगितलें ॥५॥
ऐसी सांगितली संकेतखूण ॥ परी तयांसी नव्हेचि आठवण ॥ ऐसें बोलूनि जगज्जीवन ॥ हास्यवदन जाहले ॥६॥
रुक्मिणी म्हणे शारंगधरा ॥ सदा भेद तयांचे अंतरा ॥ विद्या अभिमान असतां बरा ॥ जगदुद्धारा न भेटती ॥७॥
याति कुळ पवित्र म्हणवूनी ॥ अनुताप नव्हे त्यांचें मनीं ॥ त्यांसी दर्शन चक्रपाणी ॥ कैशापरी घडेल ॥८॥
कावीळ होतां नेत्रांसी ॥ पीतवर्ण चंद्र भासे त्यासी ॥ कीं नवज्वर असतां शरीरासी ॥ कडवट अन्नासी तो म्हणे ॥९॥
तेवीं कर्मठपणाचा अभिमान ॥ असतां न रुचे भक्तिज्ञान ॥ सद्भावाविण तुमचें दर्शन ॥ नव्हेचि जाण सर्वथा ॥११०॥
निजभाग्येंकरूनि देवदेवा ॥ सांपडलासी वैकुंठींचा ठेवा ॥ आजि नामयाच्या निजदैवा ॥ उजरी जाहली वाटतें ॥११॥
ऐसें बोलतां विश्वजननी ॥ तों नव वर्तलें तये क्षणीं ॥ साहित्य करावया लागूनी ॥ अष्टही सिद्धी पातल्या ॥१२॥
इच्छामात्रें तया अवसरीं ॥येऊनि ठाकल्या महाद्वारीं ॥ त्यांहीं सिद्ध करून सर्व सामग्री ॥ चंदनसडे घातले ॥१३॥
भागवतधर्में समार्जन करूनी ॥ गुढिया उभविल्या वृंदावनीं ॥ नवविध पताका लाविल्या गगनीं ॥ कौतुक नयनीं दाखविलें ॥१४॥
भवनें श्रृंगारूनि सायासें ॥ म्हणती कोण पुण्य केलें विष्णुदासें ॥ निर्गुणासी लाविलें लोभपिसें ॥ विस्मित मानसें सकळांचीं ॥१५॥
मोतियांचे चौक रंगमाळा ॥ दीपावळी उजळिल्या ते वेळां ॥ अभिनव मांडिलासे सोहळा ॥ भक्तप्रेमळाकारणें ॥१६॥
आनंद मांडिला अति गजरें ॥ हर्षें वाजती मंगळतुरें भक्त गर्जती जयजयकारें ॥ स्वानंदभरें तेधवां ॥१७॥
मग नामयास ते वेळे ॥ मंगळमार्जन करविलें ॥ विधिमंत्रोक्त आरंभिलें ॥ पुण्याहवाचन तेधवां ॥१८॥
सत्यभामा राई रुक्मिणी ॥ येती अक्षयवाणें घेऊनी ॥ जैशा विद्युल्लता मेघसदनीं ॥ सतेजपणें चमकती ॥१९॥
मग विष्णुदासासी अहेर ॥ स्वहस्तें करी शारंगधर ॥ वस्त्रें भूषणें अपार ॥ लेववी श्रीधर निजप्रीतीं ॥१२०॥
परमानंदें सुंदरी ॥ कौतुक पाहती नरनारी ॥ जीवेंभावें ते अवसरीं ॥ ओंवाळिती विष्णुदासा ॥२१॥
निजदासाचा संभ्रम ॥ निजांगें करी मेघश्याम ॥ अनाथनाथ सर्वोत्तम ॥ करुणासिंधु दीनांचा ॥२२॥
धन्य नामया तुझी भक्ती ॥ ऐसें समस्त जन बोलती ॥ तुझिया सुखाची अगम्य प्राप्ती ॥ विरिचीसी अगम्य ॥२३॥
तंव पाकनिष्पत्ति जाहली जाण ॥ मग पाचारिले सकळ ब्राह्मण ॥ महाद्वारासी येतां त्यांकारण ॥ दिधलीं आसनें बैसावया ॥२४॥
विप्रपूजा करावयासी ॥ निजांगें बैसलें हृषीकेशी ॥ तंव निर्जर येऊनि आकाशीं ॥ एकमेकांसी बोलती ॥२५॥
म्हणती आपणासी ठकविलें ॥ विष्णुभक्तांनीं सौख्य लुटिलें ॥ अमृतपान करितों भलें ॥ परी अंतरलें प्रेमामृत ॥२६॥
जैसी सलोकता मुक्ति घेतां ॥ तों पुढें अंतरली सायुज्यता ॥ कीं धीटपाठकवित्व पाहतां ॥ तों प्रासादिकता अंतरली ॥२७॥
नातरी नित्यकर्म करितां भलें ॥ तैं नैमित्तिक अंतरलें ॥ कीं कामनिक साधन जों साधिलें ॥ तों निष्काम हातींचें गेलें कीं ॥२८॥
नातरी तीर्थें पाहतां भूमंडळीं ॥ तों मातृसेवा अंतरली ॥ कां क्षुद्र देवतांची सेवा केली ॥ तों विष्णुपूजा गेली हातींची ॥२९॥
कीं आंवतिल्या द्विजां घालितां भोजन ॥ तों अतिथि विमुख गेला जाण ॥ कीं अमरपदीं बैसतां आपण ॥ तों भक्तिप्रेम अंतरलें ॥१३०॥
ऐसें आकाशीं निर्जर ॥ एकमेकांसी करिती प्रत्युत्तर ॥ तों महाद्वारीं शारंगधरें ॥ विप्र पूजेसीं बैसविले ॥३१॥
जांबूनद जें का सुवर्ण ॥ ज्यावरी केलें रत्नकोंदण ॥ ऐसे जडित पाट मांडून ॥ तयांवरी ब्राह्मण बैसविले ॥३२॥
मग आपुले हस्तें रुक्मिणीरमण ॥ करी विप्रांचें चरणक्षालण ॥ पीतांबरें पुसोनि जगज्जीवन ॥ हृदयीं धरी निजप्रीतीं ॥३३॥
अंगुष्ठ लावूनि नेत्रांप्रती ॥ मग स्वस्थानीं बैसवी द्विजपंक्ती ॥ मग तीर्थ सेवूनि निजप्रीतीं ॥ वैकुंठपति संतोषे ॥३४॥
अष्टगंधांची देऊनि उटी ॥ तुळसीमाळा घातल्या कंठीं ॥ कस्तूरीटिळे ललाटीं ॥ लावी जगजेठी स्वहस्तें ॥३५॥
सप्रेम पूजी वैकुंठनायक ॥ दशांगधूप दावी देख ॥ रत्नज्योति उजळोनि दीपक ॥ ओंवाळी देख निजप्रीतीं ॥३६॥
मग दों भागीं मांडोनियां पंक्ती ॥ सुवर्णपात्रें ठेविलीं पुढती ॥ द्विजांसी वाढी रुक्मिणी सती ॥ अनन्यप्रीतीकरूनि ॥३७॥
नानापरींछी दिव्यान्नें जाण ॥ चतुर्विध वाढिलीं संपूर्ण ॥ मग नामयासी पाचारून ॥ संकल्प त्याहातें सोडविला ॥३८॥
भक्त गर्जोनि जयजयकार ॥ म्हणती भोक्ता रुक्मिणीवर ॥ ऐसें म्हणोनि सत्वर ॥ प्राणाहुती घेतल्या ॥३९॥
भर्ता भोक्ता आणि करविता ॥ स्वयें आपणचि जाहला कर्ता ॥ तेथें सकळ पूर्णकामता ॥ कांहीं न्यूनता नसेचि ॥१४०॥
जेथें दिवाकराचें प्रयोजन ॥ तेथें अंधकार येईल कोठून ॥ कीं सरस्वतीचें गायन ॥ ऐकतां निद्रा न येचि ॥४१॥
कीं उदधीचा विवाह होतां ॥ उदकाची करावी कां चिंता ॥ कीं उष्णकाळीं रोहिणीकांता ॥ विंजणा कासया पाहिजे ॥४२॥
कीं लोहघनासी लावितां परिस ॥ मग पुट देणें नलगे त्यास ॥ नातरी इंद्रभुवनीं करितां वास ॥ व्याधि त्यास न होती ॥४३॥
नातरी ज्ञानेश्वरी शुद्ध ग्रंथांत ॥ संशय पाहतां न दिसे तेथ ॥ तेवीं नामयाचे प्रयोजनांत ॥ न्यूनता कोठेंचि दिसेना ॥४४॥
आपण निजांगें रुक्मिणीवर ॥ प्रार्थना करीत वारंवार ॥ वचन ऐकोनि मधुरोत्तर ॥ होती द्विजवर निजसुखी ॥४५॥
म्हणे कवलेंकवलें नाम वाचे ॥ घेत असावें अच्युताचें ॥ सुखरूप भोजन त्या नराचें ॥ असे साचें द्विजवरां ॥४६॥
यापरी आनंदयुक्त मनें ॥ जाहलीं सकळांचीं भोजनें ॥ विप्रांसी करशुद्धि जगज्जीवनें ॥ दिधली असे ते समयीं ॥४७॥
द्विजांसी बैसवूनि आसनीं ॥ विडे दिधले त्रयोदशगुणी ॥ कीं आवडीचें अर्त तये क्षणीं ॥ रूपा आलें मूर्तिमंत ॥४८॥
कीं विष्णुभाग्यें सगुण जाहलें ॥ तें नामयाचे भेटीस आलें ॥ म्हणोनि चिदानंद भलें ॥ उभेंचि भुललें निजप्रीतीं ॥४९॥
मग जोडोनियां दोनी कर ॥ द्विजांसी विनवी शारंगधर ॥ म्हणे तुमचिया दृष्टीसमोर ॥ प्रसाद घ्यावा मज वाटे ॥१५०॥
हेचि माझी असे प्रीती ॥ म्हणूनि स्वामींस करितों विनंती ॥ क्षणैक स्वस्थ होऊनि चित्तीं ॥ कृपामूर्ति बैसावें ॥५१॥
आमुचें भोजन जाहलियावर ॥ मग दक्षिणा देऊं सत्वर ॥ संतुष्ट मानसें अंगीकार ॥ करूनि जावें निजमंदिरा ॥५२॥
मनांत विचारी श्रीपती ॥ आधींच दक्षिणा देतां हातीं ॥ तरी विप्र येथें न बैसती ॥ उठोनी जाती न सांगतां ॥५३॥
जैसे अहेर ओपिल्याविण ॥ सोयरे न जाती लग्नांतून ॥ कीं याचक दान घेतल्याविण ॥ संतुष्टमन न होती ॥५४॥
ऐसें विचारूनि चित्तीं ॥ ब्राह्मणांसी म्हणे श्रीपती ॥ नामयाचे योगें मजप्रती ॥ तुमची सेवा घडली कीं ॥५५॥
तुम्ही केवळ ब्रह्मबीज ॥ ब्रह्मादिकां असां पूज्य ॥ तरी कृपादृष्टीं पाहूनी मज ॥ सांभाऒळावें द्विजवर हो ॥५६॥
ऐसें बोलतां चक्रपाणी ॥ विप्रांसी वाटली अमृतवाणी ॥ मग संतुष्ट होऊनि निजमनीं ॥ आनंदभरित जाहले ॥५७॥
मग म्हणती धरामर ॥ तुम्ही श्रमलेती बहु थोर ॥ भोजनास लागला उशीर ॥ करितां उपचार द्विजांचे ॥५८॥
तुम्हीच होऊनि सर्व व्यापक ॥ करणें सार्थक केलें निक ॥ न्यून पदार्थ पाहतां एक ॥ नये दृष्टीसी सर्वथा ॥५९॥
आज दृष्टीस देखिला नवलाव ॥ स्वामीचा आदर अभिनव ॥ नम्रता आणि गौरव ॥ पाहतां दिसे निरुपम ॥१६०॥
मग चहूं वेदींचे ब्राह्मण ॥ महामंत्र उच्चारून ॥ मंत्राक्षता देऊन ॥ आशीर्वचन बोलती ॥६१॥
विजयी होऊन सर्वकाळ ॥ आमचा करावा प्रतिपाळ ॥ आकल्पपर्यंत चिरकाळ ॥ ब्रह्मांडभुवनीं असावें ॥६२॥
पीतांबरीं घेऊनि मंत्राक्षता ॥ घातल्या नामयाचे माथां ॥ म्हणे हेंचि प्रेम तुझिया चित्ता ॥ सर्वकाळ असावें ॥६३॥
आतां वैष्णव घेऊनि निजपंक्तीसीं ॥ भोजन करावे सद्गुणराशी ॥ आम्ही स्वस्थ करूनि मनासी ॥ तुम्हांपाशीं बैसतों ॥६४॥
ऐसें बोलतां धरामर ॥ अवश्य म्हणती शारंगधर ॥ मग सुवर्णपात्रीं ओगरूनि प्रकार ॥ रुक्मिणी सत्वर पातली ॥६५॥
मग कनकपात्र घेऊनि पाहीं ॥ सत्यभामा आली लवलाहीं ॥ आपोशन घालितां ते समयीं ॥ नवल मांडलें अद्भुत ॥६६॥
मग आपुले पंक्तीस शारंगधर ॥ बोलाविले उद्धव अक्रूर ॥ नारद आणि दुजा तुंबर ॥ हें पाथीकर निजपंक्तीं ॥६७॥
नामा उभा महाद्वारीं ॥ त्यासी पाचारिलें सत्वरी ॥ तंव तो नाहीं देहावरी ॥ सप्रेम अंतरीं ओसंडला ॥६८॥
निजबोधें दाटला निश्चित ॥ देखोनि धांवले पंढरीनाथ ॥ जैसी धेनु देखोनि अपत्य ॥ ओरसोनि येत सत्वरी ॥६९॥
मग चहूंभुजीं जगज्जीवन ॥ उचलूनि देत आलिंगन ॥ नामयासी सावध करून ॥ सप्रेम क्षेम दीधलें ॥१७०॥
मग धरूनि बाहुवटीं ॥ भोजनासी बैसविला ताटीं ॥ स्फुंदोनि होतसे हिंपुटी ॥ तेव्हां जगजेठी कुरवाळी ॥७१॥
स्वानंदग्रास घालितां मुखीं ॥ तंव तो तन्मय परम लक्षी ॥ निजबोधरूपें एकाएकीं ॥ होऊनि अंतरीं निश्चित ॥७२॥
मग धरूनि गरुडध्वज ॥ नामयसी सांगे गोष्ट गुज ॥ म्हणे जिवलगा गोष्टी बोल मज ॥ द्वैतलाज टाकोनि ॥७३॥
अंतरींचें गुज पाहतां स्पष्ट ॥ तरी गगनासी नाहीं पाठपोट ॥ तैसाचि मजसीं एकवट ॥ अससी निकट नामया ॥७४॥
तुझें तेंचि जाण माझें ॥ माझें तेंचि असे तुझें ॥ एकविधचि दिसे सहजें ॥ नामया समजें अंतरीं ॥७५॥
परतोनि दृष्टी मजवरी ॥ जिवलगा पाहें निजअंतरीं ॥ मी जो अव्यक्त निर्धारीं ॥ तो तूंचि आहेसी वाटतें ॥७६॥
हा तुझा अद्भुत सोहळा ॥ दृष्टीस पाहें उघडोनि डोळां ॥ ज्ञानदीप आहे कीं जवळा ॥ भक्त प्रेमळा तुजपासीं ॥७७॥
तुझिये भेटीकारणें ॥ वर्षें पातले भक्तराणे ॥ तयांसी करीं सुखाचें पारणें ॥ अमृतवचनें बोलोनि ॥७८॥
केवळ परमानंदमूर्ती ॥ तोचि हा जाण निवृत्ती ॥ सर्व सुखाचा सांगाती ॥ ज्ञानदेव दृष्टीं पाहें तूं ॥७९॥
परत्र हा सोपानेश्वरू ॥ केवळ परलोकींचें तारूं ॥ भाग्यवंता याचा आदरू ॥ अमृतवचनें करावा ॥१८०॥
ऐसें म्हणोणि रुक्मिणीवरें ॥ नामयासी आश्वासिलें करें ॥ तेणें मस्तक आदरें ॥ चरणांवरी ठेविला ॥८१॥
म्हणे जन्मोजन्मीं प्रेमदान ॥ हेंचि देई मजकारण ॥ ऐसें ऐकोनियां वचन ॥ जगज्जीवन हांसले ॥८२॥
ऐसा तो भक्तवत्सल ॥ नामयामुखीं घाले कवळ ॥ शीणभाग पुसे गोपाळ ॥ दीनदयाळ दासांचा ॥८३॥
जो सनकादिकांचे शिरीं ॥ अभय हस्त ठेवीत हरी ॥ त्या हस्तेंचि पूतनारी ॥ नामयासी कुरवाळी ॥८४॥
नामयासी म्हणे वनमाळी ॥ सांडीं जीवींची सर्व काजळी ॥ विश्रांतीसी आहें मी जवळी ॥ तुज सांभाळीन सर्वदा ॥८५॥
मार्गीं कष्ट झाले फार ॥ वियोगयोगें वाळलें शरीर ॥ उतरोनि गेला मुखचंद्र ॥ नेत्र निसूर जाहले कीं ॥८६॥
तहान भूक नेणेचि कोणी ॥ दूर गेलासी जैंपासूनी ॥ तुजविण आवडेना नयनीं ॥ दुजें कांहींच मजलागीं ॥८७॥
धीर न धरवे म्हणोनी ॥ दाही दिशा अवलोकीं नयनीं ॥ माझा विष्णुदास नाम ग्येऊनी ॥ कधीं भेटेल म्हणतसें ॥८८॥
उतावीळ होऊनि अंतरीं ॥ तुजला पहातसें गरुडाधारीं ॥ न दिससी म्हणोनि महाद्वारीं ॥ भीमातीरीं पहातसें ॥८९॥
नाहींतरी पद्मतीर्थपदीं ॥ तुजला पहातसे वेणुनादीं ॥ कोठें न लागतां तुझी शुद्धी ॥ वाटे खंती मज फार ॥१९०॥
मी भोजना बैसतां जगज्जीवन ॥ कीं अनुदिनीं करितां अमृतपान ॥ तैं होय तुझी आठवण ॥ येशील धांवून म्हणूनियां ॥९१॥
उतावीळ धांवून येसी ॥ सप्रेम आलिंगन मज देसी ॥ कीं जीवींचें निजगुज सांगसी ॥ हे च्छा मानासी धरितसें ॥९२॥
ऐसें बोलतां कृपावंतें ॥ करुणारसा दाटलें भरतें ॥ जेवीं जननीस बालक होय आवडतें ॥ देखोनि तें संतोषें ॥९३॥
तयाच रीतीं वैकुंठराणा ॥ नामयासी वर्षला प्रेमपान्हा तो ब्रह्मरस सेवितां जाणा ॥ नये वीट सर्वथा ॥९४॥
ऐशा रीतीं चक्रपाणी ॥ निजभक्ताची पुरवी आइणी ॥ मग कौतुक मांडिलें ये क्षणीं ॥ तें परिसा कानीं भाविक हो ॥९५॥
नामयाचें उच्छिष्ट ते वेळीं ॥ आवडीनें खात वनमाळी ॥ हे देखोनि विस्मित विपकंडळीं ॥ अधोवदनें पाहती ॥९६॥
आश्चर्य मानोनि धराभर ॥ एकमेकंसी देती प्रत्युत्तर ॥ आता काय करावा विचार ॥ बुडविलें साचार निजकर्म ॥९७॥
याच्या स्त्रियांनीं वाढिलें अन्न ॥ नेणवे जातीचा आहे कोण ॥ नव्हे क्षत्रिय ना ब्राह्मण ॥ विअश्य शूद्रही न म्हणवे ॥९८॥
याची अघटित आहे कळा ॥ दिसे चहूवर्णांवेगळा कैसी हे विस्मृति पडली सकळां ॥ अनुपम लीला देखोनी ॥९९॥
आतां हाचि पितांबरीं ॥ घातल्या त्या नाम्याचे शिरीं ॥ संकल्प सोडितां झडकरी ॥ त्यासी पुढारी केलें कीं ॥१॥
बरें अरिष्ट होतें निर्माण ॥तेचि आलें कीं घडोन ॥ आतां कोणी कोणास प्रतिवचन ॥ बोलूं नये सर्वथा ॥२॥
पुढील अध्यायीं शारंगधर ॥ द्विजांसी बोलेल उत्तर ॥ सिद्धांतज्ञानी श्रोते चतुर ॥ परिसा चित्त देऊनि ॥३॥
जैसा हिरा बुडे अहिरणीं ॥ तयास हिरकणी बाहेर काढित ॥ तेवीं अनुभवज्ञानें सभाग्य संत ॥ तेचिक जाणती निजखूण ॥४॥
अन्नापरीस क्षुधाचि गोड म्हणूनि आर्ताचें पुरें कोड ॥ अंतःकरणीं जरी नसती चाड ॥ तरी न लागती गोड हरिकथा ॥५॥
हे तीर्थावळीची टीका सार ॥ तुजविता श्री रुक्मिणीवर ॥ महीपति तयाचा दास किंकर ॥ म्हणवी साचार निजप्रेतीं ॥६॥
स्वस्ति श्रीभक्तविजय ग्रंथ ॥ ऐकतां वाटेल तुष्टेल ज्गन्नाथ ॥ प्रेमळ भाविकास ॥ त्रयोदशाध्याय रसाळ हा ॥२०७॥
॥ अध्याय ॥१३॥ वोंव्या ॥२०७॥    ॥ श्रीकृष्णार्पणमस्तु ॥    ॥
॥ श्रीभक्तविजय त्र्योदशाध्याय समातप्त ॥

श्री भक्तविजय

Shivam
Chapters
॥ मंगलाचरणम् ॥ आरती श्रीविठ्ठलाची, प्रार्थना - आरती श्रीविठ्ठलाची युगें ... अध्याय १ अध्याय २ अध्याय ३ अध्याय ४ अध्याय ५ अध्याय ६ अध्याय ७ अध्याय ८ अध्याय ९ अध्याय १० अध्याय ११ अध्याय १२ अध्याय १३ अध्याय १४ अध्याय १५ अध्याय १६ अध्याय १७ अध्याय १८ अध्याय १९ अध्याय २० अध्याय २१ अध्याय २२ अध्याय २३ अध्याय २४ अध्याय २५ अध्याय २६ अध्याय २७ अध्याय २८ अध्याय २९ अध्याय ३० अध्याय ३१ अध्याय ३२ अध्याय ३३ अध्याय ३४ अध्याय ३५ अध्याय ३६ अध्याय ३७ अध्याय ३८ अध्याय ३९ अध्याय ४० अध्याय ४१ अध्याय ४२ अध्याय ४३ अध्याय ४४ अध्याय ४५ अध्याय ४६ अध्याय ४७ अध्याय ४८ अध्याय ४९ अध्याय ५० अध्याय ५१ अध्याय ५२ अध्याय ५३ अध्याय ५४ अध्याय ५५ अध्याय ५६ अध्याय ५७