अध्याय ८

श्रीगणेशाय नमः ॥ श्रीकृष्णाय नमः ॥
आजिचा सुदिन दिवस भला ॥ जैं संतचरित्रग्रंथ देखिला ॥ श्रोते आणि वक्त्यांला ॥ सुधारस लाधला निजप्रेमें ॥१॥
भक्तकथेसी सुधारस म्हणणें ॥ हाही दृष्टांत येथें दिसे गौण ॥ अमृत सेवितां शचीरमण ॥ अक्षयपदीं कोण राहिला ॥२॥
जे कथारस सेविते जन ॥ ते अक्षयपदीं राहिले जाण ॥ करितां भक्तकथाश्रवण ॥ जन्म मरण निवारे ॥३॥
गंगेची उपमा द्यावी यासी ॥ तरी तेही न तुकेच कथारसीं ॥ जैं कर्वतीं घ्यावें त्रिवेणीसी ॥ मोक्ष जीवासी तैं होय ॥४॥
तैसें नव्हे हरिकीर्तन ॥ श्रवणेंचि होती श्रोते पावन ॥ म्हणोनि कथारसनिरूपण ॥ चतुर सर्वज्ञ जाणती ॥५॥
सूर्याहूनि अति सोज्ज्वळ ॥ कीं चंद्राहून वाटे शीतळ ॥ आकाशाहूनि अति निर्मळ ॥ भक्त प्रेमळ जाणती ॥६॥
आतां ऐका देऊनि चित्त ॥ विरिंचि आणि कैलासनाथ ॥ क्षीरसागरीं अकस्मात ॥ दर्शना येत हरीच्या ॥७॥
तयांसी म्हणे क्षीराब्धिजावर ॥ मृत्युलोकीं घेऊं अवतार ॥ निवृत्तिसोपान ज्ञानेश्वर ॥ लीला साचार दाखवूं ॥८॥
त्रिवर्ग बंधु एके ठायीं ॥ जन्म घेऊ लवलाहीं ॥ आदिमाया मुक्ताबाई ॥ भगिनी होईल आपणां ॥९॥
तंव गंगातीरीं क्षेत्र अद्भुत ॥ आपेगांव जगद्विख्यात ॥ तेथील कुळकर्णी गोविंदपंत ॥ असे निजभक्त विष्णूचा ॥१०॥
निराबाई त्याची कांता ॥ परम भाविक पतिव्रता ॥ गरोदर जाहली असतां ॥ पुत्रइच्छा धरियेली ॥११॥
मूर्तिमंत वैराग्य डोळस ॥ आले तिच्या उदरास ॥ भक्ति नवविधा भरले मास ॥ प्रसूत जाहली तेधवां ॥१२॥
तंव भक्तिज्ञानवैराग्यपुतळा ॥ मूर्तिमंत पोटीं उपजला ॥ मायबापांसी आनंद जाहला ॥ निजपुत्रासी देखोनी ॥१३॥
बारा दिवस लोटतां जाण ॥ विठोबा ठेविलें नामाभिधान ॥ अष्ट वर्षें होतां संपूर्ण ॥ मौंजीबंधन पैं केलें ॥१४॥
वेद शास्त्र करूनि पठन ॥ काव्यव्याकरणीं जाहला निपुण ॥ मनांत इच्छा धरिली त्यानें ॥ तीर्थाटन करावें ॥१५॥
अनुताप धरूनि चित्तासी ॥ पुसे मातापितयांसी ॥ आतां आज्ञा द्यावी मजसी ॥ पुष्कर तीर्थासी जावया ॥१६॥
ऐसें ऐकोनियां वचन ॥ वडिलांस वाटलें समाधान ॥ मग विठोबानें करूनि नमन ॥ सत्वर तेथोनी निघाला ॥१७॥
वैराग्य नुपजे चित्तास ॥ तरी वायां गेला शास्त्राभ्यास ॥ थोर कर्ण बधिरास ॥ असोनि काय उपयोगी ॥१८॥
कीं मयूराचे अंगीं जाण ॥ सर्वत्रचि दिसती नयन ॥ परी एकले दृष्टीवीण ॥ काय कारण तयांचें ॥१९॥
अजाकंठींचे वाढले स्तन ॥ कीं सांवरीचें दाटलें वन ॥ कीं गोरियाचें सुंदर गायन ॥ कीं तारुण्यपण विधवेचें ॥२०॥
नासिकेविण जैसें वक्त्र ॥ कीं महत्त्वावांचूनि कारभार ॥ पुरुषत्वावांचूनि जैसा नर ॥ व्यर्थचि थोर वाढला ॥२१॥
तेवीं शास्त्राभ्यास उदंड केला ॥ आणि अनुताप चित्तासी न जाहला ॥ जेवीं बक अनुष्ठानीं बैसला ॥ मत्स्य गिळावयाकारणें ॥२२॥
म्हणोनि अनुताप धरूनि मना ॥ विठोबा चालिला तीर्थाटना ॥ माया ममता टाकोनि जाणा ॥ हरिभजनीं विनटला ॥२३॥
आधीं येऊन द्वारावती ॥ स्नान केलें श्रीगोमती ॥ मग पाहूनि श्रीकृष्णमूर्ती ॥ दंडवत प्रेतीं घातलें ॥२४॥
देवें धरिला मत्स्यावतार ॥ मारूनि उद्धरिला शंखासुर ॥ महामुक्तीचें माहेर ॥ गेला सत्वर त्या ठाया ॥२५॥
तेथूनि पिंडारकासी आला ॥ तंव मगळहुडा पुढें देखिला ॥ द्वारकेचा कळस पाहिला ॥ मग चालिला तेथोनि ॥२६॥
सुदामपुरी दृष्टीं देखोन ॥ मूळमाधवासी आला जाण ॥ जेथें रुक्मिणीचें लग्न ॥ भीमकनृपवरें लाविलें ॥२७॥
अवतार संपविला श्रीकृष्णें ॥ तें भालुकातीर्थ वंदिलें जाण ॥ मग प्रभासलिंगा तेथून ॥ गेला सत्वर तेधवां ॥२८॥
वंदोनि सोरटीसोमनाथासी ॥ पुढें चालिला वेगेंसीं ॥ मुचकुंदाची गुंफा कैसी ॥ तेही दृष्टीसी देखिली ॥२९॥
भस्म केला कालयवन ॥ तें स्थान दृष्टीं पाहून ॥ मग धवलपुरीसी येऊन ॥ विश्रांतिस्थान देखिलें ॥३०॥
आणीक मार्गींची महातीर्थें ॥ पुराणप्रसिद्ध जगद्विख्यातें ॥ तींही वंदोनि समस्तें ॥ सप्तश्रृंगीसी पातला ॥३१॥
आदिमाया वंदोनि जाण ॥ अरुणावरुणेसी केलें स्नान ॥ मग प्राची गोदावरी तेथून ॥ जाहला देखोन निजसुखी ॥३२॥
कपालेश्वर देखोनि नयनीं ॥ त्र्यंबकासी आला तेथोनी ॥ कुशावर्तीं स्नान करूनी ॥ गंगाद्वार वंदिलें ॥३३॥
सव्य घालूनि ब्रह्मगिरी ॥ हर्ष वाटला निजअंतरीं ॥ मग येऊनि भीमाशंकरीं ॥ सुस्नात जहाला अनुतापें ॥३४॥
नित्यानित्य चालतां जाण ॥ मुखें करीत हरिकीर्तन ॥ तेथोनि अलकावतीस्थान ॥ सत्वर आला त्या ठाया ॥३५॥
चक्रतीर्थीं करूनि स्नन ॥ करीत बैसला देवतार्चन ॥ तों तेथील सिधोपंत ब्राह्मण ॥ स्नानासी जाण पातला ॥३६॥
ब्रह्मचारी दृष्टी देखोन ॥ साष्टांग घातलें लोटांगण ॥ तुमचें सांगा नामाभिधान ॥ केलें आगमन कोठोनी ॥३७॥
ऐकूनि म्हणे ब्रह्मचारी ॥ आपेगांव गंगातीरीं ॥ तेथील वृत्ती आमची बरी ॥ वृद्धाचारी म्हणताती ॥३८॥
माता पिता दोघेंजण ॥ तेथें वृद्धें असती जाण ॥ द्वारकादि तीर्थें करून ॥ अलकावतीस पातलों ॥३९॥
म्हणे धन्य आजिचा सुदिन ॥ जाहलें स्वामींचें आगमन ॥ आतां मंदिरास येऊण ॥ आश्रम पवित्र करावा ॥४०॥
ऐसें म्हणूनि सिधोपंत ॥ घरासी येऊनि गेले त्वरित ॥ भोजन घालोनि पंचामृत ॥ निद्रा करवीत तयासी ॥४१॥
तंव स्वप्नीं येऊनि श्रीपंढरीनाथ ॥ सिधोपंतासी काय बोलत ॥ ब्रह्मचारियासी सालंकृत ॥ कन्यादान करावें ॥४२॥
ऐसें होतांचि स्वप्न ॥ चित्तीं वाटलें समाधान ॥ स्नानसंध्यादि नेम सारून ॥ दृष्टांतवचन सांगितलें ॥४३॥
ब्रह्मचारी वचन बोलत ॥ तुम्हीं सांगतां तें यथार्थ ॥ परी आम्हांसी आज्ञा पंढरीनाथ ॥ न करीच सर्वथा ॥४४॥
सिधोपंत बोले वचन ॥ तरी आजिचा दिवस येथें राहून ॥ सत्य असेल तरी तुम्हांसी स्वप्न ॥ होईल जाणा निश्चयेसीं ॥४५॥
वृंदावनीं आसन घालूनी ॥ निद्रा केली तये क्षणीं ॥ संकल्प विकल्प येतां मनीं ॥ तंव काय स्वप्न देखिलें ॥४६॥
विश्वव्यापक पंढरीनाथ ॥ ब्रह्मचारियासी स्वप्नीं सांगत ॥ चारी अवतार मूर्तिमंत ॥ इच्या उदरा येतील ॥४७॥
तरी माझी आज्ञा वंदोनि शिरीं ॥ कन्यादान अंगीकारीं ॥ ऐसें देखोनि ब्रह्मचारी ॥ उठोनि सत्वरी बैसला ॥४८॥
ब्राह्मणासी पुसतां जाण ॥ घटितं आले छत्तीस गुण ॥ मग लग्नतिथी नेमून ॥ सर्व साहित्य करविलें ॥४९॥
देवकप्रतिष्ठा ब्राह्मण भोजन ॥ केलें निर्विघ्नाचें पूजन ॥ मंगळवाद्यें वाजती जाण ॥ पुण्याहवाचन होतसे ॥५०॥
नानापरींचीं दिव्यान्नें निर्मून ॥ घातलें ब्राह्मणांसी भोजन ॥ करूनि सीमांतपूजन ॥ विप्र बोलती मंगळाष्टकें ॥५१॥
जय जय मुकुंदा मुरारी ॥ पुराणपुरुषा मधुकैटभारी ॥ भक्तभूषणा नानापरी ॥ वधूवरांसी रक्षीं तूं ॥५२॥
जय जय शंख्हासुरमर्दना ॥ जय जय कूर्मरूपा समुद्रमथना ॥ वराहवेषा हिरण्याक्षभंजना ॥ वधूवरांसी रक्षीं तूं ॥५३॥
जय जय नृसिं प्रल्हादरक्षका ॥ जय वामनरूपा बळिछलका ॥ जय परशुधरा सहस्रबाहुअंतका ॥ वधूवरांसी रक्षीं तूं ॥५४॥
जय दशरथकुमरा निशाचरमर्दना ॥ जय गोकुळनाटका नंदनंना ॥ जय बुद्धरूपा जनार्दना ॥ वधूवरांसी रक्षीं तूं ॥५५॥
जय कल्किरूपा म्लेंच्छमर्दना ॥ धर्मस्थापका जगज्जीवना ॥ जय पुंडलीकवरदा रुक्मिणीरमणा ॥ वधूवरांसी रक्षीं तूं ॥५६॥
ऐसीं मंगळाष्टकें म्हणून ॥ विप्र बोलती सावधान ॥ नानापरींचीं वाद्यें लावून ॥ पाणिग्रहण पैं केलें ॥५७॥
चार दिवस सोहळा करून ॥ सिधोपंतासी केलें नमन ॥ म्हणे आषाढमासीं पंढरीस जाणें ॥ श्रीपांडुरंगदर्शन घ्यावया ॥५८॥
मग कुटुंबासहित तयासी ॥ घेऊन चालिला यात्रेसी ॥ स्नान करून चंद्रभागेसी ॥ श्रीपुंडलीकासी नमियेलें ॥५९॥
आणिक क्षेत्रांची उपमा जाण ॥ पंढरीस देतां दिसे गौण ॥ चंद्राऐसें नक्षत्र कोण ॥ गगनीं सोज्ज्वळ दिसेना ॥६०॥
सुवर्णाऐसी धातु कोणती ॥ कीं विष्णुवरिष्ठ कोणाची कीर्ती ॥ कीं कौस्तुभाहून रत्नदीप्ती ॥ सोज्ज्वळ धुंडिता दिसेना ॥६१॥
नंदीवरिष्ठ वृषभ कोण ॥ कीं शंकराऐसा तपस्वी कोण ॥ गीतेवरिष्ठ शास्त्र जाण ॥ धुंडितां त्रिभुवनीं नाढळे ॥६२॥
रामकृष्णनामा वरिष्ठ ॥ मंत्र कोणी न दिसे श्रेष्ठ ॥ कीं भागवतधर्माऐसा वरिष्ठ ॥ धर्म आन असेना ॥६३॥
तेवीं पंढरीऐसें भूमंडळीं ॥ क्षेत्र न दिसे नेत्रकमळीं ॥ जें दृष्टी देखतांचि तत्काळीं ॥ पर्वत जळती पापांचे ॥६४॥
म्हणाल मोक्षदायक सप्तपुरी ॥ त्याहून वरिष्ठ कैसी पंढरी ॥ तरी तेथें अभिमानाची होय बोहरी ॥ न उरे उरी मीपणाची ॥६५॥
आणिके तीर्थी करितां स्नान ॥ विशेष वाढतो अभिमान ॥ पंढरी देखतांचि दुरून ॥ खळासी पाझर सुटती ॥६६॥
असो हें महात्म्य वर्णिंतां ॥ पुढें विशेष वाढेल कथा ॥ सिधोपंत घेऊनि जामाता ॥ पंढरीक्षेत्रांत राहिला ॥६७॥
टाळ विणे मृदंग वाजती ॥ वैष्णव प्रेमें गाती नाचती ॥ हें कौतुक देखोनि कैलासपती ॥ स्वानंदप्रीतीं डुल्लत पैं ॥६८॥
करूनि क्षेत्रप्रदक्षिणा ॥ महाद्वारासी आले जाणा ॥ गरुडधारीं लोटांगणा ॥ विठ्ठलें साष्टांव घातलें ॥६९॥
कन्या जामात दोघांप्रती ॥ सिधोपंतें धरून हातीं ॥ चरणावरी सत्वरगती ॥ नेऊनियां घातलीं ॥७०॥
देवासी देऊन आलिंगन ॥ मग धरिले दृढ चरण ॥ महोत्साह जाहलिया तेथून ॥ सिधोपंत चालिले ॥७१॥
कन्याकुटुंबसहपरिवारीं ॥ जाता जाहला अलकापुरीं ॥ विठोबा म्हणे रामेश्वरीं ॥ जाऊन सत्वरी येईन मी ॥७२॥
अंतर जाणूनियां तयाप्रती ॥ निरोप दिधला सिधोपंतीं ॥ म्हणे यात्रा करूनि सत्वरगती ॥ यावें पुढती आश्रमा ॥७३॥
पांडुरंगासी करूनि नमन ॥ सत्वर निघाला तेथोन ॥ पुराणप्रसिद्ध मुख्य स्थान ॥ अनुक्रमेंचि पाहातसे ॥७४॥
श्रीशैलपर्वत मल्लिकार्जुन ॥ पाहिला निवृत्तिसंगम जाण ॥ देखतां पापराशी भस्म होती तत्क्षण ॥ अगाध महिमान तयाचें ॥७५॥
मार्गीं चालतां सत्वरगती ॥ हृदयीं चिंतित विठ्ठलमूर्ती ॥ मुखीं गात नामकीर्ती ॥ सप्रेमगतीकरूनी ॥७६॥
अहोबळ नरसिंह वासुदेव ॥ गिरि पर्वतीं व्यंकटराव ॥ अरुणाचल पाहूनि सर्व ॥ चिदंबरासी नमियेलें ॥७७॥
तें स्थान पाहूनि जाण ॥ मग पाहिलें गोकर्ण ॥ हाटकेश्वरीं करूनि स्नान ॥ सत्वर तेथून निघाले ॥७८॥
सीताशुद्धीसी हनुमंत गेला ॥ ज्या पर्वतावरूनि उडाला ॥ तें स्थान पाहूनियां डोळां ॥ तेथूनि निघाला सत्वर ॥७९॥
जनार्दन पाहूनि डोळां ॥ सत्वर रामेश्वरासी आला ॥ आपुला हेतु पूर्ण केला ॥ मग निघाला तेथूनि ॥८०॥
कोल्हापुरासी येऊन ॥ पंचगंगेचें केलें स्नान ॥ लक्ष्मीदर्शन घेऊन ॥ केलें गमन तेथोनि ॥८१॥
मग कृष्णातीरासी येऊन ॥ माहुलीसंगमीं केलें स्नान ॥ सत्वर तेथूनि परतोन ॥ अलकापुरीं पातला ॥८२॥
सिधोपंतासी आलिंगन ॥ दिधलें परमप्रीतीकरून ॥ तेणें साष्टांग करूनि नमन ॥ वंदिले चरण तयाचे ॥८३॥
चार रात्री तेथें राहून ॥ सिधोपंतासी बोले वचन ॥ आतां मातापितयांचें दर्शन ॥ घ्यावें ऐसें वाटतसे ॥८४॥
जरी आज्ञा द्याल मजप्रती ॥ तरी आता जाऊं सत्वरगती ॥ अवश्य म्हणूनि सिधोपंतीं ॥ तयाप्रती काय बोलिले ॥८५॥
आपुले कांतेसहवर्तमान ॥ घ्यावें वडिलांचें दर्शन ॥ आम्ही येतसों बोळवण ॥ भेटीकारणें तयांच्या ॥८६॥
मग कन्या जामात घेऊनि पाहीं ॥ सिधोपंत आले आपेगांवीं ॥ गोविंदपंतांसी लवलाहीं ॥ येऊनियां भेटले ॥८७॥
विठ्ठलें वंदोनि मातापिता ॥ क्षेम दिधलें उभयतां ॥ सिधोपंतीं साकल्य कथा ॥ वर्तमान सांगितलें ॥८८॥
ऐसी ऐकोनियां वाणी ॥ निराबाई संतोषली मनीं ॥ जेवीं जनकात्मजा पर्णोनी ॥ अयोध्येसी आला रघुनाथ ॥८९॥
मग श्रीरामसीता देखोनि दृष्टीं ॥ आनंद न माये कौसल्येपोटीं ॥ तेवीं पुत्र सून देखोनि दृष्टीं ॥ मातेसी संतोष वाटला ॥९०॥
कीं भीमसहोदर अर्जुन ॥ द्रौपदीसी आणी पण जिंकून ॥ देखोनि कुंती हर्षायमान ॥ तैसें येथें जाहलें ॥९१॥
वस्त्रें भूषणें उभयतांसी ॥ सिधोपंत देत सन्मानेंसीं ॥ आज्ञा मागोनि आळंदीसी ॥ परतोनि आले तेधवां ॥९२॥
कोणे एके दिवशीं जाण ॥ मातापिता दोघें जण ॥ देह सांडूनि वैकुंठभुवन पावतीं झालीं तेधवां ॥९३॥
संसारचिंतेचा विटाळ ॥ कदा न धरीच विठ्ठल ॥ जैसे येतां तीनी काळ ॥ समसमान सर्वांसी ॥९४॥
कीं सरिता भरूनि मिळतां देख ॥ समुद्र नव्हेचि अधिक ॥ कीं उष्णकाळीं आटतां उदक ॥ उणा कदापि दिसेना ॥९५॥
तेवीं सुखदुःखें दोनी सरसीं ॥ विठोबा लेखी निजमानसीं ॥ हें वर्तमान सिधोपंतासी ॥ कळों आलें तेधवां ॥९६॥
खेद होईल जामातास ॥ म्हणोनि घ्यावा परामर्ष ॥ मागुती आपेगांवास ॥ परतोनि आले तेधवां ॥९७॥
मग म्हणे जामातासी ॥ तुम्ही तों विरक्त उदासी । सर्व पदार्थ संसारासी ॥ नित्यानित्य पाहिजे ॥९८॥
तरी कृपा करूनि मजवरी ॥ आतां चला अलकापुरीं ॥ तुमचें चालविणार हरी ॥ परी लोकाचारीं विपरीत ॥९९॥
अवश्य म्हणतां निजकन्येसी ॥ सवें घेतलें जामातासी ॥ सिधोपंत अतिवेगेंसीं ॥ अलकावतीस पातले ॥१००॥
क्षेत्रवासीं राहतां जाण ॥ चित्तासी वाटलें समाधान ॥ नित्य करी हरिकीर्तन ॥ साधुदर्शन अहर्निशीं ॥१॥
आषाढी कार्तिकी एकादशी ॥ पंढरीस जातसे यात्रेसी ॥ बहुकाळ लोटतां तयासी ॥ संतान होतां दिसेना ॥२॥
मग विठोबा म्हणे निजकांते त्वरित ॥ उदास जाहलें माझें चित्त ॥ तरी वाराणसीस जाऊं यथार्थ ॥ संन्यासग्रहण करावया ॥३॥
ऐसें वाटतें मम मानसीं ॥ आज्ञा मागतों तुजपासीं ॥ रखमाई उत्तर नेदी तयासी ॥ चिंताक्रांत होऊनियां ॥४॥
मग पित्यापासीं येऊन त्वरित ॥ सांगितला सकळ वृत्तांत ॥ आज्ञा मागती प्राणनाथ ॥ संन्यासग्रहण करावया ॥५॥
सिधोपंत म्हणे तिजकारण ॥ पोटीं नसतां पुत्रसंतान ॥ कदा न करावें संन्यासग्रहण ॥ ऐसें वचन श्रुतीचें ॥६॥
झणीं आज्ञा देसील त्यासी ॥ ऐसें सांगतसे पिता तिसी ॥ रखुमाबाई निजचित्तासीं सावध असे सर्वदा ॥७॥
तंव कोणे एके दिवशीं ॥ विठोबा म्हणे निजकांतेसी ॥ स्नानासी जावया गंगेसीं ॥ आज्ञा द्यावी मज आतां ॥८॥
दुश्चित्तपणें असतां जाण ॥ अवश्य कांता बोले वचन ॥ समाधान मनीं पावून ॥ आनंदवनासी पावला ॥९॥
जैसा गारोड्यापासोनि नाग सुटला ॥ अरण्यांत वारुळीं प्रवेशला ॥ कीं पिंजर्‍यांतून रावा उडाला ॥ जाऊनि बैसला वृक्षावरी ॥११०॥
कीं कुटिळ्यांचे सभेंतून ॥ उठतां साधूसी समाधान ॥ कीं पतिव्रता जारिणींतून ॥ आली पळून एकांतीं ॥११॥
कीं व्याघ्रपाशांतून त्वरित ॥ कुरंग पळे अकस्मात ॥ कीं निंदकग्रामांतून संत ॥ महाक्षेत्रांत चालिला ॥१२॥
कीं रंभेपासोन शुकमुनी ॥ दूर पळाला उठोनी ॥ कीं अगस्तिऋषीचे उदरांतूनी ॥ सागर बाहेर निघाला ॥१३॥
यापरी मानूनियां समाधान ॥ वारानसीस आला जाण ॥ त्रिवेणीसंगमीं करून स्नान ॥ अनुताप मनीं धरियेला ॥१४॥
माधवपूजा करूनि जाण ॥ प्रयागासी केलें माघस्नान ॥ तेथून मागुती परतोन ॥ पुष्करासी पातला ॥१५॥
संत साधु वैष्णव जन ॥ तेथें अखंड वसती जाण ॥ गीताआख्यान करितां श्रवण ॥ संन्यासयोग ऐकिला ॥१६॥
म्हणे हा दुस्तर संसार ॥ दुर्धर माया अनिवार ॥ जन्म मरण चुके येरझार ॥ ऐसा विचार करावा ॥१७॥
मग श्रीरामाश्रम संन्यासी ॥ सद्भावें शरण गेला त्यासी ॥ संन्यासदीक्षा द्यावी मजसी ॥ म्हणोनि चरणांसी लागला ॥१८॥
तेणें पूर्वाश्रमानुसंधान ॥ विचारिलें याजकारण ॥ कांता पुत्र बंधुजन ॥ परिवार कोण असे कीं ॥१९॥
येरू म्हणे मी एकला असें ॥ दारापुत्रादि पाश नसे ॥ म्हणोनि अनुतापासरिसें ॥ स्वामीसी शरण आलों सद्भावें ॥१२०॥
संत देखोनि विरक्त ॥ अवश्य म्हणती सद्गुरुनाथ ॥ मंत्रदीक्षा देऊनि त्वरित ॥ संन्यासग्रहण संपादिलें ॥२१॥
यापरी विठ्ठलें चतुर्थाश्रम ॥ वाराणसीसी घेतला जाण ॥ परस्परें वर्तमान ॥ सिधोपंतासी श्रुत जाहलें ॥२२॥
संन्यास घेतला ऐकोनि कानीं ॥ रखुमाबाई चिंताक्रांत मनीं ॥ म्हणे प्राणनाथा मज ये वनीं ॥ टाकोनि कासया दीधलें ॥२३॥
पांडववियोगें जैसी द्रौपदी सती ॥ कीं नळवियोगें रडे दमयंती ॥ कीं हरिश्चंद्राविण तारामती ॥ दुःखानळे आहाळे ॥२४॥
सत्यवानासी येतां मरण ॥ सावित्री सांडूं पाहे प्राण ॥ कीं जयदेवाचें ऐकोनि निर्वाण ॥ पद्मावती मूर्च्छित ॥२५॥
तेवीं कानीं ऐकूनि संन्यासवार्ता ॥ रडे आक्रोशें पतिव्रता ॥ समाधान करितां मातापिता ॥ मग धैर्यें चित्ता आंवरिलें ॥२६॥
सार्थक करावें संसारीं ॥ मग अश्वत्थाची सेवा करी ॥ अनुष्ठान देखोनियां भारी ॥ जाहली बोहरी दोषांची ॥२७॥
संन्यास दिधला भ्रतारासी ॥ ते श्रीपाद आले आळंदीसी ॥ रखुमाई देखोनि त्यांसी ॥ नमस्कारासी पातली ॥२८॥
अश्वत्थाचे पारावरी ॥ श्रीपाद बैसले ते अवसरीं ॥ रखुमाई येऊनि सत्वरीं ॥ नमस्कारी सद्भावें ॥२९॥
अष्टपुत्रा सौभाग्यवती ॥ आशीर्वाद दिधला तिजप्रती ॥ ऐसें ऐकोनियां चित्तीं ॥ परम आश्चर्य वाटलें ॥१३०॥
रखुमाबाई हांसतां चित्तासी ॥ श्रीपाद पुसती तियेसी ॥ म्हणती माते विनोद तुजसी ॥ किमर्थ चित्तीं वाटला ॥३१॥
म्हणे सौभाग्यदायक पुत्रवती ॥ आशीर्वाद दिधला मजप्रती ॥ तो भ्रताराविण सुफळ निश्चितीं ॥ कैसा होईळ यतिराया ॥३२॥
भ्रतारें सांडोनि मजकारण ॥ अनुतापें केलें संन्यासग्रहण ॥ तुम्हीं दिधलें आशीर्वचन ॥ म्हणोनि चित्तीं विकल्प ॥३३॥
अग्निकुंडांत पेरिलें बीज ॥ कीं खडकीं वर्षला मेघराज ॥ तेवीं आशीर्वाद देतां मज ॥ नाहीं कांहीं विचारिलें ॥३४॥
अंधासी दाविला दर्पण ॥ कीं बधिरापुढें केलें गायन ॥ कीं रोगियासी वाढितां पक्वान्न ॥ विचार मनें न करितां ॥३५॥
इंधन नसतां अग्नि फुंकिला ॥ कीं स्नेहेंविण दीप सरसाविला ॥ कृपणावरी शब्द टाकिला ॥ याचकें जैसा व्यर्थचि ॥३६॥
वर्षला नसतां मेघराज ॥ व्यर्थचि भूमींत पेरिलें बीज ॥ कीं आयुष्य नसतां रसराज ॥ वैद्यें कासया पाजावा ॥३७॥
चंद्रबळ नसतां वधूकारण ॥ ज्योतिषें कासया दिधलें लग्न ॥ कीं अस्ता गेलिया दिन ॥ मग अर्ध्यदान कासया ॥३८॥
तेवीं ध्यानीं नाणितां कर्मगती ॥ आशीर्वाद दिधला मजप्रती ॥ असत्य नोहे हे वचनोक्ती ॥ विनोद चित्तीं वाटला ॥३९॥
ऐसें बोलतां रखुमाबाई ॥ आश्चर्य वाटलें श्रीपादासी ॥ म्हणे संन्यासग्रहण देणारासी ॥ प्रायश्चित्त देणें लागेल ॥१४०॥
तरुण स्त्री संतानहीन ॥ टाकूनि घेतां संन्यासग्रहण ॥ तरी गुरु शिष्य दोघांकारण ॥ शास्त्रीं दंड बोलिला ॥४१॥
खाणखूण पुसतां निवाडें ॥ तों शब्द येतसे आपणाकडे ॥ म्हणे पुसावयासी गेलों सांकडें ॥ तों वेहरण मजकडे आलें कीं ॥४२॥
कलंक असता निजांगासी ॥ चंद्रमा हांसे तारागणांसी ॥ कीं क्षारत्व असोनि सागरासी ॥ शब्द गंगेसी ठेवीत ॥४३॥
कीं कडवट मुख असतां पाहीं ॥ पक्वान्नासी शब्द ठेवी ॥ कीं गर्भांधासी दृष्टि नाहीं ॥ आणि भानूसी दोष ठेवीतसे ॥४४॥
सरळ नासिक आपुलें नसतां ॥ आरशावरी कोपतो वृथा ॥ कीं दीपकाखालीं अंधार असतां ॥ प्रकाश दावी आणिकासी ॥४५॥
तेवीं आम्हीच केलें अनुचित ॥ आणिकासी शब्द ठेवितां व्यर्थ ॥ आतां इच्या दोषें सुकृत ॥ विलया जाईल वाटतें ॥४६॥
रखुमाईस पुसे ते क्षणीं ॥ तुझीं आप्त असती कोणी ॥ येरी उभी कर जोडोनी ॥ नम्र वचनें बोलत ॥४७॥
माता पिता बंधु बहिणी ॥ सर्व आहेत मजलागुनी ॥ परी भ्रतारवियोगें ये जनीं ॥ निढळवाणी दिसतसें ॥४८॥
मग आज्ञापिलें श्रीपादें तियेतें ॥ पित्यासी पाचारूनि आणीं येथें ॥ गह्रा जाऊनि त्वरितें ॥ सिधोपंतासी आणिलें ॥४९॥
दृष्टीं देखोनी यतीश्वर ॥ घाली साष्टांग नमस्कार ॥ अर्ध्य पाद्य पूजा उपचार ॥ भोजन सत्वर सारिलें ॥१५०॥
पुसे उभा कर जोडून ॥ कोठोनि स्वामीचें आगमन ॥ पुढारें कोठवरी आहे गमन ॥ मजकारणें सांगिजे ॥५१॥
श्रीपाद बोलती ते अवसरीं ॥ आमुचा आश्रम काशीपुरीं ॥ हेत धरूनि रामेश्वरीं ॥ दक्षिणदेशा पातलों ॥५२॥
तों तुमचे आत्मजेनें येथ ॥ सकळ सांगितला वृत्तांत ॥ आतां वाराणसीस त्वरित ॥ परतोनि जाणें लागेल ॥५३॥
श्रीपाद म्हणती शास्त्रयुक्त ॥ इच्या दोषें आमुचें सुकृत ॥ विलया जाईल समस्त ॥ म्हणोनि सत्वर परतावें ॥५४॥
रखुमाबाईस सवें घेऊनी ॥ तुम्ही चलावें आनंदवनीं ॥ ऐसें म्हणतां तये क्षणीं ॥ सिधोपंत चरणीं लागले ॥५५॥
म्हणती तुम्ही दयावंत ॥ शीघ्र कीजे गमनार्थ ॥ कन्येसी घेऊनि त्वरित ॥ सिधोपंत निघाले ॥५६॥
मग जाऊन वाराणसीसी ॥ श्रीपाद गेले आश्रमासी ॥ पाचारून चैतन्यासी ॥ पूर्व वृत्तांत पुसिला तेव्हां ॥५७॥
गृहस्थाश्रमीं तुज होती कांता ॥ किंवा नव्हती सांग आतां ॥ आम्हांपासीं असत्य बोलतां ॥ उरी सर्वथा न ठेवीं ॥५८॥
सत्य सांगावें मजप्रती ॥ म्हणोनि अभय दिधलें हातीं ॥ ऐकोनि चैतन्य सद्गुरूप्रती ॥ प्रतिउत्तर देतसे ॥५९॥
जैसें बाळक अपराध करित ॥ सक्रोध जननी त्यासी पुसत ॥ तें भीतभीत मातेसी सांगत ॥ त्यापरी बोलत सद्गुरूसी ॥१६०॥
कीं प्रजेनें अनुचित कर्म केलें ॥ शिक्षा करून रायें पुसिलें ॥ मग भीतभीत बोलती वर्तलें ॥ तैसेंचि झाले चैतन्या ॥६१॥
नातरी कुपथ्य करी रोगी जाण ॥ वैद्य पुसे क्रोधायमान ॥ मग व्याधिभयें वर्तमान ॥ सत्य वदे रोगी जैसा ॥६२॥
कीं कनिष्ठस्नुषा करितां घरचार ॥ शिकवणींत पडलें कांहीं अंतर ॥ सासूसी कंअतां समाचार ॥ भयेंकरून जेवीं सांगे ॥६३॥
तेवीं शाप देईल यतीश्वर ॥ म्हणोनि अंतरीं भय थोर ॥ भीतभीत प्रत्युत्तर ॥ सद्गुरूसी देत तेधवां ॥६४॥
म्हणे तरुण कांता संतानहीन ॥ सत्यचि टाकूनि आलों जाण ॥ श्रीपादें ऐकोनियां वचन ॥ रखुमाईस बोलाविलें ॥६५॥
चैतन्यासी सांगे ते अवसरीं ॥ निजकांतेचा अंगीकार करीं ॥ स्वदेशा जाऊनि सत्वरीं ॥ स्वधर्माचारीं वर्तावें ॥६६॥
अविधि कर्माचें भय मानिसी ॥ विकल्प चित्तीं झणीं धरिसी ॥ माझी आज्ञा प्रमाण तुजसी ॥ हृषीकेशी साह्य तुज ॥६७॥
ऐसा आशीर्वाद होतां जाण ॥ चैतन्यानें वंदिले चरण ॥ निजकांतेसी हातीं धरून ॥ स्वदेशासी चालिला ॥६८॥
अगस्तीची आज्ञा वंदोनि शिरीं ॥ विंध्याचळ पडला पृथ्वीवरी ॥ तेवीं सद्गुरूचें वचन मान्य करी ॥ चैतन्य सत्वरी निघाला ॥६९॥
कन्या जामात दोंघेंजण ॥ सिंधोपंत आले घेऊन ॥ वर्तमान ऐकतां तेथील जन ॥ हांसती पिशुन सकळिक ॥१७०॥
म्हणती संन्यास घेतलियावरी ॥ कैसा झाला घरचारी ॥ एक म्हणती दोष पदरीं ॥ म्हणोनि विपरीत जाहलें ॥७१॥
एक म्हणती विषयलंपट ॥ एक म्हणती कृपण कंटक ॥ एक म्हणती याचें मुख ॥ पाहूं नये सर्वथा ॥७२॥
आधीं सुधारस घेऊन ॥ मग केलें मद्यपान ॥ तेवीं संन्यासदीक्षा त्यागोन ॥ झाला निमग्न प्रपंचीं ॥७३॥
कीं आधीं वेदांत अभ्यासिले ॥ मग कोकशास्त्र हातीं धरिलें ॥ तेवीं वैराग्य टाकूनि बळें ॥ परतला प्रपंचदुःखांत ॥७४॥
सांडोनि विष्णूचें उपासन ॥ मग वेताळ साधूनि केला प्रसन्न ॥ कीं पहिला क्षेत्रवास टाकून ॥ राहिला येऊन कुग्रामीं ॥७५॥
टाकूनि विप्रांची संगती ॥ अनामिकांसी लाविली प्रीती ॥ तेवीं वैराग्यलाभ टाकूनि निश्चितीं ॥ प्रपंचभ्रांतीं पडियेला ॥७६॥
यापरीं निंदिती सकळ जन ॥ परी चैतन्यासी चित्तीं समाधान ॥ जेवीं पर्वतावरी वर्षतां घन ॥ न जाय वाहून कदापि ॥७७॥
दंदशूकाचे भयेंकरून ॥ गरुड न जाय जैसा उडोन ॥ कीं श्वान भुंकतां जैसा वारण ॥ चित्तीं उद्विग्न नव्हेचि ॥७८॥
ऐकोनि समुद्राची गर्जना ॥ अगस्ती भय न धरी मना ॥ कीं खद्योततेज देखोनि नयना ॥ गभस्ती चिंता न धरीच ॥७९॥
तेवीं जननिंदेचे येतां लोट ॥ शांतिउदरीं भरी घोंट ॥ कामक्रोधांची मोडिली वाट ॥ करणी अचाट निरुपम ॥१८०॥
द्विजीं घातलें वाळींत ॥ आप्तवर्गीं सांडिलें त्वरित ॥ खोपट बांधोनि अरण्यांत ॥ कांतेसहित राहिला ॥८१॥
कुटुंबपोषणाकारण ॥ भिक्षा मागोनि मेळवी अन्न ॥ रात्रंदिवस नामस्मरण ॥ नाहीं खंडन क्षणमात्र ॥८२॥
गीताभागवत श्रवण मनन ॥ अखंड चित्तीं समाधान ॥ ऐसीं द्वादश वर्षें लोटतां जाण ॥ पोटीं संतानें जाहलीं ॥८३॥
तिघे पुत्र कन्या एक ॥ ऐसी संतती होतां देख ॥ ऐकतां नामें सकळिक ॥ होती पावन जडमूढ ॥८४॥
प्रथम अवतार मृडानीपती ॥ त्याचें नाम ठेविलें निवृत्ती ॥ विष्णु अवतार जन्मला क्षितीं ॥ तया म्हणती ज्ञानदेव ॥८५॥
विरिंचीअवतार सोपान ॥ आदिमाया मुक्तारूपें जाण ॥ होतांचि वाटलें समाधान ॥ रखुमाबाईस तेधवां ॥८६॥
पुढिले अध्यायीं सुरस कथा ॥ ते सादर परिसावी सभाग्यश्रोतां ॥ जेवीं चकोर चंद्रामृत सेवितां ॥ एकाग्रचित्तें पाहाती ॥८७॥
नातरी नादलुब्ध मृग होऊनी ॥ देहभान जाय विसरूनी ॥ तयाचि रीतीं श्रोतेजनीं ॥ सादर कर्णीं ऐकावें ॥८८॥
कीं तृषा लागतां चातकासी ॥ जलधर वर्षे स्वइच्छेसीं ॥ तेवीं आवडी धरूनि चित्तासी ॥ कथा नवरसी ऐकावी ॥८९॥
अहो भक्तकथा अनिर्वाच्य गहन ॥ वदवीतसे रुक्मिणीरमण ॥ जेवीं मृदंगातूनि निघे ध्वन ॥ परी वाजविल्याविण वाजेना ॥१९०॥
तेवीं चर्मवेष्टित हें वक्त्र ॥ परी ग्रंथ राजीवनेत्र ॥ महीपति उगा निमित्तमात्र ॥ संत सज्ञान जाणती ॥९१॥
स्वस्ति श्रीभक्तविजय ग्रंथ ॥ ऐकतां तुष्टेल जगन्नाथ ॥ प्रेमळ ऐका भाविक भक्त ॥ अष्टमाध्याय रसाळ हा ॥१९२॥
श्रीकृष्णार्पणमस्तु ॥