समुद्राच्या लाटा नेहमीच किनाऱ्याकडे का येतात? त्याच्या विरुद्ध दिशेने का जात नाही?
थोडक्यात सांगायचे तर, समुद्राच्या लाटा किनाऱ्याच्या दिशेने येत नसतात, तर त्या एका विशिष्ट दिशेने प्रवास करत असतात. जर 'लाटा फक्त किनाऱ्याच्या दिशेने येतात' हा समुद्राच्या लाटांचा नियम असता तर खोल समुद्रात हरवलेले आणि वाट चुकलेले व्यक्ती लाटांच्या मागोमाग सहजच किनाऱ्याकडे जाऊ शकले असते. सोबत दिलेल्या चित्रामध्ये किनाऱ्याशिवाय विविध दिशेने जाणाऱ्या लाटा आपण पाहू शकता.
आता थोडं स्पष्टीकरण देऊन सांगतो, समुद्राच्या लाटा समुद्राच्या पाण्याच्या पृष्ठभागावर फिरणाऱ्या वाऱ्याद्वारे तयार केल्या जातात आणि पृष्ठभागाच्या पाण्यात उर्जेच्या लहरी निर्माण होईपर्यंत ढकलत असतात. जेव्हा कमी दाबाच्या क्षेत्राजवळ उच्च दाब हवेची आंशिक हवा असते, तेव्हा वारे तयार होतात आणि दोन दाबांच्या बरोबरीसाठी उच्च दाब असलेली हवा कमी दाबाच्या क्षेत्राकडे सरकते. वाऱ्याचा हा प्रकार म्हणजे समुद्राची झुळूक (sea breeze), ही झुळूक जवळच्या पाण्यावरील हवेपेक्षा जमिनीच्या उष्ण हवेमुळे तयार होते. ज्यामुळे हवेचा दाब कमी होऊन उबदार हवा वाढते. समुद्राच्यावरील थंड हवा जमिनीवर वाढणारी उष्ण हवा बदलण्यासाठी जमिनीच्या दिशेने वाहते. जेव्हा जमिनीवरील हवा समुद्राच्या हवेपेक्षा जलद गतीने थंड होते तेव्हा जमिनीवरील झुळूक (land breeze) तयार होते.
एक वारा (समुद्राची झुळूक) किनाऱ्याच्या दिशेने वाटचाल करतो आहे, तर दुसरा (जमिनीची झुळूक) किनाऱ्याच्या विरुद्ध दिशेने. एक लाटांना किनाऱ्याच्या दिशेने ढकलते, तर दुसरी लाटांना किनाऱ्याच्या विरुद्ध दिशेने. या लाटा समुद्राखालील जमिनीची हालचाल, भूकंप, वादळ अशा अनेक कारणांनी देखील निर्माण होतात.
व्हाईट कॅप लाटा
समुद्रामध्ये वेगवेगळ्या ठिकाणी आणि जमीनीजवळील वेगवेगळ्या ठिकाणी तयार झालेल्या एकाधिक दिशेने फिरणार्‍या लाटांचा मोठा गोंधळ होतो. समुद्राच्या बाहेर तुम्ही वेगवेगळ्या दिशानिर्देशांमधून लहरी सहजपणे एकमेकांवर आदळताना आणि व्हाईट कॅप तयार करतांना पाहू शकता. कधीकधी लाटांची गती इतर लाटांच्या गतीसोबत एकरूप होऊन तीव्र होतात, ज्यामुळे खोट्या लाटा (Rogue Waves) उद्भवतात. खोल समुद्रात प्रवास करणाऱ्या नाविकांना आणि कप्तानांना कल्पना असते कि, अशा लाटा कोणत्याही दिशेने येऊ शकतात.
पाण्यातून जात असताना खोल पाण्यातील बहुतेक लाटा केवळ सहज लक्षात येण्यासारख्या असतात. जर त्या किनाऱ्यापासून दूर जात असतील किंवा किनाऱ्याला समांतर असतील तर त्या खोल पाण्यातच राहतात. ज्या लाटा किनाऱ्याच्या दिशेने प्रवास करतात, त्या जमिनीच्या दिशेने जात असताना पाणी हळू हळू उथळ होण्यामुळे लहरीचा वरचा भाग खाली असलेल्या पाण्यापेक्षा वेगवान होण्यास सुरवात करतो, ज्याचे घर्षण मर्यादित असते.
अखेरीस, लाटांचा वरचा भाग ओसरतो, ज्यामुळे लाट ‘ब्रेक’ होते. ही क्रिया लहरी अतिशय दृश्यमान करते, जे सहजपणे आपल्या लक्षात येईल. वेगवेगळ्या कारणांमुळे लाट विशिष्ट अंतर पार केल्यानंतर वेगवेगळ्या दिशांमध्ये पसरते.
किनाऱ्याचं दिशेने जाणाऱ्या लाटा तयार होण्यासाठी बराच काळ जातो आणि त्या लाटा बरेच अंतर पार करून जमिनीच्या दिशेने आलेल्या असतात.हळू हळू वाहणाऱ्या (समुद्राची झुळूक) वाऱ्यामुळे त्या एकाच दिशेने जात असतात. सतत एकाच दिशेने प्रवास होत असल्याने त्यांचा वेग वाढतो आणि त्या तीव्र होत जातात. त्या तुलनेने किनाऱ्यावरून समुद्राच्या दिशेने जाणाऱ्या लाटांची 'लाट' म्हणून नुकतीच सुरुवात झालेली असते. पण प्रचंड अंतर पार करून आलेल्या लाटांसमोर त्यांचा टिकाव लागत नाही आणि त्या तिथल्या तिथेच थांबतात. म्हणून आपण किनाऱ्यावरून बघितले असता आपल्याला फक्त किनाऱ्याच्याच दिशेने येणाऱ्या लाटा दिसतात. सोबत छायाचित्रात दिलेल्या लाटेची तीव्रता पहा, किनाऱ्यावरून तयार होणाऱ्या लाटेला लाट होण्याची संधीही देत नाहीत त्या.