न्युझीलँड येथील वेटोमो गुहेच्या चमकण्याचे रहस्य काय आहे?

1888 मध्ये, काव्हिया ट्राइबच्या स्थानिक माओरी सरदार, ताणे टिनोरौ नावाच्या व्यक्तीने, न्यूझीलंडच्या उत्तर बेटातील वायकोटो प्रदेशातील युद्धाच्या ठिकाणी जाऊन दुसर्‍या जमातीवर हल्ला करण्याचा निर्णय घेतला आणि तिथे विजय मिळवल्यानंतर, शिकाऱ्याला अन्न शोधण्यासाठी पाठवण्यात आले. तो शिकारी या लेण्यांच्या जाळ्याच्या प्रवेशद्वाराजवळ अडखळला. टिनोरौने या लेण्यांचे तपशीलवार वर्णन सर्वप्रथम केले आहे. त्या गुहेत तारफ्यावरून प्रवास करत असताना त्याच्या हातात एक मशाल होती. पण त्या गुहेत फक्त मशालीच्या प्रकाश नव्हता. गुहेचे छत आकाशातील ताऱ्यांप्रमाणे चमकत होते. त्या ठिकाणी असलेल्या खडकांवर असंख्य लहान लहान कीटक होते, आणि त्यातील प्रत्येकजण अंधारात लखलखत होता. तेव्हा त्या गुहेला The Waitomo Glowworm Caves (वेटोमो ग्लोवर्म लेणी) हे नाव देण्यात आले.

एखाद्या परिकथेतील काल्पनिक लेण्यांचे स्वप्नवत जग प्रत्यक्ष डोळ्यांनी पाहायचे असेल, तर ते न्युझीलँड येथील वेटोमो गुहेमध्ये पाहता येईल. या लेण्यांना 'ग्लोवर्म लेणी' देखील म्हणतात.

 
अराचनोकाम्पा ल्युमिनोसा म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या कीटकांद्वारे प्रकाशित, ग्लोवॉर्म लेणी ही निसर्गाची एक चांगली निर्मिती आहे, ज्याबद्दल माहिती मिळाल्यानंतर त्याला भागाला विशेषत्व प्राप्त झाले. रुआकुरी आणि अरनुई लेणीसह अनेक लेण्या वेटोमोममध्ये पाहायला मिळतात. न्यूझीलंड येथील प्रचलित दंतकथांनुसार वेटोमो ग्लोवर्म गुहा जवळपास 30 दशलक्ष वर्षांपासून अस्तित्वात आहेत. समुद्राच्या तळाशी असलेल्या या चुनखडीच्या लेण्यांनी आपल्या सौम्य प्रकाशमय लेण्यांनी जगभरातील पर्यटकांना आकर्षित केले आहे.

कीटक आणि ऑक्सिजनद्वारे उत्सर्जित केमिकल दरम्यान होणाऱ्या रासायनिक बदलांमुळे हे ग्लोवार्म चमकतात. या क्रियेला बायोलिमिनेसेन्स देखील म्हणतात. सुंदर चमकणारी चिकट रेषा तयार केल्यामुळे हे ग्लोवार्म इतर कीटकांना त्यांच्या प्रकाशाने आकर्षित करतात, ज्याचा परिणाम म्हणून धागा वाढत आणि चमकत राहतो. हा प्रकाश नर कीटकाला आकर्षित करण्यासाठी प्रौढ मादी वापरते. आणि, हेच धागे त्यांचे भक्ष्य होण्यापासून रक्षण करतात.

 
त्या गुहेत एक वातावरण आहे, ज्यामध्ये आपण प्रकाशाचे कीटक पाहू शकता. यात प्रामुख्याने शिकार पकडण्यात मदत करणारे, शिकारी टाळणारे आणि सोबती शोधण्यासाठी मदत करण्यासाठी एक उज्ज्वल चमक पसरवू शकणारे कीटक आपल्याला पहिल्या मिळतात. हे चमकणारे कीटक जरी नयनरम्य देखावा असला, तरीही काही बाबतीत आपण फक्त त्यांना (त्यांच्या प्रक्रियांना) समजण्यास सुरवात केली आहे.

वेटोमो केव्ह ग्लोवार्म म्हणजे किडे नाही. ते बुरशीजन्य कीटक (लार्व्हा) आहेत. लार्व्हा गुहेच्या कमाल मर्यादेपासून चिकट जाळे तारांना फिरवण्यास सुरवात करतात. यांचे नाव लॅटिन भाषेतील 'रेशीम धाग्यांचे कीटक' अ‍ॅरॅनोकोम्पा ल्युमिनोसा यावरून प्रेरित आहे, ज्याचा थेट अनुवाद "चमकणारा कोळी-कृमी" म्हणून केला जातो.

 
ग्लोवॉम्स वेब फायबरसह चिकट पदार्थांचे ग्लोब्यूल सोडतात, ज्यामुळे ते एखाद्या दागिन्यासारखे दिसते जे कमाल मर्यादा पासून मासेमारीच्या ओळीसारखे लटकलेले असतात. त्यानंतर ते ठराविक अंतरावर शिकारीसाठी रांगेत लटकलेले असतात. मग ते कीड त्या रेशमी धाग्यांना लटकून बसतात आणि तिथेच शिकारीसाठी थांबतात. त्यांच्या शेपटीत एक ओर्ब सारखी ग्रंथी विलक्षण निळा प्रकाश निर्माण करते, ज्यामुळे त्यांच्या मागची बाजू प्रकाशाने चमकते.

त्या अंधाऱ्या गुहेत राहणारे इतर कीटक ग्लोवर्मचा चिकट सापळा पाहू शकत नाहीत. परंतु ते निळा प्रकाश पाहू शकतात. ते त्या प्रकाशाकडे आकर्षित होतात आणि वरच्या बाजूस उड्डाण करून सापळ्यात अडकतात. त्यांची वाट पाहत असणारे कीटक नंतर त्यांना जिवंत खाऊन टाकतात.

चमकणारे किडे अंधारात जगण्यात पटाईत आहेत. तसेच वायटोमो लेण्यांमध्ये, ते अंधाऱ्या, ओलसर जंगलाच्या छतांमध्ये लपून बसलेले आढळतात. आधी सांगितल्याप्रमाणे त्या प्रक्रियेला बायोल्युमिनेसेन्स म्हणतात. आणि हा प्रकार साधारणपणे 50 प्रकारांमध्ये विकसित झाला आहे. कीटक, मासे, जेली फिश, बॅक्टेरिया आणि अगदी बुरशीमध्ये देखील.