अध्याय ३७ वा

॥ श्रीगणेशाय नम: ॥ श्रीसरस्वत्यै नम: ॥ श्रीगुरुभ्यो नम: ॥ श्रीकुलदेवतायै नम: ॥ श्रीसीतारामचंद्राभ्यां नम: ॥ श्रीसद्नुरुसाईनाथाय नम: ॥
धन्य धन्य साईचें चरित । धन्य तयाचें नित्यचरित । क्रियाही अकळ अत्यद्भुत । इत्थंभूत अकथ्य ॥१॥
अगाध त्याचेम सच्चरित  । धन्य तयाचें जीवनवृत्त । धन्य धन्य तें अप्रतिहत । असिधाधराव्रत तयाचें ॥२॥
कधीं ब्रम्हानंदें उन्मत्त । कधीं ते निजबोधे तृप्त । कधीं सर्व करूनि अलिप्त । ऐसी अनिश्चित ती स्थिती ॥३॥
कधीं सर्वप्रवृत्तिशून्य । तरी तो नव्हे निद्रासंपन्न । निजस्वार्थीं ठेवूनि मन । सदा सावधान निजरूपीं ॥४॥
कधीं सागरासम प्रसन्न । परी तो दुरंत दुर्विगाह्य गहन । कोणा हें अगाधरूप निरूपण । यथार्थपणें करवेल ॥५॥
पुरुषांसवें धरी बंधुता । स्त्रिया तयाच्या बहिणी माता । ब्रम्हाचारी ऊर्ध्वरेता । ठावा समस्तां सर्वदा ॥६॥
ऐसियाचे सत्संगतीं । प्राप्त झाली जी मति । तीच राहो निश्चल स्थिति । निधनप्राप्तीपर्यंत ॥७॥
उदंड व्हावी सेवावृत्ति । चरणीं जडावी अनन्य भक्ति । भगवद्भाव सर्वांभूतीं । अखंड प्रीति तन्नामीं ॥८॥
पाहोनि त्याच्या एकेक कृती । जे जे कारण शोधूं जाती । ते ते कुंठित होऊनि अंतीं । स्वस्थचि बैसती तटस्थ ॥९॥
कितीएक स्वर्गसौख्या झघडती । वानिती अत्यंत स्वर्गाची महती । ते भूलोका तुच्छ मानिती । मरणाची भीति म्हणती इथें ॥१०॥
परी अव्यक्तांतूनि आकारा येती । तियेसाचि म्हणती ‘व्यक्त’ स्थिति । पुढें तीच प्रवेशतां अव्यक्तीं । ‘मृत्यु’ म्हणती तियेस ॥११॥
अधर्म अज्ञान राग द्वेष । इत्यादिक हे मृत्युपाश । यांचें उल्लंघन । करी जो अशेष । त्यासीच प्रवेश स्वर्लोकीं ॥१२॥
स्वर्ग स्वर्गत तो काय आणिक । वैराज तोच स्वर्गलोक । विराट आत्मस्वरुप देख । मानसदु:खविवर्जित ॥१३॥
जेथें नाहीं रोगादि निमित्त । नाहीं चिंता व्याधी दु:ख । जेथें न क्षुधातृषाकुलित । कोणी न व्यथित जराभयें ॥१४॥
जेथें नाहीं मृत्युभय । नाहीं विधि - निषेध द्वय । जीव वावरे अत्यंत निर्भय । तीच कीं दिव्य स्वर्गस्थिति ॥१५॥
जें आब्रम्हास्थावरान्त । पूर्ण स्थावर - जंगमांत । तेंचि तत्त्व परत्रीं वा येथ । नानात्वविरहित तेंच तें ॥१६॥
असतां संसारधर्मवर्जित । होतां उपाधिसमन्वित । तेंचि आभासे अब्रम्हावा । अविद्यामोहित जीवास ॥१७॥
परब्रम्हा तें मजहूनि भिन्न । तें मी नव्हे मी तों आन । ऐसें जयाचें भेदज्ञान । तो मरणाधीन सर्वदा ॥१८॥
जननापाठीं लागलें मरण । मरणापाठीं पुनर्जनन । हें संसृतिचक्र परिवर्तन । पाठीस चिरंतन तयाच्या ॥१९॥
दुष्कर यज्ञतपोदान । इंहीं जयाचें होया आपादन । तें नारायणपद स्मृतिविहीन । स्वर्गायतन किमर्थ ॥२०॥
केवळ विषयभोगाचें स्थान । नलगे  आमुतें स्वर्गभुवन । जेथें न गोविंदनामस्मरण । काय कारण तयाचें ॥२१॥
स्वर्गा जा अथवा नरका । फरक नाहीं विषयसुखा । इंद्रा वा गर्दभा देखा । सुख विलोका एकचि ॥२३॥
जेथूनि पुण्यक्षयें पतन । किंनिमित्त तदर्थ यत्न । त्याहूनि बरवें एथील जनन । महत्त्वें गहन भूलोक ॥२४॥
जेथें आयुष्य कल्पवरी । काय त्या ब्रम्हालोकाची थोरी । अल्पायुष्य हो का क्षणभरी । भूलोकपरी आणीक ॥२५॥
क्षणभंगुर आयुष्यपण । केलें कर्म एक क्षण । करी जो सर्व ईश्वरार्पण । अभय स्थान पावे तो ॥२६॥
जेथें न भगवद्भक्त जन । करिती न हरिगुरुकथावर्णन । संगीत - नृत्य - भगवत्पूजन । तें काय स्थान कामाचें ॥२७॥
ब्रम्हात्मैकत्व - विज्ञान । आत्यंतिक नि:श्रेयससाधन । तें तों या स्वर्गाहूनि गहन । भूलोक हें स्थान तयाचें ॥२८॥
कायावाचामनेंकरून । करा पंचही प्राण समर्पण । निश्चयात्मक बुद्धिही लीन । होवो गुर्वधीन सर्वस्वीं ॥२९॥
एवं सद्नुरूसी शरण जातां । भवभयाची कायसी वार्ता । प्रपंचाची किमर्थ चिंता । असतां निवारिता सर्वस्वीं ॥३०॥
अविद्येचा जेथें वास । तेथें पुत्र - पश्वादिपाशा । संसारचिंता अहर्निश । नाहीं लवलेश सुविचार ॥३१॥
अविद्या सर्वां मूळ कारण । उपस्थापी नानत्वविंदान । आचार्यागम - संस्कृतज्ञान । तदर्थ संपादन करावें ॥३२॥
होतां अविद्यानिवर्तन । उरे न अणुमात्र नानात्वज्ञान । चुके तयाचें जन्ममरण । एकत्वविज्ञान या मूळ ॥३३॥
धरी  जो अत्यल्प भेदद्दष्टी । पडेल जन्ममरणाचे कष्टीं । तयास विनाश आणि सृष्टी । लागली पाठीं सदोदित ॥३४॥
‘श्रेय’ हाचि जिचा विषय । तीच ती विद्या नि:संशय । जिचा विषय केवळ ‘प्रेय’ । अविद्या नामधेय तियेस ॥३५॥
मृत्यु हेंच मोठें भवभय । तयापासूनि व्हावया निर्भय । घट्ट धरा गुरुचरणद्वय । देतील अद्वयबुद्धीतें ॥३६॥
जेथें द्वितीय - अभिनिवेश । तेथेंच कीं या भयासी प्रवेश । म्हणोनि जेथें न भय लवलेश । तें निर्विशेष पद सेवा ॥३७॥
शुद्धप्रेम - मलयागर । लावा तयाचिया बाळावर । नेसवा भावार्थ - पीतांबर । दावील विश्वंभर निजभक्तां ॥३८॥
द्दढ श्रद्धेचें सिंहासन । अष्टभावमंडित पूर्ण । आनंदाश्रुजलें स्नपन । सद्य: प्रसन्न प्रकटेल ॥३९॥
भक्ति - मेखळा कटीभोंवतीं । बांधोनि आकळा तयाप्रती । सर्वस्वाचें निंबलोण प्रीतीं । करा मग आरती ओंवाळा ॥४०॥
कोण्याही कार्याचा प्रविलय । होई धरूनि अस्तित्वाश्रय । खडयानें घट फोडिला जाय । निवृत्त होय आकारचि ॥४१॥
घटास्तित्वांश लवमात्रही । नाहीं ऐसा होत नाहीं । फुटक्या खापर्‍यांचियाही ठायीं । अनुवृत्ति होई घटाची ॥४२॥
म्हणूनि कार्याचें जें प्रविलापन । तें अस्तित्वनिष्ठ चिरंतन । म्हणूनि कोणाचेंही देहावसान । नव्हे पर्यवसान शून्यत्वीं ॥४३॥
कार्य न कारणाव्यतिरिक्त । झाले व्यक्त जरी अव्यक्त । तरी तें सदैव सदन्वित । हें तों सुप्रतीत सर्वत्र ॥४४॥
सूक्ष्मतेचिया न्यूनाधिक्याची । परंपराही दर्शवी हेंचि । स्थूलकार्यविलयीं साची । सूक्ष्मकारणचि अवशिष्ट ॥४५॥
तयाचाही विलय होतां । त्याहूनि सूक्ष्म अवशिष्ट राहतां । सकलेंद्रिय - मन - बुद्धि - ग्राहकता । पावे विकलता ग्रहणार्थीं ॥४६॥
तात्पर्य बुद्धि ही जेथें ठके । येथेंचि मूर्त अमूर्तीं ठाके । परी त्याचा न सद्भाव झांके । सन्मात्र झळके सर्वत्र ॥४७॥
बुद्धि कामास देई आश्रय । म्हणोनि तिचा होताम विलय । तात्काळ होई आत्मोदय । पडे अक्षय पद ठायीं ॥४८॥
अविद्या माया काम कर्म । हेच मुख्य म"उत्यूचे धर्म। होतां या सर्वांचा उपरम । होई उपशम बंधाचा ॥४९॥
होतां सर्व बंधननाश । प्रकटे आत्मा अप्रयास । जैसा मेघ जाण्याचा अवकाश । स्वयंप्रकाश चमके रवि ॥५०॥
शरीर मी, हें माझें धन । या नांव द्दढ ‘देहाभिमान’ । हेंचि ह्रदयग्रंथिनिबंधन । दु:खाधिवेशन मायेचें ॥५१॥
जरी हा देह एकदां निमाला । कर्मबीजें देहांतर लाधला । तें बीज नि:शेष जाळावयाला । चुकला कीं आला पुनर्जन्म ॥५२॥
पुनश्च बीजांचे वृक्ष होती । वासनाबीजें जे देहांतरप्राप्ति । ऐसें हें चक्र अव्याहतगति । वासना निमती तोंवरी ॥५३॥
कामांचा जैं समूळ विनाश । तैसा ह्रदयग्रंथिनिरासन । तैंच अमर मर्त्य मनुष्य । हाच उपदेश वेदांतीं ॥५४॥
धर्माधर्मविहित स्थिती । जिये नाम ‘विरजा’ वदती । अविद्याकामनिर्मूलनकर्ती । जेथेंन लव गति मृत्यूतें ॥५५॥
वासनांचा परित्याग । तोच ब्रम्हानंदाचा योग । ‘निरालेख्या’ त्या शब्दप्रयोग । वाचाविनियोग ‘अनिर्वाच्या’ ॥५६॥
झालिया परब्रम्हांसंवित्ति । तीच सकलानिष्टनिवृत्ति । तीच मनेप्सित इष्टप्राप्ति । हें श्रुतिस्मृतिप्रामाण्य ॥५७॥
‘ब्रम्हाविदाप्नोति परं’ । हेंच ब्रम्हानंदसाध्य चरम । याहूनि अन्य काय परम । ''तरति शोकमात्मवित'' ॥५८॥
संसारार्णव तमोमूळ । पावावया परकूल । ब्रम्हाज्ञानचि उपाय निखळ । साधन सकळ प्राप्तीचें ॥५९॥
पूर्ण श्रद्धा आणि धीर । हेचि मूर्त उमा -- महेश्वर । मस्तकीं नसतां यत्कृपाकर । दिसे न विश्वंभार ह्रदयस्थ ॥६०॥
वदले साईनाथ गुरुवर्य । उद्नार ज्यांचे अमोघवीर्य । पाहिजे निष्ठेचें अल्प धैर्य । महदैश्वर्य पावाल ॥६१॥
असन्मात्र अवघें द्दश्य । हें तों मानणें येतें अवश्य । स्वप्नदर्शन घ्या प्रत्यक्ष । सर्वही अद्दश्य प्रबोधीं ॥६२॥
येथवरी बुद्धीची धांव । येथवरीच आत्म्याशीं सद्भाव । परी जेथें न सदसता ठाव । तो तत्त्वभाव तो आत्मा ॥६३॥
सदसदादिप्रत्ययवर्जित । अलिंग सर्वविशेषरहित । तेंच शब्दशब्दांतरवर्णित । तेंच सर्वगत गुरुरूप ॥६४॥
आत्मा सर्वविशेषरहित । जराजन्ममरणातीत । हा पुराण आणि शाश्चत । अपक्षयवर्जित सर्वदा ॥६५॥
हा नित्य अज पुरातन । सर्वगत जैसें गगन । अनादि आणि अविच्छिन्न  । वृद्धिशून्य अविक्रिय ॥६६॥
जें अशब्द आणि अरूप । अनादि अनंत आणि अमूप । अव्यय अगंध अरस अलेप । कवणातें स्वरूप वर्णवेल ॥६७॥
परी दिसेना ऐसिया निर्गुणा । नेणतपणें जरी नेणा । ज्ञानें दवडा हा अज्ञानपणा । कधींही न म्हणा शून्य़ तया ॥६८॥
काय ती परमहंसस्थिती  । श्रीसाईंची निजसंपत्ती । काळें चोरिली हातोहातीं । दिसेल मागुती ती काय ॥६९॥
धनसुतदारासक्त भक्त । राहूं द्या कीं यांची मात । दर्शना येत योगी विरक्त । राहत आसक्त पदकमलीं ॥७०॥
काम - कर्म - बंधविमुक्त । सर्वैषणा - विनिर्मुक्त । देह - गेहादिकीं विरक्त । जगीं भक्त तो धन्य ॥७१॥
साई जयाचा द्दष्टिविषय । तया वस्त्वंतर दिसेल काय । द्दश्यमात्रीं साईंशिवाय । रिकामा ठाय दिसेना ॥७२॥
वदनीं श्रीसाईचें नाम । ह्रदयीं श्रीसाईचें प्रेम । तया नित्य आराम क्षेम । रक्षी स्वयमेव साई त्या ॥७३॥
श्रवणाचीही तीच गत । शब्द नाहीं साईव्यतिरिक्त । घ्राणीं साईपरिमळ भरत । रसना पघळत साईरसें ॥७४॥
सुखाचें जें सोलींव सुख । काय साईचें सुहास्य मुख । धन्य भाग्याचा तो देख । जेणें तें शब्दपीयूख सेविलें ॥७५॥
कल्याणाचें निधान । सुखशांतीचें जन्मस्थान । सदसद्विवेकवैराग्यवान । सदा सावधान अंतरीं ॥७६॥
गोरसेंसी वत्स धालें । तरी न मायेपासूनि हाले । तैसें मन हें पाहिजे बांधिलें । दावणीं दाविलें गुरुपायीं ॥७७॥
व्हावया गुरुकृपानुरागा । वंदा तत्पदकमलपरागा । केलिया हितबोधा जागा । अनुभव घ्या गा पदोपदीं ॥७८॥
यथेच्छ रमतां इन्द्रियार्थीं । अंतरीं ठेवा साईप्रीती । तोचि कामा येईल अंतीं । स्वार्थीं परमार्थीं उभयत्र ॥७९॥
मंत्रसिद्ध मांत्रिक अंजन । दावी पायाळूस भूमिगत धन । तैसेच गुरुपदरजधूसर नयन । ज्ञानविज्ञान पावती ॥८०॥
सिद्धांचीं जीं लक्षणें । साधकांचीं तीं तींच साधनें । साध्य कराया दीर्घप्रयत्नें । अभ्यास सुज्ञें करावा ॥८१॥
दुग्धापोटीं आहे घृत । परी न करितां तें आम्लयुत । नाहीं तक्र ना नवनीत । तेंही अपेक्षित संस्कारा ॥८२॥
तक्र घुसळल्याविरहित । प्राप्त होईना नवनीत । तेंही न करितां अग्निसंयुक्त । स्वादिष्ट घृत लाभेना ॥८३॥
पाहिजे संस्कारबलवत्तता । पूर्वाभ्यासें बुद्धिमत्ता । अभ्यासावीण न चित्तशुद्धता । तिजवीण दुर्गमता ज्ञानास ॥८४॥
व्हावी निर्मळ चित्तवृत्ती । तरीच होईल आत्मप्राप्ति । हाता न ये जों ती स्वरूपस्थिति । भगवद्भक्ति सोडूं नये ॥८५॥
लागे भगवद्भक्तीचा पाया । मंदिर आत्मज्ञानाचें उठाया । चारी मुक्तींचे कळस झळकाया । ध्वजा फडकाया विरक्तीची ॥८६॥
रात्रंदिन कर्दमीं लोळती । श्वानसूकरें विष्ठा भक्षिती । विषयभोग तींही भोगिती । तीच का महती नरदेहीं ॥८७॥
होय जेणें चित्तशुद्धि । जेणें अखंड ब्रम्हासिद्धि । तें स्वधर्माचरण आधीं । तप हें साधी नरदेहें ॥८८॥
साधुसेवा मुक्तीचें घर । स्त्रैणसंग नरकद्वार । हे पूज्य वृद्धजनोद्नार । विचाराई सर्वथा ॥८९॥
सदा सदाचारसंपन्न । देहनिर्वाहापुरतें अन्न । गृहदारादि स्पृहाशून्य । ऐसा जो धन्य तो साधु ॥९०॥
जे जे अनिमेष चिंतिती साई । प्रचीतीची पहा नवलाई । स्वयें साई तयांस ध्याई । होऊनि उतराई तयांचा ॥९१॥
धन्य नामस्मरणमहती । गुरूही भक्तस्मरण करिती । ध्याता प्रवेशे ध्येयस्थिति । पूर्ण विस्मृति परस्परां ॥९२॥
''तुम्ही जाणा तुमची करणी । मज तों अहर्निश तुमची घोकणी" । ऐशी बाबांची प्रेमळ वाणी । असेल स्मरणीं बहुतांच्या ॥९३॥
नलगे आम्हां ज्ञानकथा । पुरे हा एक साईचा गाथा । कितीही पापें असोत माथां । संकटीं त्राता हा आम्हां ॥९४॥
जरी न करवती पारायणें । तरी यांतील गुरुभक्ति - प्रकरणें । श्रोतां कीजे ह्रदयाभरणें । नित्यश्रवणें नेमानें ॥९५॥
दिवसाच्या कोणत्याही प्रहरीं । वाचील नित्य हें चरित्र जरी । निजगुरुराजसह श्रीहरी । भेटेल निर्धारी भाविकां ॥९६॥
अखंड लक्ष्मी नांदेल घरीं । वाचितील जे निरंतरीं । निदान जो एक सप्ताह करी । दरिद्र दूरी तयाचें ॥९७॥
हें मी वदतों ऐसें न म्हणा । तेणें संशय घेरील मना । साईच वदवी माझिये वदना । क्लिष्ट कल्पना सोडावी ॥९८॥
तो हा सकळगुणखाणी । साई निजभक्त कैवल्यदानी । कथा जयाची कलिमलहरणी । श्रोतां श्रवणीं परिसिजे ॥९९॥
ऐसिया संतकथांपुढें । स्वर्गसौख्य तें काय बापुडें । कोण ढुंकून पाहील तिकडे । टाकून रोकडें सत्कथन ॥१००॥
सुख दुख हे तों चित्तविकार । सत्संग सर्वदा निर्विकार । करी चित्त चैतन्याकार । सुखदु:खां थार देईना ॥१०१॥
जें सुख विरक्ता एकांतीं । कीं जें भक्ता करितां भक्ति । असो इंद्र कीं चक्रवर्ती । न मिळे कल्पांतीं तयांना ॥१०२॥
प्रारब्धभोग बलवत्तर । बुद्धि उपजे कर्मानुसार । उपजो परी हे नेमनेमांतर । भक्त तत्पर टाळील ॥१०३॥
करा कीं भगीरथ उद्योग । चुकेना प्रारब्धकर्मभोग । अवश्यभावित्वाचा योग । तयाचा वियोग अशक्य ॥१०४॥
जैसें ये दु:ख अवांछित । सुखही तैसेंच अकल्पित । देहप्रारब्धाची ही गत । आधींच अवगत संतांस ॥१०५॥
अखंड तन्नामावर्तन । हेंचि आम्हां व्रत तप दान । वेळोवेळीं शिरडी - प्रयाण । हेंचि तीर्थाटण आमुचें ॥१०६॥
‘साईसाई’ ति नामस्मरण । याच मंत्राचें अनुष्ठान । हेंच ध्यान हेंच पुरश्चरण । अनन्य शरण या जावें ॥१०७॥
निष्कपट प्रेमानुसंधान । इतुकेंच खरें तयाचें पूजन । मग अंतरीं घ्या अनुभवून । अतर्क्य विंदान तयाचें ॥१०८॥
पुरे आतां हें गुर्‍हाळ । आम्हां पाहिजे सत्वर गूळ । पूर्वसूचित कथा रसाळ । श्रवणार्थ सकळ उत्सुक ॥१०९॥
ऐसा श्रोतृवृंदांचा भाव । जाणूनि सूचित कथानवलाव । आवरिला हा ग्रंथगौरव । अवधानसौष्ठव राखाया ॥११०॥
काव्यपदबंधव्युत्पत्ती । नेणें मी पामर मंदमती । करधृत लेखणी धरोनि हातीं । साईच लिहविती तें लिहितों ॥१११॥
साई नसता बुद्धिदात । तरी मी कोण चरित्र लिहिता । त्याची कथा तोचि वदविता । आणीक लिहविताही तोच ॥११२॥
असो आतां कथानुसंधान । चावडी हंडी प्रसाद कथन । करूं म्हणूनि दिधलें आश्वासन । कथानिरूपण तें परिसा ॥११३॥
आणीकही तदंगभूत । अथवा दुजिया कथा ज्या स्मरत । त्या त्या सांगूं श्रोतयांप्रत । त्या सावचित्त परिसाव्या ॥११४॥
धन्य साईकथांचा नवलाव । धन्य धन्य श्रवणप्रभाव । मननें प्रकटे निजस्वभाव । थोरावे सद्भाव साईपदीं ॥११५॥
आतां आधीं चावडीवर्णन । समारंभाचें करूं दिग्दर्शन । बाबा करीत एकांतरा शयन । चावडीलागून नियमानें ॥११६॥
एक रात्र मशिदींत । दुजी क्रमीत चावडीप्रत । ऐसा हा क्रम बाबांचा सतत । समाधीपर्यंत चालला ॥११७॥
पुढें एकूणीसशें नऊ सन । दहा डिसेंबर तैंपासून । चावडीमाजीं साईंचें अर्चन । भजन पूजन हों लागें ॥११८॥
तो चावडीचा समारंभ । यथामति करूं आरंभ । करील साई कृपासंरंभ । तडीस विश्वंभर नेईल ॥११९॥
चावडीचा येतां रात । भजमंडळी मशिदीं येत । भजन दोन प्रहरपर्यंत । मंडपांत चालतसे ॥१२०॥
मागें रथ शोभायमान । दक्षिणांगीं तुलसीवृंदावन । सन्मुख बाबा स्थानापन्न । मध्यें भक्तजन भजनार्थी ॥१२१॥
हरिभजनीं जयां आदर । ऐसे भक्त नारी नर । सभामंडपीं घेऊनि सत्वर । भजनतत्पर ठाकती ॥१२२॥
कोणी करीं घेऊनि टाळ । कोणीई चिपळिया करताळ । कोणी मृदंग खंजिरी घोळ । भजनकल्लोळ मांडीत ॥१२३॥
साइसमर्थ चुंबकमणी । निजसत्तेचिया आकर्षणीं । जडलोहभक्तां लावूनि ओढणी । नकळत चरणीं ओढील ॥१२४॥
हलाकारे दिवटया पाजळती अंगणीं । तेथेंच पालखीं शृंगारिती कोणी । द्वारीं सज्ज वेत्रपाणी । करीत ललकारणी जयघोष ॥१२५॥
चव्हाटयावरी मखरें तोरणें । वरी अंबरीं झळकती निशाणें । नूतन वस्त्रें दिव्याभरणें । बालकें भूषणीं शृंगारिलीं ॥१२६॥
मशिदीचिया परिसरी । उजळत दीपांच्या बहु हारी । वारू श्यामकर्ण अंगणद्वारीं । पूर्ण शृंगारीं विराजत ॥१२७॥
इतुक्यांत तात्या पाटील येत । घेऊनियां मंडळी समवेत । बाबांपाशीं येऊनि बैसत । निघाया उद्यत बाबांसवें ॥१२८॥
बाबा जरी तयार असत । तात्या पाटील येईपर्यंत । जागचे जागीं बैसूनि राहत । वाट पाहत तात्यांची ॥१२९॥
जेव्हां खाकेंत घालूनि हात । तात्या पाटील बाबांस उठवीत । तेव्हांच बाबा निघाया सजत । चावडीप्रत तेथुनी ॥१३०॥
तात्या बाबांस म्हणत मामा । ऐसा परस्पर तयांचा प्रेमा । ऐशा तयांच्या आप्तधर्मा । नाहीं उपमा द्यावया ॥१३१॥
अंगांत नित्याची कफनी । सटका आपुला बगलेस मारुनी । तमाखू आणि चिलीम घेउनी । फडका टाकुनी स्कंधावर ॥१३२॥
बाबा जंव ऐसे तयार । घालिती तात्या अंगावर । जरीकाठी शेला सुंदर । करिती शिरावर सारिखा ॥१३३॥
बाबा मग पाठील भिंतीतळीं । असे पडली सर्पणाची मोळी । तदग्रीं दक्षिणपादांगुळीं । हालवीत ते स्थळीं क्षणभर ॥१३४॥
लगेच तेथील जळती जोत । स्वयें मारुनी दक्षिण हात । आधीं साई बुझावीत । मागूनि निघत चावडीतें ॥१३५॥
साई निघतां जावया । वाद्यें लागत वाजावया । नळे चंद्रज्योती हवया । प्रकाशती दिवटिया चौपासीं ॥१३६॥
कोणी वर्तुळ धनुष्याकृती । शिंगें कर्णे तुतार्‍या फुंकिती । कोणी तास झांज वाजविती । नाहीं मिती टाळकरियां ॥१३७॥
मृदंग वीणा झणत्कारीं । साईनामाचिया गजरीं । भजनसमवेत हारोहारी । प्रेमें नरनारी चालत ॥१३८॥
दिंडी पताका झेलीत । कोणीं गरुडके मिरवीत । नाचत उडत भजन करीत । निघत मग समस्त जावया ॥१३९॥
अति आनंद सकल लोकां । घेऊनि निघती दिंडया पताका । तासे तुतारे कर्ण्यांचा दणका । जयकार थयकार वारूचा ॥१४०॥
ऐसिया वाजंतरांचे गजरीं । मशिदींतूनि निघे स्वारी । भालदार देत ललकारी । पायरीवरी बाबा जों ॥१४१॥
टाळ झांज मृदंग मेळीं । कोणी वीणा कोणी चिपळी । भजन करीत भक्तमंडळी । सुखसमेळीं ते स्थानीं ॥१४२॥
टके पताका घेऊनि करीं । भक्त चालती आनंदनिर्भरीं । दुबाजू दोन चवरधरी । पंखे करीं वीजिती ॥१४३॥
शेले दुशेले एकेरी । पायघडया मार्गांत अंथरिती । बाबांस हातीं धरोनि चालविती । चवर्‍या ढाळिती तयांवरी ॥१४४॥
तात्याबा वाम हस्त धरी । म्हाळसापति दक्षिण करीं । बापूसाहेब छत्र शिरीं । चालली स्वारी चावडीसी ॥१४५॥
आघाडी घोडा तो ताम्रवर्ण । नाम जयाचें श्यामकर्ण । घुंगुरें झणत्कारिती चरण । सर्वाभरणमंडित जो ॥१४६॥
वेत्रपाणी पुढें चालत । साईनामाचा ललकार करीत । छत्रधारी छत्र धरीत । चवर्‍या वारीत चवरधर ॥१४७॥
ताशे वाजंत्रें वाजत । भक्त जयजयकारें गर्जत । ऐसा भक्तसंभार चालत । प्रेमें पुकारत भालदार ॥१४८॥
हरिनामाचा एकचि गजर । टाळ झांज मृदंग सुस्वर । सवें तालावर भक्तसंभार । गर्जत ललकारत चालती ॥१४९॥
ऐसा भजनीं भक्तसंभार । होऊनियां आनंदनिर्भर । वाटेनें साईंचा जयजयकार । करीत चव्हाटयावर ठाकत तैं ॥१५०॥
टाळ झांज ढोळ घोळ । वाद्यें वाजती अति तुंबळ । साईनामाचा गजर । नादें अंबर कोंदाटे ॥१५२॥
गगन जर्गे वाजंतरीं । प्रेक्षकसमुदाय प्रसन्न अंतरीं प्रेक्षणीय चावडीची स्वारी । शोभा साजिरी अनुपम्य ॥१५३॥
अरुणसंध्यारागें नमा । जैसी तप्तकांचनप्रभा । तैसी जयाची श्रीमुखशोबा । सन्मुख जैं उभा चावडीच्या ॥१५४॥
ते समयींची ती मुखशोभा । पसरली जणूं बालारुणप्रभा । केवळ चैतन्याचा गाभा । कोण त्या लाभा टाळील ॥१५५॥
धन्य ते समयींचें दर्शन । मुखप्रभा आरक्तवर्ण । उत्तराभिमुख एकाग्र मन । करी पाचारण जणुं कोणा ॥१५६॥
ताशे वाजंत्र्यांचा गजर । महाराजा आनंदभिर्भर । करिती अधोर्ध्व दक्षिणकर । वरचेवर तेधवां ॥१५७॥
रौप्यताटीं कुसुमनिकर । घेऊनि दीक्षित भक्तप्रवर । पुष्पवृष्टी सर्वांगावर । करीत वरचेवर ते समयीं ॥१५८॥
साईंचिया मस्तकावरती । गुलाबपुष्पें गुलालमिश्रिती । काकासाहेब उधळीत राहती । प्रेमभक्तीसंयुक्त ॥१५९॥
ऐशा जंव त्या पुष्पकळिका । गुलालयुक्त उधळिती काका । तासे झांज टाळांचा ठोका । एकचि कडाका वाद्यांचा ॥१६०॥
ग्रामलोक बाबांचे भक्त । दर्शना येती प्रीतियुक्त । मुखचर्या अरुणरक्त । अभिनव सुव्यक्त ते वेळीं ॥१६१॥
पाहोनियां तो तेजविलास । प्रेक्षकनेत्र पावती विकास । प्रेमळां मना होई उल्हास । भवसायासनिवृत्ति ॥१६२॥
अहा तें दिव्य तेज अद्भु । शोभे जैसा बाल भास्वत । सन्मुख ताशे कहाळा गर्जत । उभे राहत बहुसाल ॥१६३॥
करूनि सता खालीं वर । हेलकावीत दक्षिण कर । उदङमुख एका स्थळावर । अर्धप्रहरपर्यंत ॥१६४॥
पीतवर्ण केतकी गाभा । किंचित् आरक्त मुखप्रभा । जिव्हा न वर्णूं शके ती शोभा । नेत्रेंच लाभा सेवावें ॥१६५॥
तितुक्यांत जेव्हां कां म्हाळसापती । संचार होऊनि नाचूं लागती । तेव्हां ही बाबांची एकाग्र स्थिती । पाहतां चित्तीं आश्चर्य ॥१६६॥
दक्षिणांगीं उभा भगत । अंचल बाबांचा करें धरीत । वामांगीं तात्या कोते चालत । घेऊनि हस्तांत कंदील ॥१६७॥
काय मौजेचा तो उत्सव । भक्तिप्रेमाचें तें गौरव । पाहावया तयाचा नवलाव । अमीर उमराव एकवटती ॥१६८॥
निजतेजें घवघवीत । मुखचंद्र सोज्ज्वळ आरक्त । अवर्णनीय शोभा शोभत । स्वानंदपूरित जननयन ॥१६९॥
हळूहळू चालती वाटे । भक्तसमुदाय दुभाजु थाटे । अनिवार भक्तिप्रेम दाटे । स्वानंद कोंदाटे घनदाट ॥१७०॥
आतां पुढें ऐसा सोहळा । कोणीही पाहूं न शके डोळां । गेले ते दिवस आणि ती वेळा । मनासी विरंगुळा स्मरणेंच ॥१७१॥
वाजती वाजंत्रीं अपार । मार्गीं करिती जयजयकार । नेऊनि चावडीसी आसनावर । दिव्योपचार अर्पिती ॥१७२॥
वरी बांधीत शुभ्र वितान । हंडया झुंबरें शोभायमान । आरसां प्रकाश - परावर्तन । दैदीप्यमान देखावा ॥१७३॥
भक्तमंडळी सर्व मिळून । चावडीतें जाती जमून । तात्याबा मग घालिती आसन । बाबांस धरून बैसवीत ॥१७४॥
ऐसें तें तयार वरासन । पाठीसी लोडाचें ओठंगण । बाबा होतांच स्थानापन्न । अंगरखा परिधान करवीत ॥१७५॥
घालीत अंगावर दिव्यांबरें । पूजा करीत हर्षनिर्भरें । करीत आरत्या महागजरें । हारतुरे जढवीत ॥१७६॥
सुगंध चंदन चर्चून । करीत साईंस करोद्वर्तन । उंच वस्त्रीं अलंकारून । मुकुट घालून पाहत ॥१७७॥
कधीं सुवर्णमुकुट साजिरा । कधीं शिरपेंची मंदील गहिरा । झळके जयावरी कलगी तुरा । कंठीं हिरा माणिकें ॥१७८॥
धवळ मुक्ताफळांच्या माळा । घालिती मग तयांच्या गळां । दिवाबत्तीच्या योगें झळाळा । तेजें जागळा पेहराव ॥१७९॥
सुगंध कस्तूरीरचित काळी । ऊर्ध्वरेषा रेखिती निढळीं । कृष्ण तिलक लाविती भाळीं । वैष्णवकुळीं जेणेंपरी ॥१८०॥
तो जांभळा मखमाली भरजरी । अंगरखा दों खांद्यांवरी । हळूच मागूनि वरचेवरी । सरकतां सावरीत दोबाजूं ॥१८१॥
तैसेंच डोईल मुगुटाभरण । अथवा मंदील पालटून । वरिचेवरीच धरीत झेलून । हळूच मागून नकळत ॥१८२॥
हो कां मुकुट अथवा मंदील । स्पर्श होतां फेकूनि देतील । होती जरी ही चिंता प्रबळ । प्रेमकुतूहल नि:सीम ॥१८३॥
साई जो सर्वांतर्ज्ञानी । तो काय नेणे भक्तांची छपवणी । परी तयांचें कौतुक पाहुनी । बुद्धयाच जाणूनि मौन धरी ॥१८४॥
ब्रम्हानुभवें विराजमान । तयास भरजरी अंगरखा भूषण । निजशांतीनें शोभायमान । तया अलंकरण मुकुटाचें ॥१८५॥
तरीही नाना परीचे सुरुचिर । बाबांस घालिती अलंकार । कपाळीं टिळक मनोहर । रेखिती केशरमिश्रित ॥१८६॥
हिरे मोतियांच्या माळा । कोणी तेथें घालिती गळां । कोणी ललाटीं लाविती टिळा । चालवी लीला भक्तांच्या ॥१८७॥
शृंगार जेव्हां चढती समस्त । मस्तकीं जैं मुकुट विराजित । मुक्ताहार कंठीं झळकत । दिसे अत्यद्भुत तैं शोभा ॥१८८॥
नानासाहेब निमोणकर । धरीत बाबांवर छत्र पांडूर । काठीसवें तें वर्तुलाकार । फिरे झालर समवेत ॥१८९॥
बापूसाहेब अतिप्रीतीं । गुरूचरण प्रक्षालिती । अर्ध्यपाद्यादि भावें अर्पिती । पूजा करिती यथोचित ॥१९०॥
पुढें ठेवूनि रौप्यताम्हण । तयांत बाबांचे ठेवूनि चरण । अत्यादरें करीत क्षाळण । करोद्वर्तन मागुतें ॥१९१॥
घेऊनि केशराची वाटी । मग लावीत हस्तां उटी । तांबूल अर्पीत करसंपुटीं । प्रसन्न द्दष्टी साईंची ॥१९२॥
बाबा जंव गादीस बैसत । तात्याबादि उभेच ठाकत । हातीं धरूनि बाबांस बैसवीत । आदरें नमित तच्चरणां ॥१९३॥
निर्मळ चावडी भूमिका शुद्धा । घोटीव आणि स्फटिकबद्ध । मिळणीं मिळती आबालवृद्ध । प्रेमें निबद्ध श्रीपदीं ॥१९४॥
होतां गदीवर विराजमान । बसतां तक्कयास टेंकून । चवरी चामर चामर आंदोलन । वीजिती व्यजन दोबाजूं ॥१९५॥
माधवराव तमाखू चुरिती । चिलीम तात्काळ तयार करिती । देती तात्याबांचे हातीं । तात्याबा फुंकिती आरंभीं ॥१९६॥
तमाखूची ज्वाला निघतां । तात्याबा देत बाबांचे हाता । बबांचा प्रथम झुरका संपतां । मग ती भगतांस अर्पीत ॥१९७॥
मग ती चिलमी संपे तोंवर । इकडूनि तिकडे वर्तुलाकार । भगत शामा तात्याबरोबर । वरचेवर भ्रमतसे ॥१९८॥
धन्य ती निर्जीव वस्तु परी । काय तिचिया भाग्याची थोरी । आम्हां सजीवां न तिची सरी । सेवा ती खरी तियेची ॥१९९॥
तपश्चर्या ही महाकठिण । लाथां तुडविलें बाळकपण । पुढें सोसूनि शीतोष्णतपन । अग्नींत तावून निघाली ॥२००॥
भाग्यें बाबांचें करस्पर्शन । पुनश्च धुनीमाजीं भर्जन । मागुती गैरिका उटी चर्चन । मुखचुंबन तैं लाधे ॥२०१॥
असो कर्पूर केशर चंदन । करिती उभयहस्तां विलेपन । गळां सुमनमाळा घालून । गुच्छावघ्राणन करविती ॥२०२॥
सदा जयाचें सुहास्यवदन । अति सप्रेम सदय अवलोकन । तयास काय शृंगाराभिमान । राखिला हा मान भक्तांचा ॥२०३॥
जया अंगीं भक्तीचीं लेणीं । शॄंगारिला जो शांतिभूषणीं । तया या लौकिकी माळामणी । अलंकरणीं काय होत ॥२०४॥
कीं जो वैराग्याचा पुतळा । तयास किमर्थ पाचूंच्या माळा । परी अर्पितां ओढवी गळा । भक्तांचा सोहळा पुरवी तो ॥२०५॥
स्वर्णपाचू दिव्यहार । गळां विराजती मुक्तासर । अष्टाष्ट षोडश जयांचे पदर । अभिनव पुष्करमिश्रित ॥२०६॥
जाईजुई - तुलसीमाळा । आपाद जयाचे रुळती गळां । मुक्तकंठा कंठनाळा । मिरवी झळाळा अपूर्व ॥२०७॥
सवें पाचूचा हेमहार । सुवर्णपदक ह्रदयावर । निढळीं श्य्माम तिलक सुंदर । अति मधुर शोभा दे ॥२०८॥
तयास काय म्हणावें फकीर । भासे सतेच वैषणवप्रवर । वरी डोलती छत्रचामर । शेला जरतार शिरीं शोभे ॥२०९॥
बहुधा जोग प्रेमनिर्भरीं । मंगळवाद्यांचिया गजरीं । पंचारती घेऊनि करीं । बाबांवरी ओवाळीत ॥२१०॥
पंचोपचार पूजासमेत । घेऊनि पंचारत घवघवित । नीरांजन कर्पूर वात । ओवाळीत बाबांस ॥२११॥
मग ही आरती जेव्हां संपत । एकेक एकेक सकळ भक्त । बाबांस करोनि साष्टांग प्रणिपात । निघूनि जात घरोघर ॥२१२॥
चिलीम अत्तर गुलाबपाणी । देऊनि बाबांची अनुज्ञा घेउनी । तात्याबा निघतां जावया निजसदनीं । म्हणावें बाबांनीं ‘सांभाळ मज’ ॥२१३॥
‘जातोस जा परी रात्रीमाजी । मधून मधून खबर घे माझी’ । बरें हो म्हणून मग तात्याजी । चावडी त्यजी जाई घरीं ॥२१४॥
ऐसे लोक जातां समस्त । बाबा स्वहस्तें गांठोडें सोडीत । धोतरांच्या घडया पसरीत । स्वहस्तें रचित निजशेज ॥२१५॥
साठ पांसष्ट शुभ्र चादरी । घडिया मांडूनियां पुढारी । स्वयें तयांच्या रचूनि हारी । पहुडती वरी मग बाबा ॥२१६॥
ऐसिया चावडीची परी । इत्थंभूत झाली इथवरी । आतां कथा जी राहिली दुसरी । अध्यायांतरीं वर्णिजेल ॥२१७॥
तरी श्रोतां कीजे क्षमा । अगाध या साईंचा महिमा ॥ संक्षिप्त वदतां राही न सीमा । गुरुत्वधर्मा पावे तो ॥२१८॥
आतां साईंची हंडीची कथा । आणीक ज्या ज्या राहिल्या वार्ता । पुढील अध्यायीं कथीन समस्ता । मादरचित्ता असावें ॥२१९॥
अखंड गुरुस्मरण स्वार्थ । तोच हेमाडा निजपरमार्थ । गुरुचरणाभिवंदनें कृतार्थ । चारीही पुरुषार्थ त्यापोटीं ॥२२०॥
स्वस्ति श्रीसंतसज्जनप्रेरिते । भक्तहेमाडपंतविरचिते । श्रीसाईसमर्थसच्चरिते । चावडीवर्णनं नाम सप्तत्रिंशत्तमोऽध्याय: संपूर्ण: ॥


॥ श्रीसद्गुरुसाईनाथार्पणमस्तु ॥ शुभं भवतु ॥