अध्याय ४ था

॥ श्रीगणेशाय नम: ॥ श्रीसरस्वत्यै नम: ॥ श्रीगुरुभ्यो नम: ॥ श्रीकुलदेवतायै नम: ॥ श्रीसीतारामचंद्राभ्यां नम: ॥ श्रीसद्नुरुसाईनाथाय नम: ॥ पूर्वील दो अध्यायीं मंगलाचरण । कथिलें ग्रंथप्रयोजन । अधिकारी अनुबंध निरूपण । साङ्ग विवरण जाहलें ॥१॥
आतां या संतांचा अवतार । किंनिमित्त ये धरित्रीवर । ऐसें हें काय कर्म खडतर । जेणें ते अवतरत भूलोकीं ॥२॥
आतां श्रोते महाराज । मी एक तुमचा चरणरज । मज तों अवधान-कृपेचें काज । मागतां लाज मज नाहीं ॥३॥
आधींचि गोड संतचरित्र । तैशांत हें तों साईकथामृत । सेवूनि साईचे अनन्य भक्त । आनंदयुक्त होवोत ॥४॥
ब्राम्हण हेळसिती आश्रम - वर्ण । शूद्र होऊं पाहती ब्राम्हाण । धर्माचार्यांचें मानखंडण । करूं दंडण पाहाती ॥५॥
कोणी न मानी धर्मवचन । घरोघरीं सर्वचि विद्वान । एकावरती एकाची ताण । मानीना कोण कोणाचें ॥६॥
सेव्यासेव्य भक्ष्याभक्ष्य । आचारविचारीं पूर्ण दुर्लक्ष । मद्य मांस अवघ्यांसमक्ष । ब्राम्हाण प्रत्यक्ष सेविती ॥७॥
घेऊनि धर्माचें पांघरूण । अत्याचार चालविती आंतून । पंथद्वेष जाती माजून । जन जाजावून जाती जैं ॥८॥
ब्राम्हाण कंटाळती संध्यास्नाना । कर्मठ कंटाळती अनुष्ठाना । योगी कंटाळती जपतपध्याना । संतावतरणा समय तो ॥९॥
जन धन मान पुत्र दारा । हाचि सुखसर्वस्वा थारा । मानूनि विन्मुख परमार्थविचारा । संत अवतारा तैं येती ॥१०॥
आत्यंतिक श्रेयप्राप्ति । धर्मग्लानी - पायीं जै मुकती । करावया धर्मजागृती । संत येती आकारा ॥११॥
आयुरारोग्य - ऐश्वर्या मुकती । जन शिश्नोदरपरायण बहकती । निजोद्धरणा सर्वस्वी हुकती । अवतारा येती तैं संत ॥१२॥
व्हावया वर्णाश्रमधर्मरक्षण । करावया अधर्माचें निर्दळण । दीन गरीब दुबळ्यांचें संरक्षण । क्षितीं अवतरण संतांचें ॥१३॥
संत स्वयें ठायींचे मुक्त । दीनोद्भरणीं सदैव उद्युक्त । अवतार तयांचा केवळ परार्थ । निजस्वार्थ त्यां नाहीं ॥१४॥
निवृत्तीचा पाया भरती । प्रवृत्तीच्या डोल्हार्‍याभंवती । परमार्थाचें मंदिर उभारिती । भक्तां उद्धरिती सहजगती ॥१५॥
धर्मकार्य धर्मजागृति । करूनि अवतारकार्य संपादिती । होतां निजकार्य - परिपूर्ति । अवतारसमाप्ति करितात ॥१६॥
सकलजगदानंद करू । प्रत्यगात्माचि परमेश्वरू । जो परमेश्वरू तोचि गुरु । तोचि शंकरू सुखकरू ॥१७॥
तोचि तो निरतिशय - प्रेमास्पद । नित्य निरंतर अभेद । नेणे जो देशकालवस्तुभेद । परिच्छेदातीत जो ॥१८॥
परा पश्यंती मध्यमा वैखरी । वाणी वर्णितां थकल्या चारी । ‘नेति नेती’ ति घेतली हारी । वेदीं चातुरी चालेना ॥१९॥
लाजलीं षट्‌शास्त्रें षड्‌दर्शनें । थकलीं पुराणें आणि कीर्तनें । अखेर कायावाचामनें । ठरलीं नमनेंचि साधनें ॥२०॥
ऐसिया संतसाईचें चरित्र । लीला जयाच्या अत्यंत विचित्र । परिसोनि जयाच्या कथा पवित्र । पावन श्रोत्र होऊत कां ॥२१॥
तोचि चालक सकलेंद्रियां । बुद्धि देई ग्रंथ रचाया । यथाक्रम चरित्र सुचाया । अनायासें कारण तो ॥२२॥
तो सर्वांचा अंतर्यामी । बाह्याभ्य़ंतर सर्वगामी । मग हे काळजी करावी कां मीं । व्यर्थ रिकामी किमर्थ ॥२३॥
गुण एकेक तयाचे आठवितां । पडे वृत्तीसी ताटस्थता । येईल वाचेसी कैसा तो वर्णितां । द्दढ मौनता तत्कथन ॥२४॥
घ्राणें सुमन हुंगावें । त्वचा शीतोष्ण स्पर्शावें । नयनें सौंदर्यसुख घ्यावें । सुखवावें आपापणां ॥२५॥
जिव्हा शर्करेचा स्वाद । जाणे परी नेणे अनुवाद । तैसाचि साईगुणानुवाद । करूं विशद नेणें मी ॥२६॥
सद्नुरूचेचि जंव येई मना । तोचि स्वयें देई प्रेरणा । अनिर्वचनीयाचे निर्वचना । स्वजनाकरवीं करवी तो ॥२७॥
हा न केवळ शिष्टाचार । बोल हे न केवळ उपचार । मनोभावाचे हे उद्नार । अवधानादर प्रार्थितों ॥२८॥
जैसें गाणगापुर नृसिंहवाडी । जैसें औदुंबर वा भिल्लवडी । तैसेंचि पवित्र गोदेचे थडी । क्षेत्र ‘शिरडी’ प्रसिद्ध ॥२९॥
गोदावरीचें पवित्र तीर । गोदावरीचें पवित्र नीर । गोदावरीचा शीतसमीर । हीं भवतिमिरनाशक ॥३०॥
गोदावरीचें माहात्म्य रुचिर । प्रख्यात जें अखिल जगतीवर । एकाहूनि एक धुरंधर । संतप्रवर तेथें झालें ॥३१॥
अनेक तीर्थें या गोमतीतीरीं । अघविनाशक जेथील वारी । भवरोग स्नानें पानें निवारी । पुराणांतरीं वर्णिलें ॥३२॥
ते हे गोदा अहमदनगरीं । कोपरगांव तालुक्याभीतरीं । कोपरगांवाचिया शेजारीं । मार्ग देई शिरडीचा ॥३३॥
गोदा वळंघूनि पैलतीरीं । सुमारें तीन कोसांवरी । तांगा प्रवेशतां निमगांवाभीतरीं । समोर शिरडी दिसतसे ॥३४॥
निवृत्ति ज्ञानदेव मुक्ताबाई । नामा जनी गोरा गोणाई । तुका नरहरी नरसीभाई । सजन कसाई सांवता ॥३५॥
पूर्वीं संत होऊनि गेले । सांप्रतही ते बरेचि झाले । वसुधैवकुटुंबी भले । आधार रंजल्यागांजल्यांचे ॥३६॥
रामदास संतप्रवर । सोडूनियां गोदातीर । प्रकट झाले कृष्णातटाकावर । जगदुद्धाराकारणें ॥३७॥
तैसेचि हे योगेश्वर साई । महान शिरडीची पुण्य़ाई । जगदुद्धाराचिये पायीं । गोदेठायीं अवतरले ॥३८॥
परीस लोहा दे कनकस्थिति । तया परिसा संतां उपमिति । संतांची परी अलौकिक कृति । निजरूप देती भक्तांतें ॥३९॥
सांडूनियां भेदभाव । स्थिरचर अवघें ब्रम्हास्वभाव । आपणांसी हें विश्वविभव । अखंड वैभव ब्रम्हाचें ॥४०॥
ऐसें अखिल विश्व जेव्हां । मीच मी हें प्रबोधेल तेव्हां । मग त्या सुखाचा काय सुहावा । परम सद्भावा पावेल ॥४१॥
ऐसें मीपण जेव्हां पावावें । वैर तें करावें कोणासवें । किमर्थ वा कवणासी भ्यावें । अन्यचि ठावें जंव नाहीं ॥४२॥
दामाजी जैसे मंगळवेढीं । समर्थ रामदास सज्जनगडीं । नृसिंहसरस्वती जैसे वाडीं । तैसेचि शिरडीं साईनाथ ॥४३॥
परम दुर्घट आणि दुस्तर । जिंकिला जयानें हा संसार । शांति जयाचा अलंकार । मूर्त भांडार ज्ञानाचें ॥४४॥
वैष्णवांचें हें माहेरघर । उदारांचा ह उदार । परमार्थ-कर्णाचा अवतार । साराचें सार हा साई ॥४५॥
प्रीती नाहीं नाशिवंतीं । आत्मस्वरूपीं रंगली वृत्ति । लक्ष एक परमप्राप्तीं । काय ते स्थिति वर्णावी ॥४६॥
ऐहिकाचा न उत्कर्षापकर्ष । आमुत्रिकाचा न हर्षामर्ष । अंतरंग निर्मल जैसा आदर्श । वाचा वर्षत अमृत सदा ॥४७॥
राजा रंक दरिद्री दीन । जयाचे द्दष्टीं समसमान । स्वयं ठावा न मानापमान । भूर्ती भगवान भरलेला ॥४८॥
जनासवें बोले चाले । पाही मुरळ्यांचे नाच चाळे । गज्जल गाणें ऐकतां डोले । रेस न हाले समाधि ॥४९॥
‘अल्ला’ नामाची जया मुद्रा । जग जागतां जया ये निद्रा । जागे जगासी लागतां तंद्रा । शांत समुद्रासम उदर ॥५०॥
आश्रम-निश्चय कांहीं नकळे । कांहीं निश्चित कर्मा नातळे । बहुधा बैसल्या ठायींचा न ढळे । व्यवहार सगळे जो जाणे ॥५१॥
दरबाराचा बाह्य थाट । गोष्टी सांगे तीनशें साठ । ऐसा जरी नित्याचा थाट । मौनाची गांठ सोडीना ॥५२॥
भिंतीस टेकूनि उभे असती । सकाळ दुपारा फेरी फिरती । लेंडीवरी वा चावडीस जाती । आत्मस्थिति अखंड ॥५३॥
न जाणूं कवण्या जन्मांतरीं । कवण्या प्रसंगीं कवण्या अवसरीं । केलें म्यां तप कैशियापरी । घेतलें पदरीं साईनें ॥५४॥
हें काय म्हणावें तपाचें फळ । तरी मी तों जन्माचा खळ । साईच स्वयें दीनवत्सल । कृपा ही निश्चळ तयाची ॥५५॥
सिद्धकोटींत जरी जनन । साधकाऐसें तयाचें वर्तन । वृत्ति निरभिमान अतिलीन । राखी मन सकळांचें ॥५६॥
नाथांहीं जैसें पैठण । ज्ञानदेवांहीं आळंदी जाण । तैसेंचि साईंनीं शिरडी - स्थान । महिमासंपन्न केलें कीं ॥५७॥
धन्य शिरडीचे तृण पाषाण । अनायासें जयां अनुदिन । घडलें बाबांचें चरणचुंबन । पदरजधारण मस्तकीं ॥५८॥
शिरडीच आम्हां पंढरपुर । शिरडीच जगन्नाथ द्वारकानगर । शिरडीच गया काशी विश्वेश्व्र । रामेश्वरही शिरडीच ॥५९॥
शिरडीच आम्हां बद्रिकेदार । शिरडीच नाशिक - त्र्यंबकेश्वर । शिरडीच उज्जयिनी महाकाळेश्वर । शिरडीच महाबळेश्वर गोकर्ण ॥६०॥
शिरडींत साईचा समागम । तोचि आम्हां आगम निगम । तोचि सकळ संसारोपशम । अत्यंत सुगम परमार्थ ॥६१॥
समर्थ साईंचें जें दर्शन  । तेणेंचि आम्हां योगसाधन । करितां तयांसीं संभाषण । होय क्षालन पापाचें ॥६२॥
तयांचें जें चरणसंवाहन । तेंचि आम्हां त्रिवेणीस्नान । तयांचें चरणतीर्थसेवन । तेंचि निर्मूलन वासनांचें ॥६३॥
तयांचें जे आज्ञापण । तेंचि आम्हां वेदवचन । तयांच्या उदी - प्रसादाचें सेवन । पुण्यपावन । सर्वार्थीं ॥६४॥
साईचि आम्हां परब्रम्हा । साईचि आमुचा परमार्थ परम । साईचि श्रीकृष्ण श्रीराम ।" निजाराम श्रीसाई ॥६५॥
साई स्वयें द्वंद्वातीत । कधीं न उद्विग्न वा उल्लसित । सदैव निजस्वरूपीं स्थित । सदोदित सन्मात्र ॥६६॥
शिरडी केवळ केंद्रस्थान । क्षेत्र बाबांचें अति विस्तीर्ण । पंजाब कलकत्ता । हिंदुस्थान । गुजराथ दख्खन कानडा ॥६७॥
शिरडीची साईची समाधि । तीचि अखिल संतांची मांदी । येथील मार्ग क्रमितां प्रतिपदीं । तुटते ग्रंथी जीवाची ॥६८॥
सार्थक जन्मा आलियाचें । केवळ समाधिदर्शन साचें । मग सेवेसी जयांचें आयुष्य वेंचे । भाग्य तयांचें काय वानूं ॥६९॥
मशीद आणि वडियांवरी । सुंदर निशाणांच्य हारी । फडकती उंच गगनोदरीं । पालवती करीं भक्तांसी ॥७०॥
बाबा महंत प्रसिद्धकीर्ति । गांवोगांवीं पसरली महती । कोणी तयां सत्‌श्रद्धा नवसिती । दर्शनें निवती जन कोणी ॥७१॥
कोणाचें कैसेंहि मनोगत । असो बुद्धि शुद्ध वा कुत्सित । दर्शनमात्रेंचि निवे चित्त । जन विस्मित अंतरीं ॥७२॥
पंढरींत विठ्ठल रखुमाई । यांच्या दर्शनीं जी नवलाई । तेंचि विठ्ठलदर्शन देई । बाबा साई शिरडींत ॥७३॥
कोणासी वाटल्या ही अतिशयोक्ति । ऐकावी गौळीबुवांची उक्ति । जयासी द्दढ विठ्ठलाची भक्ति । संशयनिवृत्ति होईल ॥७४॥
पंढरीचे हे वारकरी । जैसी वर्षासी पंढरीची फेरी । तैसीचि करिती हे शिरडीची वारी । प्रेम भारी बाबांचें ॥७५॥
गर्दभ एक बरोबर । शिष्य एक साथीदार । जिव्हा ‘रामकृष्णहरि’ गजर । करी निरंतर बुवांचें ॥७६॥
पंचाण्णव तीं वर्षें वयास । चातुर्मासीं गंगातटनिवास । पंढरपुरीं अष्ट मास । भेटी वर्षास बाबांची ॥७७॥
बाबांकडे पहात पहात । म्हणावें यांनीं होऊनि विनत । हाचि तो मूर्त पंढरीनाथ । अनाथनाथ दयाळ ॥७८॥
धोत्रें नेसूनि रेशीमकानी । होतील काय संत कोणी । करूं लागती हाडांचें मणी । रक्ताचें पाणी निजकष्टें ॥७९॥
फुकाचा काय होईल देव । हाचि हो प्रत्यक्ष पंढरीराव । जग वेडें रे वेडें हा द्दढ भाव । ठेवूनि देव लक्षावा ॥८०॥
जया पंढरीनाथाची भक्ति । ऐसिया भगवद्भक्ताची हे उक्ति । तेथ मज पामराचा अनुभव किती । श्रोतां प्रतीति पहावी ॥८१॥
नामस्मरणीं मोठी प्रीती । ‘अल्ला-मालीक’ अखंड वदती । नामसप्ताह करवूनि घेती । दिवस राती सन्मुख ॥८२॥
आज्ञा एकदां दासगणूला । नामसप्ताह मांडावयाला । होतां गणुदास वदती तयांला । विठ्ठल प्रकटला पाहिजे ॥८३॥
बाबा तंव छातीस हात लाविती । दासगणूसी निक्षूनि वदती । "हो हो प्रकटेल विठ्ठलमूर्ति । भक्त भावार्थी पाहिजे ॥८४॥
डाकुरनाथाची डंकपुरी । अथवा विठ्ठलरायाची पंढरी । ती हीच रणछोड द्वारकनगरी । जाणें न दूरी पहावया ॥८५॥
विठ्ठल काय एकांतींचा उठून । येणार आहे दुसरा कुठून । भक्तप्रेमें उत्कटून । एथेंही प्रकटून राहील ॥८६॥
पुंडलिकें वडिलांची सेवा । करूनि भुलविलें देवाधिदेवा । पुंडलिकाच्या त्या भक्तिभावा । विटे विसांवा घेतला" ॥८७॥
असो होतां सप्ताहाची समाप्ति । झाली म्हणती दासगणूप्रती । शिरडीस विठ्ठलदर्शनप्राप्ती । ही घ्या प्रतीति बाबांची ॥८८॥
एकदां काकासाहेब दीक्षित । नियमानुसार प्रात:स्नात । असतां आसनस्थित ध्यानस्थ । दर्शन पावत विठ्ठलाचें ॥८९॥
पुढें जातां बाबांचे दर्शना । नवल बाबा पुसती तयांना । "विठ्ठलपाटील आला होताना ? । भेट झालीना ? तयाची ॥९०॥
मोठा पळपुटया बरें तो विठ्ठल । मेख मारूनि करीं त्या अढळ । द्दष्टि चुकवूनि काढील पळ । होतां पळ एक दुर्लक्ष" ॥९१॥
हा तों प्रात:काळीं प्रकार । पुढें जेव्हां भरली दुपार । पहा आणिक प्रत्यंतर । विठ्ठलदर्शनसोहळा ॥९२॥
पंढरपुरच्या विठोबाच्या । छब्या पांचपंचवीस साच्या । घेऊनि कोणी बाहेरगंवींचा । विकावयाच्या इच्छें ये ॥९३॥
सकाळीं ध्यानीं आलॊ जी मूर्ती । तियेचीच संपूर्ण होती प्रतिकृती । पाहूनि दीक्षित विस्मित चित्तीं । बोल आठवती बाबांचें ॥९४॥
दीक्षित तंव अतिप्रीतीं । विकणारासी  मोल देती । छबी एक विकत घेती । भावें लाविती पूजेसी ॥९५॥
विठ्ठलपूजनीं साईचा आदर । आणि एक कथानक सुंदर । परिसा बहु श्ववणमनोहर । आनंदनिर्भर मानसें ॥९६॥
भगवंतराव श्रीरसागर । वडील विठ्ठलभक्तप्रवर । पंढरपुरासी वारंवार । फेरी वरचेवर करीत ॥९७॥
घरांत होती विठ्ठलमूर्ति । वडील पंचत्व पावल्यावरती । जाहली पूजानैवेद्यसमाप्ति । श्राद्धतिथीही राहिली ॥९८॥
नाहीं वारीचा क्थावार्ता । भगवांतराव शिर्डीसी येतां । बाबा आठवूनि तयाचा पिता । म्हणती "तो होता दोस्त माझा ॥९९॥
हा त्या माझ्या स्नेहाचा सुत । म्हणूनि यासी मीं आणिला खेंचीत । नाहीं कधीं हा नैवेद्य करीत । उपाशी ठेवीत मजलाही ॥१००॥
विठ्ठलासही ठेवी उपाशी । म्हणूनि शिरडीसी आणिलें यासी । आतां देईन आठवणीसी । लावीन पूजेसी याजला" ॥१०१॥
एकदां पर्वविशेष जाणून । करावें प्रयागतीर्थीं स्नान । दासगणूचें जाहलें मन । आले आज्ञापन घ्यावया ॥१०२॥
बाबा देती प्रत्युत्तर । नलगे तदर्थ जाणें दूर । हेंचि आपुलें प्रयागतीर । विश्वास धर द्दढ मनीं ॥१०३॥
खरेंचि सांगावें काय कौतुक । बाबांचे चरणीं ठेवितां मस्तक । उभयांगुष्ठीं निथळलें उदक । गंगायमुनोदक पाझरलें ॥१०४॥
पाहूनियां तो चमत्कार । दासगणूसी आला गहिंवर । काय बाबांचा महदुपकार । फुटला पाझर नयनांसी ॥१०५॥
वैखरीसी चढलें स्फुरण । प्रेम आलें उचंबळून । अगाध शक्ति अघटित लीला वर्णन । करूनि समाधान पावले ॥१०६॥
दासगणूचें पद हें गोड । वेळींच पुरावें श्रोतयांचें कोड । म्हणोनि त्या प्रासादिक पदाची जोड । देवोनि ही होड पुरवितों ॥१०७॥

[ पद ]
अगाध शक्ति अघटित लीला तव सद्नुरुराया । जडजीवातें भविं ताराया तूं नौका सदया ॥ध्रु०॥
वेणीमाधव आपण होउनि प्रयाग पद केलें । गंगा यमुना द्वय अंगुष्ठीं प्रवाह दाखविले ॥१॥
कमलोद्भव कमलावर शिवहर त्रिगुणात्मक मूर्ती । तूंचि होउनी साइसमर्था विचरसि भूवरती ॥२॥
प्रहर दिसाला ब्रम्हासम तें ज्ञान मुखें वदसी । तमोगुणाला धरुनि रुद्ररूप कधिं दाखविसी ॥३॥
कधीं कधीं श्रीकृष्णासम त्या बाललिला करिसी । भक्तमनासी सरस करूनी मराळ तूं बनसी ॥४॥
यवन म्हणावें तरी ठेविसी गंधावर प्रेमा । हिंदु म्हणूं तरि सदैव वससी मशिदिंत सुखधामा ॥५॥
धनिक म्हणावें जरी तुला तरि भिक्षाटण करिसी । फकिर म्हणावें तरी कुबेरा दानें लाजविसी ॥६॥
तवौकसातें मशिद म्हणूं तरि वन्ही ते ठाया । धुनिंत सदा प्रज्वळीत राहे उदि लोकां द्याया ॥७॥
सकाळपासुनि भक्त साबडे पूजन तव करिती । माध्यान्हीला दिनकर येतां होत असे आरती ॥८॥
चहुं बाजूंना पार्षदगणसम भक्त उभे राहती । चौरि चामरें करीं धरूनीं तुजवर ढाळीती ॥९॥
शिंग कडयाळें सूर सनय्या दणदणते घंटा । चोपदार ललकारति द्वारीं घालुनियां पट्टा ॥१०॥
आरतिसमयीं दिव्यासनिं तूं कमलावर दिससी । प्रदोषकाळीं बसुनि धुनिपुढें मदनदहन होसी ॥११॥
अशा लीला त्या त्रयदेवांच्या प्रत्यहिं तव ठायीं । प्रचीतीस येताती अमुच्या हे बाबा साई ॥१२॥
ऐसें असतां उगीच मन्मन भटकन हें फिरतें । आतां विनंती हीच तुला बा स्थिर करीं त्यातें ॥१३॥
अधमाधम मी महापातकी शरण तुझ्या पायां । आलों निवारा दासगणूचे त्रिताप गुरुराया ॥१४॥

असो अघोर  पापें धुवाया । जन जातां गंगेच्या ठाया । गंगा लागे संतांचे पाया । निवारावया निजपापें ॥१०८॥
सोडूनियां चरणा पवित्रा । न लगे गंगा - गोदा - यात्रा । भावें परिसा या संतस्तोत्रा । गोड चरित्रा साईंच्या ॥१०९॥
जैसा गोणाईस भीमरथींत । तमालास भागीरथींत । नामा कबीर शिंपल्याआंत । सुदैवें प्राप्त जाहले ॥११०॥
तैसेचि हे श्रीसाईनाथ । तरुण सोळा वर्षांचे वयांत । निंबातळीं शिरडी गांवांत । प्रथम भक्तार्थ प्रकटले ॥१११॥
प्रकटतांचि ब्रम्हाज्ञानी । नाहीं विषयवासना स्वप्नीं । माया त्यागिली लाथें हाणूनी । मुक्ती चरणीं विनटली ॥११२॥
जन्म बाबांचा कोण्या देशीं । अथवा कोण्या पवित्र वंशीं । कोण्या मातापितरांच्या कुशीं । हें कोणासी ठावें ना ॥११३॥
ठावी न कोणा पूर्वावस्था । कोण  तो तात वा कोण माता । थकले समस्त पुसतां पुसतां । कोणा न पत्ता लागला ॥११४॥
सोडूनि माता पितर आप्त । गणगोत आणि जात पात । त्यागूनि सकल संसारजात । प्रकटला जनहितार्थ शिरडींत ॥११५॥
शिरडीसी एक वृद्ध बाई । नाना चोपदाराची आई । कथिती झाली परम नवलाई । बाबा साईचरिताची ॥११६॥
म्हणे आरंभीं हें पोर । गोरें गोमटें अति सुंदर । निंबातळीं आसनीं स्थिर । प्रथम द्दग्गोचर जाहलें ॥११७॥
पाहूनि सुंदर बाळरूफ । लोकां मनीं विस्मय अमूप । कोंवळ्या वयांत खडतरर तप । शीत आतप समसाम्य ॥११८॥
वय कोंवळें नवल स्थिती । ग्रामस्थ सकळ विस्मय पावती । गांवोगांवींचे लोक येती । दर्शननिमित्तीं मुलाच्या ॥११९॥
दिवसा नव्हे कोणाची संगती । रात्रीसी नाहीं कोणाची भीती । आली कोठूनि ही बालमूर्ति । आश्चर्य चित्तीं सकळिकां ॥१२०॥
रूपरेखा अतिगोजिरी । पाहतां प्रेम दाटे अंतरीं । नाहीं कुणाचे घरीं ना दारीं । लिंबाशेजारीं अहर्निश ॥१२१॥
जो तो करी आश्चर्य थोर । ऐसें कैसें तरी हें पोर । वय कोंवळें रूप मनोहर । राही उघडय़ावर रात्रंदिन ॥१२२॥
बाह्यात्कारीं दिसे पोर । परी कृतीनें थोरांहुनी थोर । वैराग्याचा पूर्णावतार । आश्चर्य फार सकळिकां ॥१२३॥
एके दिवशीं नवल झालें । खंडोबाचें वारें आलें । दोघे चौघे घुमूं लागले । पुसूं लागले जन प्रश्न ॥१२४॥
कोणा सभाग्याचें हें पोर । कोठूनि कैसें हें आलें इथवर । देवा खंडोबा तूं तरी शोध कर । प्रश्न विचारीत तैं एक ॥१२५॥
देव म्हणे जा कुदळी आणा । दावितों ते जागीं खणा । लागेल या पोराचा ठिकाणा । कुदळी हाणा ये जागीं ॥१२६॥
मग तेथेंचि त्या गांवकुसाजवळी । त्याच निंबवृक्षाचे तळीं । मारितां कुदळीवरी कुदळी । विटा ते स्थळीं आढळल्या ॥१२७॥
पुरा होतांच विटांचा थर । जात्याची तळी सारितां दूर । द्दष्टीस पडलें एक भुयार । समया चार जळती जैं ॥१२८॥
चुनेगच्ची तें तळघर । गोमुखी पाट माळ सुंदर । देव म्हणे बारा वर्षें हा पोर । तप आचरला ये स्थळीं ॥१२९॥
मग जन सर्व आश्चर्य करिती । खोदखोदूनि पोरास पुसती । पोर तो बारा मुलखाचा गमती । कथा भलतीच सांगितली ॥१३०॥
म्हणे हें माझ्या गुरूचें स्थान । अति पवित्र हें माझें वतन । आहे तैसेंचि करा हें जतन । माना मद्वचन एवढें ॥१३१॥
बाबा झाले ऐसे बोलते । कथिते झाले श्रवण करिते । बाबा वदले तें वदले भलतें । ऐसी ही वळते जिव्हा कां ॥१३२॥
आश्चर्य वाटे माझेंचि मज । बाबांविषयीं हा कां समज । परी तो आतां पडला उमज । असेल सहज विनोद हा ॥१३३॥
बाबा मूळचेचि विनोदप्रिय । असेलही भुयार त्यांचेंच आलय । परी गुरूचें म्हणतां काय जाय । महत्त्व काय वेंचे कीं ॥१३४॥
असो बाबांच्या आज्ञेवरून । पूर्वींप्रमाणें विटा लावून । भुयार टाकिलें बंद करून । निजगुरुस्थान म्हणून तें ॥१३५॥
जैसा अश्वत्थ वा औदुंबर । तैसाचि बाबांस तो ‘निंबतरुवर’ । प्रीति फार त्या निंबावर । अति आदर तयांचा ॥१३६॥
म्हाळसापति आदिकरून । जुने शिरडीचे ग्रामस्थ जन । बाबांच्या गुरूचें हें समाधिस्थान । म्हणूनि वंदन त्या करिती ॥१३७॥
तया समाधिसन्निधानीं । द्वादशा वर्षें मौन धरूनि तपश्चर्या केली बाबांनीं । प्रसिद्ध जनीं ही वार्ता ॥१३८॥
समाधि आणि निंबसमेत । चौफेर जागा घेऊनि विकत । साठे साहेब बाबांचे भक्त । चौसोपी इमारत उठविती ॥१३९॥
हीच इमारत हाच वाडा । यात्रेकरूंचा मूळ आखाडा । आलिया गेलियांचा राडा । एकचि गाढा ते स्थानीं ॥१४०॥
बांधिला साठयांनीं निंबास पार । माडाया काढिल्या दक्षिणोत्तर । उत्तरेचा जिना तयार । करितां हें भुयार दाखविलें ॥१४१॥
जिन्याखालीं दक्षिणाभिमुख । कोनाडा एक आहे सुरेख । तेथेंचि पारावर तयासन्मुख । भक्त उदमुख बैसती ॥१४२॥
‘गुरुवार आणि शुक्रवारीं । सूर्यास्तीं सारवूनियां वरी । ऊद जाळील जो क्षणभरी । देईल श्रीहरि सुख तया’ ॥१४३॥
ही अतिशयोक्ति किंवा खरें । साशंक होतील श्रोत्यांचीं अंतरें । परी हीं साईमुखींचीं अक्षरें । श्रवणद्वारें परिसिलीं ॥१४४॥
नाहीं माझिया पदरचें विधान । शंका न धरा अणुप्रमाण । प्रत्यक्ष ज्यांनीं केलें हें श्रवण । ते आज विद्यमान असती कीं ॥१४५॥
पुढें झाला दीक्षितांचा वाडा । सोय झाली प्रशस्त बिर्‍हाडां । अल्पकालांत तेथेंचि पुढां । दगडी वाडाही ऊठला ॥१४६॥
दीक्षित आधींच पुण्यकीर्ति । भावार्थाची ओतीव मूर्ति । आंग्लभूमीचे  यात्रेस जाती । तेथ रोविती निजबीज ॥१४७॥
येथें श्रोते घेतील शंका । सोडूनि मथुरा काशी द्वारका । धर्मबाह्य जी आंग्लभूमिका । परमार्थदायका कैसी पां ॥१४८॥
श्रोत्यांसी शंका ही साहजिक । निरसितां ती वाटेल कौतुक । विषयांतर घडेल अल्पक । क्षमा सकळिक करितील ॥१४९॥
काशी प्रयाग बदरिकेदार । मथुरा वृंदावन द्वारकापुर । इत्यादि यात्रा पुण्यनिकर । पदरीं पूर्वींच तयांचे ॥१५०॥
शिवाय वडिलांची पुण्याई । धन्य भाग्याची अपूर्वाई । सर्व पूर्वार्जिताची भरपाई । जाहलें साईदर्शन ॥१५१॥
या दर्शना आदिकारण । प्राक्तनींचें पांगुळपण । आंग्लभूमींत असतां जाण । पाय निसरून जैं आले ॥१५२॥
दिसाया दिसला जरी कुयोग । तरी परिपाकें गुरुपुष्ययोग । तेणें फळला सदुद्योग । अलभ्य संयोग साईचा ॥१५३॥
चांदोरकारांची गांठ पडली । साईची कीर्ति कर्णीं आली । म्हणती पहा दर्शन - नव्हाळी । जाईल पांगुळीक तात्काळ ॥१५४॥
परी हा पायांचा लंगडेपणा । दीक्षित न मानीत उणेपणा । खरा लंगडेपणा तो मना । घालवा म्हणाले साईंस ॥१५५॥
त्वचा रुधिर मांस हाडा । समुदाय नरदेहाचा सांगाडा । हा क्षणभंगुर संसारगाडा । पाय लंगडा राहो कीं ॥१५६॥
एकोणीसशें नऊ सन । महिना नोव्हेंवर तारीख दोन । दीक्षितांसी तैं पुण्यपावन । साईदर्शन आरंभीं ॥१५७॥
मग ते पुढें त्याच वर्षीं । पुनश्च गेले डिसेंबर मासीं । शिरडीस श्रीच्य्या पुनर्दर्शनासी । व्हावें रहिवासी मन झालें ॥१५९॥
पुढें बांधावा एक वाडा । ऐसा जाहला मनाचा धडा । पुढील वर्षींच मुहूर्तमेढा । निक्षेप दगडासी पायाच्या ॥१६०॥
नऊ डिसेंबर तो दिन । बाबांचें घेतलें अनुमोदन । तोचि सुमुहूर्त मानून । पायाबंधन सारिलें ॥१६१॥
बोलावूनही येणार नव्हे ते । दीक्षितांचे बंधूही तेथें । ते दिवशीं त्याच मुहूर्तें । आलेही होते आधींच ॥१६२॥
श्रीयुत दादासाहेब खापर्डे । पूर्वीं आले होते सडे । परवानगी मागतां बाबांकडे । कोण सांकडें तयांला ॥१६३॥
परी खापडर्यांतें घरीं जावया । दीक्षितांतें पाया घालावया । जाहल्या या आज्ञा उभयां । दहा डिसेंबर या दिनीं ॥१६४॥
आणखी या दिवसाची महती । चावडीची जी शेजारती । तीही याच दिवसापासूनि करती । परम भक्तिप्रीतियुत ॥१६५॥
पुढें सन एकूणीसशें अकारा । रामनवमीचा मुहुर्त बरा । साधूनि गृहप्रवेश - संस्कारा । विधिपुर:सर सारिलें ॥१६६॥
पुढें श्रीमंत बुट्टींचा इमला । अलोट पैका खर्चीं घातला । देहही बाबांचा तेथ विसवला । पैका लागला सार्थकीं ॥१६७॥
वाडे झाले तीन आतां । जेथें पूर्वीं एकही नव्हता । आरंभीं साठयांचे वाडयाची उपयुक्तता । फारचि समस्तां जाहली ॥१६८॥
आणिक एक या वाडयाची महती । आरंभीं याच स्थानावरती । फुलझाडांची बाग होती । निर्मिली निजहस्तीं बाबांनीं ॥१६९॥
बागेची या अल्प कथा । पुढील अध्यायीं येईल वर्णितां । हेमाड साईचरणीं माथा । ठेवी श्रोतांसमवेत ॥१७०॥
वामन तात्या घडे पुरवीत । साई समर्थ पाणी शिंपीत । उखर जागीं बाग उठवीत । पुढें ते गुप्त जाहले ॥१७१॥
पुढें औरंगाबादेपाशीं । चांद पाटील भेटले त्यांसी । लग्नाचिया वर्‍याडासी । आले शिरडीसी मागुते ॥१७२॥
पुढें देवीदासाची मेट । पडली जानकीदासाची गांठ । गंगागीरांची द्दष्टाद्दष्ट । मिळालें त्रिकूट शिरडींत ॥१७३॥
मोहिद्दीनासवें कुस्ती । तेथूनि मग मशिदीं वस्ती । जडली डेंगळ्यालागीं प्रीती । भक्त भोवतीं मिळाले ॥१७४॥
या सर्व कथा - वार्तांचें कथन । होईल पुढील अध्यायीं श्रवण । आतां हेमाड साईसी शरण । घालीत लोटांगण अनन्य ॥१७५॥
स्वस्ति श्रीसंतसज्जनप्रेरिते । भक्तहेमाडपंतविरचिते । साईसमर्थसच्चरिते । साईसमर्थावतरणं नाम चतुर्थोऽध्याय: संपूर्ण: ॥


॥ श्रीसद्गुरुसाईनाथार्पणमस्तु ॥ शुभं भवतु ॥