सुंदर पत्रे 56

चि. प्रिय सुधास,

सप्रेम आशीर्वाद.

मी इकडे सध्या हिंडत फिरत आहे. आणि तुझे पत्रही हिंडत हिंडत येऊन मला एके ठिकाणी मिळाले. त्यातील वार्ता वाचून वाईट वाटले. बाळतात्या देवाघरी गेले. ते थकले होते. सत्तराहून अधिक वर्षांचे. सारे जीवन श्रमाचे नि कष्टाचे. ते घरी शेती करायचे. सकाळी उठून शेणाची टोपली डोक्यावर घेऊन शेतावर जायचे. तेथे दोनचार तास काम करून दुपारी ११ वाजता घरी यायचे. मग आंघोळ, देवपूजा व देवळास जाऊन येणे. जेवल्यावर जरा पडायचे व मग जानव्यांसाठी सूत काढायचे. पुन्हा चार वाजले की चालले शेतावर. बांध घालतील, कवळ तोडतील, वाडा शिवतील, लावणी करतील, भात झोडतील, दो-या वळतील. त्यांना शेतीचे अमुक एक काम येत नसे असे नाही. तुझे आजोबा व बाळतात्या यांचे एकमेकांवर फार प्रेम. बाळतात्या वयाने लहान. बाळतात्या चिलीम भरायचे व भाऊ ओढायचे. थंडीच्या दिवसांत, पावसात दोघे चिलीम ओढून कामाला जात. बाळतात्यांना पानाचाही षोक होता. त्यांच्याकडे पानवेल होती. झाडाला एक कळक लावलेला. कळकावरून चढायचे. पाने काढायची. कळकाला प्रत्येक पेराजवळ पाय ठेवायला पुढे आलेली शिरी असते.

बाळतात्या नेहमी आनंद नि प्रसन्न. गावात सर्वांजवळ त्यांची मैत्री. तुझ्या वडिलांनी  त्यांच्याबरोबर एकदा नाटकात काम केले होते, व दादा झाले होते गणपती! सोंड हालवणारे दादा अजून माझ्या डोळयांसमोर आहेत.

त्यांचा नेहमीचा पोषाख म्हणजे पंचा व खांद्यावर एक फडका. क्वचित उपरणे असे. शेतावर उघडे जायचे. थंडीच्या दिवसांत कोपरी घालायचे. उत्सव समारंभाच्या वेळेस धोतर नेसत. त्यांचा एक पांढरा बंदाचा आंगरखा होता. डोक्यावर मोठे पागोटे. कथाकीर्तनाच्या वेळेस ते बुक्का लावायचे. कोणत्याही कामात ते हजर असायचे. त्यांना अभिमान नव्हता. कोणी टिंगल केली तर स्वत:ही हसून त्यात भाग घेत.

त्यांची एकच बहीण होती. बयोआते आम्ही म्हणत असू. त्यांनी बहिणीला अडचणीच्या काळात स्वत:च्या पडवीत जागा दिली होती. बहिणीच्या मुलांना स्वत: गरीब असून आधार देत.

सुधा, या जुन्या माणसांच्या जीवनांत एक प्रकारचा अखंड कर्मयोग असे. देह थकला म्हणजे पडायचा. देहाने पुरेपूर सेवा जणू ते करीत. मी कधी सुट्टीत गावी गेलो म्हणजे बाळतात्या किती प्रेमाने हाक मारायचे. त्यांनी पाठीवरून हात फिरविला तरी कृतार्थ वाटे. प्रणाम त्यांच्या स्मृतीला.

जुन्या पिढीपैकी आता रामकृष्णकाका आहेत. त्यांना एकदा भेटून यावे असे मनात येत. त्यांना नातू झाला आहे. काका- काकू नातवाला खेळवीत असतील. ते एक परम समाधान असते.

सुधाताई, मी इकडे कर्नाटकात हिंडत आहे. कर्नाटकाचे थोडेफार दर्शन घेत आहे. परवा गदगला गेलो होतो. डॉ. अण्णासाहेब चाफेकरांकडे उतरलो होतो. त्यांच्या घरचे वातावरण प्रेमळ व मोकळे. सायंकाळी सारी मुले देवासमोर जमतात. आरत्या, श्लोक वगैर म्हणतात. मी मुलांना गोष्टी सांगितल्या. डॉक्टरांचा लहान मुलगा विनय हळूच माझ्याकडे यायचा. मी विचारायचा 'विनय काय हवंय?' मग म्हणे, 'गोष्ट सांगता!' मोठा लाघवी गोड मुलगा. आणि त्याची बहीण माहेरी आली होती. तिची मुले आईला 'छबा' म्हणतात. मोठी माणसे हाक मारतात तीच लहान मुलेही मग मारू लागतात. छबाची मुलगी किती मोठी गोड! तिची माझी गट्टी जमली. मी तिला म्हणे, 'टोपी घालतेस माझी?' तर म्हणायची 'मी का पुरुष आहे? माझ्या वेण्या बघा.' एवढीशी चिमुरडी पण किती बोले, नि किती गोड बोलणे!