परिशिष्ट १ 4
“ हे गृहपतिपुत्र। पांच गोष्टींनीं पतीनें पश्चिम दिशा जी पत्नी तिची पूजा करावी; (१) तिला मान द्यावा; (२) कोणत्याहि तर्‍हेनें तिचा अपमान होऊं देऊं नये; (३) अन्य स्त्रीशीं संबंध ठेवूं नये (एकपत्नीव्रत आचरावें);(४) घरचा कारभार तिच्यावर सोंपवावा; आणि (५) तिला वस्त्राच्छादनाची कमतरता पडूं देऊं नये. ह्या पांच गोष्टींनीं जर पतीनें पत्नीची पूजा केली तर ती पतीस पांच प्रकारांनीं उपकारक होतेः-(१) घरांत चांगली व्यवस्था ठेवते; (२) नोकरचाकरांला प्रेमानें संभाळतें; (३) पतिव्रता होते; (४) पतीनें मिळविलेल्या संपत्तीचें रक्षण करिते (उधळेपणा करित नाही); आणि (५) सगळ्या गृहकृत्यांत उद्योगी आणि दक्ष होते. याप्रमाणें जर पतीनें पश्चिमदिशा जी भार्या तिची पूजा केली तर ती त्याला सुखावह होते.
“हे गृहपतिपुत्र। पांच गोष्टींनी गृहस्थानें उत्तरदिशा जे आप्तमित्र त्यांची पूजा करावीः-(१) त्यांनां देण्यासारख्या असतील त्या वस्तु द्याव्या; (२) ते घरीं आले तर त्यांच्याशीं प्रियभाषण करावें; (३) त्यांचें काम पडल्यास तें करावें; (४) आपणासारखेंच त्यांनां लेखावें (ह्मणजे लग्रकार्यांत व इतर ठिकाणीं ते आपणापेक्षां मानानें कमी आहेत असें समजून त्यांचा अपमान करूं नये); आणि (५) त्यांच्याशीं निष्कपट वर्तन ठेवावें. ह्या पांच गोष्टींनीं जर गृहस्थानें उत्तरदिशा जे आप्तमित्र त्यांची पूजा केली तर ते त्या गृहस्थास पांच प्रकारांनीं उपकार होतातः- (१) हा बेसावध असतां एकाएकीं याच्यावर कांहीं संकट आलें तर त्या वेळीं याचें ते रक्षण करितात; (२) अशा प्रसंगीं त्याच्या संपत्तीचेंहि ते रक्षण करितात; (३) संकटामुळें हा घाबरून जातो तेव्हां ते त्याला धीर देतात;(४) विपत्ति आली तरी ते त्याला सोडित नाहींत; आणि(५) त्याच्या संततीवरसुद्धां ते उपकार करितात. याप्रकारें उत्तरदिशा त्या गृहस्थाला कल्याणकारक होते.
“हे गृहपतिपुत्र! पांच गोष्टींनीं धन्यानें खालची दिशा जे सेवक त्यांची पूजा करावीः-(१) त्यांचे सामर्थ्य पाहून त्यांनां काम सांगावें; (२) त्यांनां योग्य वेतन द्यावें; (३) आजारी पडले तर त्यांची शुश्रूषा करावी; (४) वारंवार त्यांनां उत्तम भोजन द्यावें आणि (५) उत्तम कामाकरितां त्यांनां बक्षिस द्यावें. ह्या पांच गोष्टींनीं खालची दिशा जे सेवक त्यांची जर धन्यानें पूजा केली, तर ते पांच प्रकारांनीं त्याला उपकारक होतातः- (१) धनी उठण्यापूर्वीं ते उठतात; (२) धनी निजल्यावर निजतात;(३) धन्याच्या मालाची चोरी करित नाहींत; (४) उत्तम तर्‍हेनें काम करतात; आणि(५) सर्वत्र धन्याची कीर्ति पसरवितात. याप्रमाणें केलेली खालच्या दिशेची पूजा सुखावह होते.
“हे गृहपतिपुत्र! पांच गोष्टींनीं गृहस्थानें वरची दिशा जे साधुसंत त्यांची पूजा करावीः- (१) देहानें त्यांचा आदर करावा; (२) वाचेनें आदर करावा; (३) मनानें आदर करावा; (४) त्यांनां कांहीं लागल्यास द्यावें; आणि (५) भिक्षेला आले तर त्यांनां आडकाठी आणूं नये. ह्या पांच गोष्टींनीं जर वरची दिशा जे साधुसंत त्यांची गृहस्थानें पूजा केली तर ते त्याला पांच प्रकारांनी उपकारक होतात:- (१) पापापासून त्याचें निवारण करितात;(२) कल्याणकारक मार्गाला लावतात;(३) प्रेमपुरस्सर अनुग्रह करितात; (४) उत्तम धर्म शिकवितात; आणि (५) शंका निवारण करून मनाचें समाधान करितात. याप्रमाणें केलेली वरच्या दिशेची पूजा गृहस्थास हितावह होते.
“हे गृहपतिपुत्र! दान, प्रियवचन, अर्थचर्या ह्मणजे उपयोगीं पडणें, आणि समानात्मता, (दुसर्‍याला आपणासारखें लेखणें) अशीं हीं चार लोकसंग्रहाचीं साधनें आहेत. हीं साधनें जर आईबापांपाशीं नसतीं तर केवळ जन्म दिलें ह्मणून मुलानें आईचा किंवा बापाचा गौरव केला नसता. ज्याला हीं चार साधनें सांपडलीं तोच प्रपंचांत यशस्वी होतो.”
हा बुद्धाचा उपदेश ऐकून सिगाल संतुष्ट झाला, आणि तेव्हांपासून तो बुद्धाचा उपासक १बनला.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
(१- सिगालसुत्ताचें हें रूपांतर मासिक मनोरंजनाच्या एप्रिल १९०९ च्या अंकांत छापलें होतें. तें संपादकांच्या परवानगीनें येथें घेतलें आहे.)
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
“हे गृहपतिपुत्र। पांच गोष्टींनी गृहस्थानें उत्तरदिशा जे आप्तमित्र त्यांची पूजा करावीः-(१) त्यांनां देण्यासारख्या असतील त्या वस्तु द्याव्या; (२) ते घरीं आले तर त्यांच्याशीं प्रियभाषण करावें; (३) त्यांचें काम पडल्यास तें करावें; (४) आपणासारखेंच त्यांनां लेखावें (ह्मणजे लग्रकार्यांत व इतर ठिकाणीं ते आपणापेक्षां मानानें कमी आहेत असें समजून त्यांचा अपमान करूं नये); आणि (५) त्यांच्याशीं निष्कपट वर्तन ठेवावें. ह्या पांच गोष्टींनीं जर गृहस्थानें उत्तरदिशा जे आप्तमित्र त्यांची पूजा केली तर ते त्या गृहस्थास पांच प्रकारांनीं उपकार होतातः- (१) हा बेसावध असतां एकाएकीं याच्यावर कांहीं संकट आलें तर त्या वेळीं याचें ते रक्षण करितात; (२) अशा प्रसंगीं त्याच्या संपत्तीचेंहि ते रक्षण करितात; (३) संकटामुळें हा घाबरून जातो तेव्हां ते त्याला धीर देतात;(४) विपत्ति आली तरी ते त्याला सोडित नाहींत; आणि(५) त्याच्या संततीवरसुद्धां ते उपकार करितात. याप्रकारें उत्तरदिशा त्या गृहस्थाला कल्याणकारक होते.
“हे गृहपतिपुत्र! पांच गोष्टींनीं धन्यानें खालची दिशा जे सेवक त्यांची पूजा करावीः-(१) त्यांचे सामर्थ्य पाहून त्यांनां काम सांगावें; (२) त्यांनां योग्य वेतन द्यावें; (३) आजारी पडले तर त्यांची शुश्रूषा करावी; (४) वारंवार त्यांनां उत्तम भोजन द्यावें आणि (५) उत्तम कामाकरितां त्यांनां बक्षिस द्यावें. ह्या पांच गोष्टींनीं खालची दिशा जे सेवक त्यांची जर धन्यानें पूजा केली, तर ते पांच प्रकारांनीं त्याला उपकारक होतातः- (१) धनी उठण्यापूर्वीं ते उठतात; (२) धनी निजल्यावर निजतात;(३) धन्याच्या मालाची चोरी करित नाहींत; (४) उत्तम तर्‍हेनें काम करतात; आणि(५) सर्वत्र धन्याची कीर्ति पसरवितात. याप्रमाणें केलेली खालच्या दिशेची पूजा सुखावह होते.
“हे गृहपतिपुत्र! पांच गोष्टींनीं गृहस्थानें वरची दिशा जे साधुसंत त्यांची पूजा करावीः- (१) देहानें त्यांचा आदर करावा; (२) वाचेनें आदर करावा; (३) मनानें आदर करावा; (४) त्यांनां कांहीं लागल्यास द्यावें; आणि (५) भिक्षेला आले तर त्यांनां आडकाठी आणूं नये. ह्या पांच गोष्टींनीं जर वरची दिशा जे साधुसंत त्यांची गृहस्थानें पूजा केली तर ते त्याला पांच प्रकारांनी उपकारक होतात:- (१) पापापासून त्याचें निवारण करितात;(२) कल्याणकारक मार्गाला लावतात;(३) प्रेमपुरस्सर अनुग्रह करितात; (४) उत्तम धर्म शिकवितात; आणि (५) शंका निवारण करून मनाचें समाधान करितात. याप्रमाणें केलेली वरच्या दिशेची पूजा गृहस्थास हितावह होते.
“हे गृहपतिपुत्र! दान, प्रियवचन, अर्थचर्या ह्मणजे उपयोगीं पडणें, आणि समानात्मता, (दुसर्‍याला आपणासारखें लेखणें) अशीं हीं चार लोकसंग्रहाचीं साधनें आहेत. हीं साधनें जर आईबापांपाशीं नसतीं तर केवळ जन्म दिलें ह्मणून मुलानें आईचा किंवा बापाचा गौरव केला नसता. ज्याला हीं चार साधनें सांपडलीं तोच प्रपंचांत यशस्वी होतो.”
हा बुद्धाचा उपदेश ऐकून सिगाल संतुष्ट झाला, आणि तेव्हांपासून तो बुद्धाचा उपासक १बनला.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
(१- सिगालसुत्ताचें हें रूपांतर मासिक मनोरंजनाच्या एप्रिल १९०९ च्या अंकांत छापलें होतें. तें संपादकांच्या परवानगीनें येथें घेतलें आहे.)
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------