बुद्ध 10
उट्ठहि वीर विजितसंगाम सत्थवाह अनण विचर लोके।
देसेतु भगवा धम्मं अ़ञ्ञातारो भविस्सन्ति।।१।।
हे वीर, हे सार्थवाह, आतां उठ, तूं संग्राम जिंकिला आहेस, तूं ऋणमुक्त आहेस, सर्वत्र संचार कर. हे भगवान् तूं लोकांस धर्मोपदेश कर. हा तुझा धर्म जाणणारेहि (कांहीं) असतीलच. ह्या ब्रह्मदेवाच्या प्रार्थनेस अनुसरून बुद्धानें धर्मोपदेश करण्याचा निश्चय केला.
आतां हा ब्रह्मदेव केण, हें येथें दिलेल्या उतार्‍यावरून किंवा महावग्गांतील कथेवरून समजणें अंमळ कठीण आहे. परंतु तेविज्जसुत्त, महागोविंदसुत्त इत्यादि सुत्तांतुन जें त्याचें वर्णन सांपडतें, त्यावरून त्याची बरोबर कल्पना करितां येते.
मैत्रि, करूणा, मुदिता आणि उपेक्षा१ या चार भावनांला ब्रह्मविहार असें ह्मणतात. करणीयमेत्तसुत्तांत ह्मटलें आहे.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
(१ मैत्री- सार्वत्रिक प्रेमभाव, करूणा = दया,मुदिता = आनंदीवृत्ति, उपेक्षा = परवा व करणें.)
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
माता यथा नियं पुत्तं आयुसा एकपुत्तमनुरक्खे।
एवंपि सब्बभूतेसु मानसं भावये अपरिमाणं।।६।।
आई जशी एकुलत्या एका पुत्राचें आपले प्राण खर्चीं घालीनहि परिपालन करत्ये त्याचप्रमाणें(त्यानें) आपलें मन सर्व प्राणिमात्रांविषयीं अपरिमित प्रेमानें भरून ठेवावें.
मेत्तं च सब्बलोकस्मिं मानसं भावये अपरिमाणं।
उध्दं अधो च तिरियंच असंबाधं अवेरं असपत्तं।।३।।
आणि मनामध्यें अपरिमित मैत्रीची भावना करावी; वर, खालीं आणि चारी बाजू प्रेमानें भरून टाकाव्या, त्या प्रेमास कोठेंहि अडथळा असूं नये, कोणीही वैरी असूं नये किवा सपत्न असूं नये।
तिठ्ठं चरं निसिण्णो वा सयानो वा यावदस्स विगतमिद्धो।
एतं सतिं अधिठ्ठेय्य ब्रह्ममेतं विहारं इधमाहु।।
उभी असतां, चालत असतां, बसला असतां किंवा अंथरूणावर पडल्यावर जोंपर्यंत नीज आली नाहीं तोपर्यंत ही मैत्रीची भावना जागृत ठेवावी, कारण (पंडित जन) इलाच ब्रह्मविहार असें ह्मणतात.
देसेतु भगवा धम्मं अ़ञ्ञातारो भविस्सन्ति।।१।।
हे वीर, हे सार्थवाह, आतां उठ, तूं संग्राम जिंकिला आहेस, तूं ऋणमुक्त आहेस, सर्वत्र संचार कर. हे भगवान् तूं लोकांस धर्मोपदेश कर. हा तुझा धर्म जाणणारेहि (कांहीं) असतीलच. ह्या ब्रह्मदेवाच्या प्रार्थनेस अनुसरून बुद्धानें धर्मोपदेश करण्याचा निश्चय केला.
आतां हा ब्रह्मदेव केण, हें येथें दिलेल्या उतार्‍यावरून किंवा महावग्गांतील कथेवरून समजणें अंमळ कठीण आहे. परंतु तेविज्जसुत्त, महागोविंदसुत्त इत्यादि सुत्तांतुन जें त्याचें वर्णन सांपडतें, त्यावरून त्याची बरोबर कल्पना करितां येते.
मैत्रि, करूणा, मुदिता आणि उपेक्षा१ या चार भावनांला ब्रह्मविहार असें ह्मणतात. करणीयमेत्तसुत्तांत ह्मटलें आहे.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
(१ मैत्री- सार्वत्रिक प्रेमभाव, करूणा = दया,मुदिता = आनंदीवृत्ति, उपेक्षा = परवा व करणें.)
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
माता यथा नियं पुत्तं आयुसा एकपुत्तमनुरक्खे।
एवंपि सब्बभूतेसु मानसं भावये अपरिमाणं।।६।।
आई जशी एकुलत्या एका पुत्राचें आपले प्राण खर्चीं घालीनहि परिपालन करत्ये त्याचप्रमाणें(त्यानें) आपलें मन सर्व प्राणिमात्रांविषयीं अपरिमित प्रेमानें भरून ठेवावें.
मेत्तं च सब्बलोकस्मिं मानसं भावये अपरिमाणं।
उध्दं अधो च तिरियंच असंबाधं अवेरं असपत्तं।।३।।
आणि मनामध्यें अपरिमित मैत्रीची भावना करावी; वर, खालीं आणि चारी बाजू प्रेमानें भरून टाकाव्या, त्या प्रेमास कोठेंहि अडथळा असूं नये, कोणीही वैरी असूं नये किवा सपत्न असूं नये।
तिठ्ठं चरं निसिण्णो वा सयानो वा यावदस्स विगतमिद्धो।
एतं सतिं अधिठ्ठेय्य ब्रह्ममेतं विहारं इधमाहु।।
उभी असतां, चालत असतां, बसला असतां किंवा अंथरूणावर पडल्यावर जोंपर्यंत नीज आली नाहीं तोपर्यंत ही मैत्रीची भावना जागृत ठेवावी, कारण (पंडित जन) इलाच ब्रह्मविहार असें ह्मणतात.