जून १५ - परमार्थ

मनुष्य कितीही मोठा असला , उत्तम पुराण आणि प्रवचन सांगणारा जरी असला , तरी तो जर नामात रहात नसेल , किंवा त्याच्या संगतीत परमेश्वराचे प्रेम लागत नसेल , तर तो कदापिही संत म्हणून समजला जाणार नाही . संतांचे नातेवाईक संत असतातच असे नव्हे . आपण नोकरी केली तर आपला मुलगा नोकरी करीलच असे काही नाही ; तसेच जो भगवंताचा आहे त्याचा मुलगा भगवंताचा असेलच असे नाही . संत जरी झाला तरी त्याने चार माणसांसारखेच वागावे . काहीतरी वागणे हे संताचे वागणे नव्हे . अत्यंत निर्भयता हा संतांचा पहिला गुण होय ; कारण ‘ सर्व ठिकाणी मीच आहे ’ ही भावना झाल्यावर भयाचे कारणच उरत नाही . साधूच्या अंत : करणामध्ये भयाचा संकल्प नसल्यामुळे वाघ , सिंह , साप , त्याला त्रास देत नाहीत . अगदी जंगली वाघाकडे देखील निर्भयतेने नजरानजर केली तर तो अंगावर येत नाही ; शिवाय , साधूंच्या शुद्ध अंत : करणाचाही त्याच्यावर परिणाम होतो . अशा रीतीने , संतांच्या अंत : करणाची प्राणिमात्रांनासुद्धा जाणीव असते . अशा संतांचा सहवास मिळणे ही फार भाग्याची गोष्ट आहे . परमेश्वराचे प्रेम लागणे किंवा सतत मुखात नाम येणे , हेच संतांच्या संगतीत राहून साधायचे असते . संतांची अखंड संगत नामानेच ठेवता येईल . जिथे नाम आहे तिथे संतांचा सहवास आहे . तुकाराम महाराजांसारखे संतसुद्धा देवापाशी मागताना ‘ तुझा विसर न पडावा ’ हेच मागतात . तसेच रामदासस्वामी देवाला म्हणतात , ‘ तुझा योग , म्हणजे तुझा सहवास , मला नित्य घडू दे . ’ ‘ योग असणे ’ म्हणजे दुसरे काही नसून , मन जेव्हा अनुसंधानापासून अलिप्त होऊन इतर विचारांत भरकटते , तेव्हा त्याला आवरुन परत अनुसंधानात लावणे . हीच योगशक्ती . हुकूम कितीही कडक असेना का , परंतु त्याच्याखाली जर सही नसेल तर त्या हुकुमाला महत्त्व नाही . साहेबाच्या सहीच्या कागदाला महत्त्व आहे . नाम हे सर्व साधनांत सहीसारखे आहे . एका मुलाला अत्यंत राग येत असे . रागाच्या भरात तो आपले डोके आपटून घेई . त्याला मी सांगितले , ‘ रोज स्नान झाल्यावर आपल्या पोटावर गंधाने रामनाम लिहून ठेव , आणि ज्या ज्या वेळी राग येईल त्या त्या वेळी त्या नामाकडे पहा ; ’ आणि त्या प्रयोगाने त्या मुलाचा राग आपोआप शांत झाला . खरोखर , नामात किती प्रचंड शक्ती आहे ! अनुभव घेऊनच पाहा . मी आजपर्यंत सर्वांना नामच सांगत आलो आहे . मी इथे नाही , मी तिथे नाही , मी गेलो नाही , मी जात नाही ; मी फक्त एका नामातच आहे . ज्याच्याजवळ भगवंताचे नाम आहे , त्याच्या मागे - पुढे मी आहेच .