माया म्हणजे काय ?

हे माझिया स्वरुपाची स्थिती । सत्य सत्य यथानिगुती । तुवां माया पुशिली प्रजापती । तेही उपपत्ती ऐक सांगेन ॥८२॥

अथाऽऽत्ममायायोगेन । हा माताविषयिक प्रश्न । ब्रह्मेंन पुशिला आपण । तें मायेचें लक्षण सांगतां नये ॥८३॥

माया सत् ना असत् । शेखीं नव्हे सदसत् । माया मिथ्यत्वाचें मथित । जाण निश्चित विधातया ॥८४॥

सत् ह्नणों तरी जीत नसे । असत् ह्नणों तरी शस्त्रें ननासे । आधी असे पाठी नसे । ऐसें मढेंही नदिसे मायेचें डोळां ॥८५॥

माझे मायेचें निरुपण । वेद बोलो नशके आपण । लक्षितां मायेचें लक्षण । राहिलें सज्ञान आरोगूनि मुग ॥८६॥

माया वांझेचें लाडिके बाळ । माया गगनसुमनाची माळ । माया मृगजळाचें शीतळ जळ । माया तें केवळ गंधर्वनगर ॥८७॥

माया रज्जुसर्पांचें मृदु अंग । माया शुक्तिकारजताची सांग । माया आकाशीचे मर्गजलिंग । माया मत्त मातंग वोडंबरीचा ॥८८॥

माया स्वप्नीची सोनकेळी । माया आरशाची चाफकेळी । माया कमठघृताची पुतळी । माया मृगजळींची सोंवळी स्वयंपाकिण ॥८९॥

माया असत्याची निजमाये । माया बागुला प्रतिपाळी धाये । माया चित्रींची दीपप्राक्ष खाये । माया मुख्यत्वें राहे मिथ्यत्वापाशीं ॥४९०॥

ऐशिये मायेचें निरुपण । मी निरोपूं नशकें आपण । तरी तुझ्या प्रश्नालागी जाण । कांही उपलक्षण सांगेन ॥९१॥

मी परमात्मा जो आधिष्ठान । त्या मज सत्यार्थातें नदेखोन । जें जें देखिजे द्गैतभान । ते माया जाण विरिंची ॥९२॥

कनकबीज सेऊनि पुरें । तंव आपण आपणां विसरे । जें जें देखों लागे दुसरें । व्याघ्र वानरें ससे मासे ॥९३॥

तेवीं निजात्मयाचेनि विसरे । जें जें देखोंलागे दुसरें । ते माझी माया निजनिर्धारें ॥ जाण साचोकारें विधाल्या ॥९४॥

निजरुपें असतां दोरु । तो नदेखोनि ह्नणे सर्प थोरु । तेवी माझे मायेचा विकारु । नाथिला संसारु यापरी दावी ॥९५॥

गगनी चंद्र एक असे । तिमिरदृष्टिदोषें दुजा भासे । तेवी द्वैताचेनि अभासें । माया उल्हासे भवभावरुपें ॥९६॥

सूर्यउदयी जग प्रकाशें । अंधाच्या ठायी अंधकार दिसे । आत्मा न देखोनि तैसे । माया उल्हासे भवभावरुपें ॥९७॥

सूर्य जेव्हां न देखणें । तेव्हां तम वाढे प्रबळपणें । सूर्यं जे काळी देखणें । तेव्हां तमाचें जिणें नाहींचि होये ॥९८॥

तेवी मज आत्म्याचें अदर्शन । तेंच मायेचें प्रबळपण । आपुल्या स्वरुपाचें विस्मरण । ते माया जाण विरिंची ॥९९॥

स्वरुप स्वयें आनंदघन । नित्यनिर्मम स्फुरण । तें स्वरुपी स्फुरे जें मीपण । तें जन्मस्थान मायेचें ॥५००॥

स्वरुपीं अभिमानाचें स्फुरण । ते माया मुख्यत्वें संपूर्णं । केवळ जें निरभिमान । तेथें माया जाण असेना ॥१॥

सत् असत् विवंचना । करितां माया नये अनुमाना । त्या मायेच्या निजलक्षणा । सांगेन चतुरानना तें ऐक ॥२॥

विषयविषयिक कल्पना । ते अविद्या जाण चतुरानना । अहमात्मैकभावना । ते जाण कमलासना सद्विद्या ॥३॥

विषयविषयिक कल्पना । त्या स्थूलमायेचे लक्षणा । निजात्मविषयी भावना । ते जाण चतुरानना मूळमाया ॥४॥

आपुली कल्पना विधातया । ते जाण मुख्यमाया । विद्याअविद्या दोन्ही या । विवंचिलिया वृत्तीच्या ॥५॥

जेथें विषयकल्पनेची वस्ती । तो आतुडला मायेचे हातीं । जो निर्विकल्प निश्चितीं । माया त्याप्रती असेना ॥६॥

जेशी छाया रुपापाशीं । नातळत वर्ते देहासरसी । ब्रह्मीं माया जाण तैशी । असे अहनिर्शी मिथ्यात्वें ॥७॥

सदा छाया सरशीं असतां । कोणी नकरी छायेची वार्ता । तेवीं जाणगा तत्त्वतां । मायेची वार्ता ब्रह्मीं नाहीं ॥८॥