Get it on Google Play
Download on the App Store

अध्याय सहावा

कर्म फलेच्छा नसुनी जो कर्तव्या समजोनच कर्म करी ॥

भगवान वदे यति तो संन्यासी तोच अशीच खूण धरी ॥१॥अ

वेद विहित कर्मे जीं अग्निहोत्रादि अशी मुळी टाकी ॥

ऐसा यति योगी या संज्ञेला पात्र नच मुळी लोकी ॥१॥ब

संन्यास जया म्हणती तोच योग पांडवा असे जाण ॥

योगी कुणी न होई कर्म फलाशा त्यागिल्या वीण ॥२॥

कर्मयोग साधावा हेतू हा मुनिमनामधे असला ॥

शांतीस कर्म साधन ती मिळता शम करवि कर्माला ॥३॥

विषयभोग कर्मे दोहोमध्यें कधीं न जो गुंते ॥

फलाशा त्याग करिता योगा-रुढ हें नांव तया मिळते ॥४॥

अपणास उद्धरावे अपणाला न कदापि खचवावे ॥

आपण बंधु अपुला आपण शत्रू असेंच समजावे ॥५॥

जिंकी जो आत्म्याला बंधू तो पुरुष आपुला होतो ॥

आत्म्याला विसरे तो शत्रूसम वैर आपुलें करितो ॥६॥

जिंकी मन जो शांती मिळवी त्याचाच थोर परमात्मा ॥

शोतोष्ण दुःखसुख या मानी सम अपमान मानहि महात्मा ॥७॥

ज्ञानानुभवें तृप्‍ती इंद्रिय दामी विकार रहित असे ॥

सुवर्ण माती दगडासम मानी त्यास नांव युक्‍त असे ॥८॥

मित्र हितेच्छू शत्रू बंधु द्वेष्टयांत पक्षपात नसे ॥

दोघांचे हित इच्छी वृत्ती ऐशी तयास साध्य असे ॥९॥

ऐसा असून पापी साधू याशी समान भाव धरी ॥

श्रेष्ठ पुरुष तोच असे बुद्धि ज्याची वरील गूण वरी ॥१०॥अ

एकाकी एकांती राहोनी वसनास टाकावें ॥

आशा समूळ नासुनि योग्यानें अध्ययन आचरावे ॥१०॥ब

वर्तुनि सततहि ऐसें देह मनाचें संयमन करावें ॥

नंतर योगाभ्यासा योग्यानें सर्वदा आरंभावे ॥१०॥क

दर्भ मृगाजिन वस्त्रे युक्‍तशा पवित्र आसना वरती ॥

योग्यानें बैसावे स्थानी जे न नीच न उच्च अती ॥११॥

एकाग्र चित्तें बसुनि इंद्रियें मन यास आळ घालावा ॥

चित्ताच्या शुद्धीला योग्याने योग नित्य साधावा ॥१२॥

एका रेषेमध्यें करुनि ताठ शीर मान पाठीला ॥

चित्त स्थीर करोनी ठेवोनी नासिकाग्र दृष्टीला ॥१३॥

दृष्टी नच चाळविता शांत मनें भीति सर्व सोडून ॥

मन संयमन करावें ब्रह्मचर्य व्रत नित्य पाळून ॥१४॥अ

माझे ठायी चित्ता ठेवोनी सर्व मीच समजून ॥

योगाभ्यास करावा सर्वस्व मी हेच नित्य मानून ॥१४॥ब

ऐसे वर्तन करितां सत्ता राखी मनावरी योगी ॥

शांती मत्सन्निधचि निर्वाण दे अशी सदा भोगी ॥१५॥

खादाड अति किंवा मुळी स खाई तशीच झोप अती ॥

किंवा सदैव जागे ऐशा योग्या न होय योग गती ॥१६॥

आहार कर्में नियमित जागृति झोपहि जयास मित असती ॥

दुःखे ऐशाला जीं योगानें याच तीं नष्ट होतीं ॥१७॥

योग्याचे नियमित मन आत्म्याठायींच स्थीरता पावे ॥

निरिच्छ उपभोगास्तव पुरुष तोच उक्‍त हें नाम पावे ॥१८॥

निर्वात अशा जागीं निश्‍चल दीपासमान जो ठेवी ॥

चित्ता स्थीर करोनी योगी उपमा तया खरी व्हावी ॥१९॥

योगानें जे केलें चित्त स्थिर विषय वासना तोडी ॥

आपण आत्मा पाही त्याच्या मध्येच शांतता जोडी ॥२०॥

इंद्रिया जे कळेना बुद्धीला ज्ञात जे असे आहे ॥

आत्यंतिक ऐसे सुख मिळणारे स्थान जें एक आहे ॥२१॥अ

जेथे स्थिरता येता योगी ना ब्रह्म सोडि तो सहसा ॥

त्याहुन सुखकर ऐशी स्थिति वाटे न कधी तया मनसा ॥२१॥ब

अधिष्ठान जें मिळता दारुण दुःखेहि शक्य ना होती ॥

भीषण शक्‍तीनेही टाळणेस उच्च निश्‍चला स्थिति ती ॥२२॥

दुःख संयोग वियोग योगाचे नांव योग इच्छूनी ॥

आचरण हा करावा संकटांचा न त्रास मानूनी ॥२३॥

संकल्पानें होती त्या सोडुनि वासनास पूर्णपणें ॥

सवेंद्रिय संघाला संयमानें पूर्ण दाविलें जेणें ॥२४॥

त्या बुद्धिमान पुरुषे शांतीला हळुहळूच मिळवावें ॥

आत्म्यांत मना लाउनि इतर विचारा तये नच शिवावे ॥२५॥

चंचल अस्थिर मन हें ज्या ज्या स्थानाकडे वळे धावें ॥

खेंचुनि तयास तेथुनि आत्म्या ठायीच पूर्ण वळवावे ॥२६॥

ज्याच्या मनास शांती होई नष्ट रजोगुणहि जयाचा ॥

निष्पाप मिळवी ब्रह्म योग्या त्या लाभ उत्तम सुखाचा ॥२७॥

निष्पापी ऐसा जो राहे योगांत मग्नही नित्य ॥

ब्रह्मसंग सौख्याचा घेतो उपभोग सहज तो सत्य ॥२८॥

सर्वाठायीं बुद्धि सम होता पुरुष कर्मयोगी तो ॥

भूतांत आपणाते भूतें अपणांत सर्वही बघतो ॥२९॥

भूतामध्यें मजला माझ्या ठायीच सर्वही भूतें ॥

जाणे त्या मी नाही तो मज नाही असे कधि न होतें ॥३०॥

समबुद्धि सर्वभूतीं सर्वांत-स्थास मजसि जो भजतो ॥

कैसाही तो योगी वागे तरि मजमधेंच तो वसतो ॥३१॥

सौख्य असो दुःख असो वागे भूतांत आत्म सम ऐसा ॥

समबुद्धि कर्मयोगे अर्जुना जाण तोच श्रेष्ठ असा ॥३२॥

पार्थ वदे मधुसूदन साम्यावस्थिति योग तुवा कथिला ॥

मन चांचल्ये त्याचें भासे न स्थैर्य शक्यही मजला ॥३३॥

कृष्णा हे मन चंचल दृढ बलिष्ठ अडथळाच कार्यांत ॥

त्याचा निग्रह वाटे वायूला बांधणेंच मोटेंत ॥३४॥

महाबाहु चंचल मन निःसंशय निग्रहास कठिण असे ॥

कौंतेया अभ्यासे वैराग्यें तेचि वश्य होत असे ॥३५॥

इंद्रिय निग्रह न करी हा साम्य साध्य योग न शक्य तया ॥

परि यत्‍नें शक्य असे जो अंतःकरण वश करील तया ॥३६॥

अर्जुन-उवाच

श्रद्धा-वान हि कृष्णा योग चलित चित्त होय नच घडता ॥

योग्य यत्‍न ऐशाला गतिहि काय योग सिद्धि नच होता ॥३७॥

ना स्थिर ब्रह्ममार्गी मुकुनी निष्काम काम्य ही स्वर्गा ॥

मोह वश महाबाहो नासे कीं ? चुकुनिया योग्य मार्गा ॥३८॥

कृष्णा संशय हा मम निर्मूल घालविणेस शक्य असा ॥

तुजवांचुनि कोणीना समूळ या संशयास नाशिलसा ॥३९॥

श्री भगानुवाच

पार्थ इहपर लोकीं योग भ्रष्टा विनाश ना असतो ॥

सत्कृत्यें करणारा दुर्गतीस कधीही न बा जातो ॥४०॥

योग भ्रष्टा मिळतो ज्या स्वर्गा पुण्यवान जाती तो ॥

बहु काळे या लोकीं पवित्र धनिक कुळांत जन्मे तो ॥४१॥

अथवा जन्मा येतो कुळांत तो बुद्धिमान योग्याच्या ॥

ज्यांतील जन्म दुर्लभ ऐशाच कुळांत मृत्यु लोकीच्या ॥४२॥

पूर्वजन्म बुद्धीचा संयोग मिळे तयास जन्मीं या ॥

त्या योगे कुरुनंदन तो झटतो अधिक सिद्धि मिळवाया ॥४३॥

पूर्व संस्कार नेती ऐशाला पूर्ण सिद्धि मिळवाया ॥

इच्छा तयास असली किंवा नसली तरीहि ती द्याया ॥४४॥अ

कर्मयोग जिज्ञासा ज्या मनुजा एकवार होई तो ॥

जिज्ञासू ऐसा हा शब्द ब्रह्मा पलीकडे जातो ॥४४॥ब

योग्याची पापेंही या रीतीनें समस्त विलयाला ॥

जाउनि बहु जन्मानें तो मिळवी परम पूर्ण सिद्धीला ॥४५॥

श्रेष्ठ तपस्व्या पेक्षां सांख्यज्ञ अधिक कर्मयोगी हो ॥

फलेच्छु कर्म्याधिक हि अर्जुना यास्तव कर्मयोगी हो ॥४६॥

जो मजसि कर्मयोगी प्रेमानें भजुनि चित्त ही ठेवी ॥

श्रद्धाही मज ठायी जाणे तो पूर्ण सिद्धिला मिळवी ॥४७॥

सारांश

शा.वि.

श्रीकृष्णा मजला निरोध गमतो चित्तास या शक्यसा ॥

ज्याला भाव नसे दुजा मम असा त्यालाच साधेलसा ॥

पार्था प्रेम भरे भजे मजसि जो भूतांत जो सारखा ॥

योगी उत्तम तो तरी विजय तूं हो कर्मयोगी सखा ॥१॥

समश्लोकी भगवद्‌गीता

संकलित
Chapters
प्रस्तावना समश्लोकी भगवद्गीता अध्याय पहिला समश्लोकी भगवद्गीता अध्याय दुसरा समश्लोकी भगवद्गीता अध्याय तिसरा समश्लोकी भगवद्गीता अध्याय चवथा समश्लोकी भगवद्गीता अध्याय पांचवा समश्लोकी भगवद्गीता अध्याय सहावा समश्लोकी भगवद्गीता अध्याय सातवा समश्लोकी भगवद्गीता अध्याय आठवा समश्लोकी भगवद्गीता अध्याय नववा समश्लोकी भगवद्गीता अध्याय दहावा समश्लोकी भगवद्गीता अध्याय अकरावा समश्लोकी भगवद्गीता अध्याय बारावा समश्लोकी भगवद्गीता अध्याय तेरावा समश्लोकी भगवद्गीता अध्याय चौदावा समश्लोकी भगवद्गीता अध्याय पंधरावा समश्लोकी भगवद्गीता अध्याय सोळावा समश्लोकी भगवद्गीता अध्याय सतरावा समश्लोकी भगवद्गीता अध्याय अठरावा कोण तू----? अध्याय पहिला अध्याय दुसरा अध्याय तिसरा अध्याय चवथा अध्याय पांचवा अध्याय सहावा अध्याय सातवा अध्याय आठवा अध्याय नववा अध्याय दहावा अध्याय अकरावा अध्याय बारावा अध्याय तेरावा अध्याय चौदावा अध्याय पंधरावा अध्याय सोळावा अध्याय सतरावा अध्याय अठरावा