Get it on Google Play
Download on the App Store

कामक्रोधनिरसनार्थ ब्रह्मदेवानें तप आरंभिलें

कामक्रोधनिरसनार्थ ब्रह्मदेवानें तप आरंभिलें

मनुष्याचा जो जाणिजे मास । तो देवांचा एक दिवस । ऐसी संख्या सहस्त्रवरुष । तपसायास करी ब्रह्मा ॥१५॥

ऐसी सहस्त्ररुषेंवरी । ब्रह्मया कमलासनी तप करी । त्याच्या तपाची थोरी । व्यासमुनीश्वरीं वर्णिली ॥१६॥

हे आदिकल्षींची जुनाट कथा । होय श्रीव्यासचि वक्ता । तेणें आणोनियां वेदार्था । यथार्थ वार्ता निरुपिली ॥१७॥

तीच श्रीशुकें परीक्षिती । निरुपिली कृपामूर्ती । या विंरिचीचीं तपप्राप्ती । उत्कृष्ट स्थिती अवधारा ॥१८॥

तपः प्रभावानें ब्रह्मदेव अंतर्ब्राह्य बदलला

ब्रह्मा कमलासनीं तप करी । नवल त्याचे धारिष्टाची थोरी । नानाइंद्रियविकारी । परी झाला अविकारी निजनिष्ठ ॥१९॥

शमदमांचेनी निजमेळें । जिंतिले मनपवनांचे उल्लळे । इंद्रियांचें अपार पाळे । तेणें तपोबळें आक्रमिले ॥२०॥

मन अमन पाहों आदरिलें । तंव तें चंचलत्व विसरलें । चित्त विषयचिंते मुकलें । चित्ती विषयचिंते मुकलें । चित्तीं चिंतलें चैतन्य पैं ॥२१॥

बुद्धीनें दृढबोध धरिला । तेथें अहंकार कांपिन्नला । तेणें सोहंभाव बळकावला । तेव्हां प्राण परतला दचकोनी ॥२२॥

देही दशधा धांवत होता । तो एकवटुनी आंतौता । धरुनि सोहंचा सांगाता । पश्चिमपंथा चालिला ॥२३॥

यापरी मनपवनांसी । जिंतिलेंसें निजनिष्ठेसी । तंव बहिरिद्रियांसी । दशा आपैसी बाणली ॥२४॥

डोळ्यां डोळे देखणें झालें । तेणें दृश्याचें देखणें ठेलें । श्रवण अनुहतध्वनी लागले । तंव शब्दा वरिलें निः शब्दें ॥२५॥

स्पर्शे स्पर्शावें जंव देही । तंव देही देहत्व स्फुरण नाहीं । देहींच प्रगटला विदेही । तेथे स्पर्शे कार्ड्र स्पर्शावें पै ॥२६॥

चित्कळा वोळली वोरसें । गोडी रसनेमाजी प्रवेशे । रसना लाजे विषयतोषें । सर्वांग तेणें रसे अतिगोड ॥२७॥

घ्राणी घेऊं जातां गंधासी । प्राण चालिला पश्चिमेसी । मार्गे कोण सेवी गंधासी । एवं विषयाची विरक्ति स्पष्ट ॥२८॥

मनाची गति थांबून तें निर्विषय झालें

मन इंद्रियद्वारें विषयी धांवे । त्यासी प्रत्याहार लाविला सवें । यालागीं तें जीवेंभावें । झालें निजस्वभावें निर्विषय ॥२९॥

ज्ञानेंद्रियें जिंकिली ऐसी । तें कर्मद्रियांची स्थिति कैसी । तेंही सांगेन तुजपाशीं । ऐके राजर्षि नृपवर्या ॥३०॥

जेवीं धूर जिंकिलिया रणी । कटक जिंकिले तेचिक्षणीं । तेवीं मनोजयाची बांधावणी । तोचि करणीं सर्व विजय समजे ॥३१॥

विजय बांधावा राजद्वारीं । तंव गुढिया उभविजे घरोघरी । तेवी मनोजयाची थोरी । तेंचि इंद्रियद्वारी नांदत ॥३२॥

वाचा वदली सत्यासत्य । तिसी रामनामें दिलें प्रायश्चित । वाच्यवाचक स्फुरेना तेथ । वाचा स्फुरत तच्छक्ती ॥३३॥

जें भेटोंनिघे मना मन । तैं हात मोकळे संपूर्ण । तेव्हां क्रियेमाजी अकर्तेपण । आपुलें आपण हातावरी ॥३४॥

क्रिया रतली चिच्छक्ती । तेणें ज्ञानगम्य चरणांची गती । तेव्हां गमनप्रत्यावृत्ती । समाधान स्थिती आसनस्थ ॥३५॥

यापरी जिंतूनी चरण । दिव्यसहस्त्र वरुषें जाण । द्रुढ घालूनियां आसन । प्राणापान वश्य केले ॥३६॥

मनी कामाचा अतिसाटोप । तेणें खवळला उठी कंदर्प । तें मन चिती जैं चिद्रूप । तैं कामकंदर्प असतांच नाही ॥३७॥

मन चिद्रूप झाल्यावर कामभावना संभवतच नाहीं

जेथे मन असे इंद्रिये उरलें । तेथें कंदर्पाचें चालोंशकलें । चित्त चिद्रूपध्यानी गुंतलें । तैं कांही नचले काम कंदर्पाचे ॥३८॥

देखोनी रंभेचा साटोप । शुकापोटी नुठे कंदर्प । ज्याचे हदयी नुठे कामसंकल्प । तो निर्विकल्प सर्वागीं ॥३९॥

काम तापसांचा उघड वैरी । मन जिंकोनेणे त्यातें मारी । जे गुंतले चिदाकारी । त्यांचे तोडरी अनंग रुळत ॥४०॥

गुदेंद्रियाचा स्वभाव क्षर । तंव ध्यानबळें साचार । क्षरी प्रगट होय अक्षर । क्षराक्षर नुरवुनी तेथें ॥४१॥

ज्ञानकर्मेंद्रियें दाही । अकरावें मन ते ठायी । यापरी उभयेंद्रियें पाही । जिंतूनी दृढदेही तो झाला ॥४२॥

अंतरीं निग्रहू दृढ केला । शम शब्दें तो वाखाणिला । बाहयेंद्रिया नेम केला । तो दन बोलिला शास्त्रसी ॥४३॥

हदयीचेंनी विवेकमेळें । वैराग्याचे अनुतापबळें । शमदमाचेनी निखळें । तप प्रांजळें दृढ केलें ॥४४॥

परी तैं तप जाहून कैसें । लोक प्रकाशे निजप्रकाशें एवढी महिमा आली दशे । त्रैलोक्य भासे त्या तपामाजीं ॥४५॥

ऐसा निष्ठेचा निजप्रताप । तेणें तप जाहलें सफळरुप । ब्रह्मा जाहला सत्यसंकल्प । तपवक्त्याचें रुप देखोनियां ॥४६॥

यालागी सफळदर्शन । विरिंचीचें तें तपाचरण । आच रला निजांगें जाण । ब्रह्मा आपण नेमनिष्ठा ॥४७॥

तपाचे निजनेंमेंसी कष्ट । साधिले स्वनिष्ठें चोखट । यालागी तो अतिश्रेष्ठ । जाहला वरिष्ठ तपस्व्यांमाजी ॥४८॥

देखावें तपवक्त्याचें रुप । ऐसा ब्रह्मयाचा पूर्वसंकल्प । यालागी बैकुंठपीठदीप । कृपाळू सत्यसंकल्प स्वरुप दावी ॥४९॥

चतुःश्लोकी भागवत

एकनाथ महाराज
Chapters
सदगुरुवंदन गुरुमहिमा गुरुदास्याचें महिमान नाथांचें अनहंकारी आत्मनिवेदन श्रोत्यांना विनंती व कथासूत्र भगवदभजनाशिवाय ब्रह्मदेवालासुद्धां ज्ञानप्राप्ति नाहीं कामनारहित तपानें भगवत्प्राप्ति स्वरुपाची यथार्थ ओळख न झाल्यामुळें ब्रह्मदेव सृष्टिरचना करण्यास भांबावला किंकर्तव्यमूढ ब्रह्मदेवाचा भगवंताचा धांवा हरिकृपेशिवाय अनुताप नाहीं चित्तशुद्धीशिवाय हरीची भेट नाहीं अनुतापयुक्त ब्रह्मदेवाला तप ही दोन अक्षरें ऐकावयास आलीं तपाचें महिमान स्वयंचिंतनांतून ‘ तप ’ याचा अर्थ त्याला स्फुरला तप म्हणजे नेमकें काय ? कामक्रोधनिरसनार्थ ब्रह्मदेवानें तप आरंभिलें गुरुकृपेशिवाय आत्मज्ञान नाहीं वैकुंठमहिमा वैकुंठलोकाची स्थिति हरिभक्तांचे स्वरुप पतिव्रतांचें निवासस्थान स्वानंदधुंद रमेकडून हरिगुणसंकीर्तन श्रीविष्णूची स्तुति वैकुंठींचे मुख्य पार्षदगण अशा भगवंताजवळ सृष्टीच्या निर्मितीचें कार्य कसें चालतें तें ब्रह्मदेवाला दिसलें अहंकारशून्य ब्रह्मदेवांचे नारायणाला नमन नारायण ब्रह्मदेवाला वर देण्यास उद्युक्त तपस्सामर्थ्य ज्ञान देण्याला अधिकारी कोण आत्मज्ञान चार श्लोकांत नारायणानें शब्दबद्ध केलें. माया म्हणजे काय ? छाया माया यांचे नाते छाया व माया सदगुरुचरणसेवेनें मायेचा निरास होईल श्रोत्यांकडून ग्रंथाची स्तुति माझी प्राप्ति कोणाला होत नाहीं ? व्यतिरेकाचें लक्षण या मताचें सामर्थ्य समाधि म्हणजे काय ? ब्रह्मदेव अहंकारशून्य पूर्णबोधयुक्त झाला गुरुचें लक्षण चार श्लोकांत ब्रह्मदेवाला सुखी केलें ब्रह्मदेव सृष्टी करण्यास पात्र झाला जनार्दनकृपेनेंच आपणांस ही कथा श्रोत्यांना सांगता आली - एकनाथ ब्रह्मदेवाला प्रजापति कां म्हणतात ? पितृसेवेनें नारद ज्ञानी झाले भागवताची दहा लक्षणें सांगून ब्रह्मदेवानें नारदाला ज्ञानी केले भागवताची दहा लक्षणें नारद ब्रह्मज्ञानी झाल्यामुळें ब्रह्मदेवानें आनंदानें त्याला आपली ब्रह्मवीणा दिली गुरुकृपेशिवाय इतर साधनें व्यर्थ अशा अनुतापी व्यासांना नारदांचें दर्शन होतें श्रीव्यासांनीं आपला पुत्र शुकयोगींद्र यांना आपल्यासारखेंच ‘ ज्ञानी ’ केले ब्राह्मणाचें सामर्थ्य राजा परीक्षितीची योग्यता संताकडे क्षमायाचना भागवत सार