Get it on Google Play
Download on the App Store

माया म्हणजे काय ?

माया म्हणजे काय ?

हे माझिया स्वरुपाची स्थिती । सत्य सत्य यथानिगुती । तुवां माया पुशिली प्रजापती । तेही उपपत्ती ऐक सांगेन ॥८२॥

अथाऽऽत्ममायायोगेन । हा माताविषयिक प्रश्न । ब्रह्मेंन पुशिला आपण । तें मायेचें लक्षण सांगतां नये ॥८३॥

माया सत् ना असत् । शेखीं नव्हे सदसत् । माया मिथ्यत्वाचें मथित । जाण निश्चित विधातया ॥८४॥

सत् ह्नणों तरी जीत नसे । असत् ह्नणों तरी शस्त्रें ननासे । आधी असे पाठी नसे । ऐसें मढेंही नदिसे मायेचें डोळां ॥८५॥

माझे मायेचें निरुपण । वेद बोलो नशके आपण । लक्षितां मायेचें लक्षण । राहिलें सज्ञान आरोगूनि मुग ॥८६॥

माया वांझेचें लाडिके बाळ । माया गगनसुमनाची माळ । माया मृगजळाचें शीतळ जळ । माया तें केवळ गंधर्वनगर ॥८७॥

माया रज्जुसर्पांचें मृदु अंग । माया शुक्तिकारजताची सांग । माया आकाशीचे मर्गजलिंग । माया मत्त मातंग वोडंबरीचा ॥८८॥

माया स्वप्नीची सोनकेळी । माया आरशाची चाफकेळी । माया कमठघृताची पुतळी । माया मृगजळींची सोंवळी स्वयंपाकिण ॥८९॥

माया असत्याची निजमाये । माया बागुला प्रतिपाळी धाये । माया चित्रींची दीपप्राक्ष खाये । माया मुख्यत्वें राहे मिथ्यत्वापाशीं ॥४९०॥

ऐशिये मायेचें निरुपण । मी निरोपूं नशकें आपण । तरी तुझ्या प्रश्नालागी जाण । कांही उपलक्षण सांगेन ॥९१॥

मायेचें उपलक्षण कोणतें ?

मी परमात्मा जो आधिष्ठान । त्या मज सत्यार्थातें नदेखोन । जें जें देखिजे द्गैतभान । ते माया जाण विरिंची ॥९२॥

कनकबीज सेऊनि पुरें । तंव आपण आपणां विसरे । जें जें देखों लागे दुसरें । व्याघ्र वानरें ससे मासे ॥९३॥

तेवीं निजात्मयाचेनि विसरे । जें जें देखोंलागे दुसरें । ते माझी माया निजनिर्धारें ॥ जाण साचोकारें विधाल्या ॥९४॥

निजरुपें असतां दोरु । तो नदेखोनि ह्नणे सर्प थोरु । तेवी माझे मायेचा विकारु । नाथिला संसारु यापरी दावी ॥९५॥

गगनी चंद्र एक असे । तिमिरदृष्टिदोषें दुजा भासे । तेवी द्वैताचेनि अभासें । माया उल्हासे भवभावरुपें ॥९६॥

सूर्यउदयी जग प्रकाशें । अंधाच्या ठायी अंधकार दिसे । आत्मा न देखोनि तैसे । माया उल्हासे भवभावरुपें ॥९७॥

सूर्य जेव्हां न देखणें । तेव्हां तम वाढे प्रबळपणें । सूर्यं जे काळी देखणें । तेव्हां तमाचें जिणें नाहींचि होये ॥९८॥

माया कोठें असते व कोठें नसते ?

तेवी मज आत्म्याचें अदर्शन । तेंच मायेचें प्रबळपण । आपुल्या स्वरुपाचें विस्मरण । ते माया जाण विरिंची ॥९९॥

स्वरुप स्वयें आनंदघन । नित्यनिर्मम स्फुरण । तें स्वरुपी स्फुरे जें मीपण । तें जन्मस्थान मायेचें ॥५००॥

स्वरुपीं अभिमानाचें स्फुरण । ते माया मुख्यत्वें संपूर्णं । केवळ जें निरभिमान । तेथें माया जाण असेना ॥१॥

सत् असत् विवंचना । करितां माया नये अनुमाना । त्या मायेच्या निजलक्षणा । सांगेन चतुरानना तें ऐक ॥२॥

विषयविषयिक कल्पना । ते अविद्या जाण चतुरानना । अहमात्मैकभावना । ते जाण कमलासना सद्विद्या ॥३॥

विषयविषयिक कल्पना । त्या स्थूलमायेचे लक्षणा । निजात्मविषयी भावना । ते जाण चतुरानना मूळमाया ॥४॥

आपुली कल्पना विधातया । ते जाण मुख्यमाया । विद्याअविद्या दोन्ही या । विवंचिलिया वृत्तीच्या ॥५॥

जेथें विषयकल्पनेची वस्ती । तो आतुडला मायेचे हातीं । जो निर्विकल्प निश्चितीं । माया त्याप्रती असेना ॥६॥

जेशी छाया रुपापाशीं । नातळत वर्ते देहासरसी । ब्रह्मीं माया जाण तैशी । असे अहनिर्शी मिथ्यात्वें ॥७॥

सदा छाया सरशीं असतां । कोणी नकरी छायेची वार्ता । तेवीं जाणगा तत्त्वतां । मायेची वार्ता ब्रह्मीं नाहीं ॥८॥

चतुःश्लोकी भागवत

एकनाथ महाराज
Chapters
सदगुरुवंदन गुरुमहिमा गुरुदास्याचें महिमान नाथांचें अनहंकारी आत्मनिवेदन श्रोत्यांना विनंती व कथासूत्र भगवदभजनाशिवाय ब्रह्मदेवालासुद्धां ज्ञानप्राप्ति नाहीं कामनारहित तपानें भगवत्प्राप्ति स्वरुपाची यथार्थ ओळख न झाल्यामुळें ब्रह्मदेव सृष्टिरचना करण्यास भांबावला किंकर्तव्यमूढ ब्रह्मदेवाचा भगवंताचा धांवा हरिकृपेशिवाय अनुताप नाहीं चित्तशुद्धीशिवाय हरीची भेट नाहीं अनुतापयुक्त ब्रह्मदेवाला तप ही दोन अक्षरें ऐकावयास आलीं तपाचें महिमान स्वयंचिंतनांतून ‘ तप ’ याचा अर्थ त्याला स्फुरला तप म्हणजे नेमकें काय ? कामक्रोधनिरसनार्थ ब्रह्मदेवानें तप आरंभिलें गुरुकृपेशिवाय आत्मज्ञान नाहीं वैकुंठमहिमा वैकुंठलोकाची स्थिति हरिभक्तांचे स्वरुप पतिव्रतांचें निवासस्थान स्वानंदधुंद रमेकडून हरिगुणसंकीर्तन श्रीविष्णूची स्तुति वैकुंठींचे मुख्य पार्षदगण अशा भगवंताजवळ सृष्टीच्या निर्मितीचें कार्य कसें चालतें तें ब्रह्मदेवाला दिसलें अहंकारशून्य ब्रह्मदेवांचे नारायणाला नमन नारायण ब्रह्मदेवाला वर देण्यास उद्युक्त तपस्सामर्थ्य ज्ञान देण्याला अधिकारी कोण आत्मज्ञान चार श्लोकांत नारायणानें शब्दबद्ध केलें. माया म्हणजे काय ? छाया माया यांचे नाते छाया व माया सदगुरुचरणसेवेनें मायेचा निरास होईल श्रोत्यांकडून ग्रंथाची स्तुति माझी प्राप्ति कोणाला होत नाहीं ? व्यतिरेकाचें लक्षण या मताचें सामर्थ्य समाधि म्हणजे काय ? ब्रह्मदेव अहंकारशून्य पूर्णबोधयुक्त झाला गुरुचें लक्षण चार श्लोकांत ब्रह्मदेवाला सुखी केलें ब्रह्मदेव सृष्टी करण्यास पात्र झाला जनार्दनकृपेनेंच आपणांस ही कथा श्रोत्यांना सांगता आली - एकनाथ ब्रह्मदेवाला प्रजापति कां म्हणतात ? पितृसेवेनें नारद ज्ञानी झाले भागवताची दहा लक्षणें सांगून ब्रह्मदेवानें नारदाला ज्ञानी केले भागवताची दहा लक्षणें नारद ब्रह्मज्ञानी झाल्यामुळें ब्रह्मदेवानें आनंदानें त्याला आपली ब्रह्मवीणा दिली गुरुकृपेशिवाय इतर साधनें व्यर्थ अशा अनुतापी व्यासांना नारदांचें दर्शन होतें श्रीव्यासांनीं आपला पुत्र शुकयोगींद्र यांना आपल्यासारखेंच ‘ ज्ञानी ’ केले ब्राह्मणाचें सामर्थ्य राजा परीक्षितीची योग्यता संताकडे क्षमायाचना भागवत सार