अध्याय १
मंगलाचरण व प्रारंभ
(गीति)
नाम जयाचें घेतां, विघ्नाब्धी हा समस्त आटे तो ।
जैसा अगस्ति मुनि कीं सागर प्राशी समस्त तैसा तो ॥१॥
जो प्रभु वेदान्तातें, ज्ञानातें देउनी करी श्रेष्ठ ।
ऐसा गणेशदेवा, नमन असो कार्यसिद्ध हो इष्ट ॥२॥
ऋषिवर्य शौनकांनीं द्वादशवर्षीय सत्र चालविलें ।
त्यामाजी सूतांनीं ऋषिवर्यांच्या मनास रंजविलें ॥३॥
मनरंजनार्थ त्यांनीं बहु ग्रंथांचें महत्त्व वर्णियलें ।
त्यांमध्यें विस्तारें व्यासकृत काव्य त्यांस कथियेलें ॥४॥
गणपति-प्रभूसाह्यानें व्यासें रचिला साग्र इतिहास ।
प्राचिन पंडित वदती, पुराण ग्रंथ प्रथीत हें त्यास ॥५॥
मुख्य पुराणें अठरा असती तैसीं आणिक अठारा हीं ।
त्यांमाजी प्रमुख अशीं तीन पुराणें कथूं सविस्तर हीं ॥६॥
गणेश, नारद आणिक तिसरें आहे पुराण नृसिंह ।
त्यांतिल गणेश नामक, श्रेष्ठ असे ऐकतां बहू मोह ॥७॥
(दिंडी)
वेद तुंडहि वर्णितां बहू श्रांत । परी वर्णन हें पूर्ण नसे होत ।
असे अनुपमही मूर्ति गणेशाची । कथा कथितों मी ऐकणें तयाची ॥८॥
नसे कोणीही वर्णिता जगामाजी । स्वरुप ऐसें हें विश्ववंद्य राजा ।
पूर्ण भावानें भक्ति करी जो तो । म्हणुनि त्यालाची सगुण रुप होतो ॥९॥
करित वर्णन हें सारभूत त्याचें । कथित मुनिंसी सूत मुदित वाचे ।
जया आज्ञेनें वर्तती तीन देव । तयां देवांसी वागवि सदैव ॥१०॥
सृष्टिरचना ही करी ब्रह्मदेव । सृष्टिपालन तें करी विष्णुदेव ।
सृष्टि संहारी सांब सदाशीव । देइ शक्ती ही गणाधीश देव ॥११॥
जया आज्ञेनें पंच-महा-भूतें । कार्य करिती जें नेमिलें असें तें ।
योग्य वेळीं हीं नेमपूर्व ऐशीं । सृष्टिसेवा ही करिति पहा कैशी ॥१२॥
(पृथ्वी)
विधी प्रथम हें कथी चरित तेंचि व्यासांप्रती ।
तसेंच भृगुला कथी सकल व्यास तें मागुती ॥
भृगू कथिति तें पुढें कथन सोमकांताप्रती ॥
पुढें विदित तें करी सकल भूपलोकांप्रती ॥१३॥
(गीति)
श्रीमद्गणेश ऐसें, नाम पुराणाख्य हें तुम्हां सांगे ।
ऐसें सूत वदे त्यां, श्रवण करा चित्त ठेवुनी जागें ॥१४॥
पूर्वी देशामाजी, प्रमुख असे देश एक सौराष्ट्र ।
त्यामध्यें नगर असे, देवनगर नाम हें बहु श्रेष्ठ ॥१५॥
तत्त्वज्ञानी मोठा, होता तो धर्मनिष्ठ भूप असा ।
नाम जयाचें आहे, ऐका हो सोमकांत सोम असा ॥१६॥
हत्ती हजार दशनी, तैसे वाजी हजार वीस मिती ।
संख्या हजार षष्ठ हि, असती रथनी असंख्य पादांतीं ॥१७॥
स्वारीचा थाट असा,निघतां नगरामधून बाहेरी ।
रजनीनाथ जसा हा, तार्‍यांसह भासतो नभीं हेरी ॥१८॥
(शार्दूलविक्रीडित)
बुद्धीनें गुरुला, धनें ध्रुवपती तैसा क्षमेनें धरा ।
गांभीर्यें जलधी, तसा रविशशी जिंकीच तेजें पुरा ॥
ऐसा जो नृपती,बहू गुण-निधी वर्णावया योग्य तो ।
सांगे सुत ऋषींस हें, कथन पैं ऐके मुनी-वृंद तो ॥१९॥
(गीति)
विद्याधीश सुबल हे, क्षेमंकर ज्ञान गम्य रुपवान ।
पंचप्राणांसम हे, सायासी करिति साह्य बलवान ॥२०॥
पंच प्रधान असती, राज्यामाजी सदैव ते दक्ष ।
बुद्धीनें,शौर्यानें, राज्यावर सर्वदा असे लक्ष ॥२१॥
त्या रायाची कांता सुरुप, साध्वी, पतिव्रता सत्य ।
नाम सुधर्मा ऐसें, धर्मानें वागणें असे नित्य ॥२२॥
(दिंडी)
रुप पाहुन तें अप्सरा लाजतील । गूण पाहुन हे योषिता तोषतील ।
पती दैवत हें हेंच असे जीला । ईशपूजन हें रुचत असे जीला ॥२३॥
अतिथिसत्कारा दक्ष असे साची । पट्टराणी ही योग्य भूपतीची ।
पुत्र त्यांचा तो हेमकंठ नामें । जनकजननीला आवडे बहू प्रेमें ॥२४॥
अयुत कुंजर इव शक्ति असे त्याची । बुद्धिमत्ता नी चतुरतायुक्त साची ।
पुत्र, पत्‍नी नी कुशल मंत्रीसंगें । जगीं भूपति तो राज्य करी अंगें ॥२५॥
(गीति)
सर्वांगांनीं सुंदर, राजा करि राज्य फार आनंदें ।
सर्व प्रजाहि त्याचें, कीर्तिस्तव करुनि गाति सानंदें ॥२६॥