महात्मा गौतम बुद्ध : || एक || 3

हे अलौकिक मूल जन्माला आले आणि सातच दिवसांनी त्याची जन्मदात्री माता मरण पावली. तिचीच बहिण शुद्धोदनाची दुसरी पत्नी होती. तिचे नाव महाप्रजापति. तिने या अर्भकाला वाढवले. योग्य वेळी पुढे या अर्भकाचा विवाह झाला. त्यांच्या पत्नीचे नाव यशोधरा. पुढे त्यांना मुलगा झाला. त्याचे नाव राहुल. उद्वेगजनक व दु:खद प्रसंग गौतमांच्या दृष्टीस पडू नयेत म्हणून पित्याने पुष्कळ दक्षता घेतली होती. परंतु शेवटी व्हायचे तेच झाले. असे सांगतात, की दैववशात् किंवा देवाच्या इच्छेने त्यांना रस्त्यात चार दृष्ये दिसली : एक अगदी गळून गेलेला असा जरार्जजर मनुष्य; एक रोगी; एक मृत मनुष्य आणि एक परिव्राजक संन्यासी ही दृश्ये पाहून गौतम विचार करु लागले. धर्ममय जीवनातच खरी शांती व गंभीरता लाभेल असे मनात येऊन त्यांना एक नवीन प्रेरणा मिळाली. ही दृश्ये दिसल्याची गोष्ट खरी असो, गोष्टीचे तात्पर्य इतकेच, की गौतम धार्मिक वृत्तीचे पुरुष होते. या जगातील सुखांनी, आशा-आकांक्षांनी त्यांचे समाधान होऊ शकत नव्हते. यति जीवनाच्या आदर्शाकडे त्यांचे मन खेचले गेले. ‘पवित्र जीवनाच्या ध्येयासाठी घरादाराचा त्याग करुन विश्वात परिव्राजकाप्रमाणे गृहहीन होऊन विचारतात,’ असे शब्द बुद्धांच्या प्रवचनांतून अनेकदा येतात. आजचा आपला काळ फार व्यवहारिक आहे. या आजच्या काळात भारतीय मनाला धर्माची केवढी ओढ असे, धर्ममय ध्येयासाठी भारतीय मन किती आपत्ती व कष्ट सोसावयास सिद्ध असे, त्याची कल्पना येणार नाही. गौतम सत्याचा शोध करु लागले. नवप्रकाशाच्या शोधात असता दोन ब्राह्मण यतींशी त्यांची गाठ पडली. बुद्ध त्याचे शिष्य झाले. त्या यतींची नावे अलार कालम व उद्दक रामपुत्र अशी होती. त्या दोघांनी स्वत:चे धर्मज्ञान बुद्धांस दिले. त्यांनी आपल्या ‘विनयां’तही बुद्धांस पारंगत केले. श्रद्धेची आवश्यकता, सदाचार, ध्यानधारणा, चिंतन इत्यादि गोष्टी या यतींपासूनच बुद्ध शिकले असावे. परंतु त्यांच्या शिकवणींतील मतितार्थ बुद्धांना ग्राह्य वाटला नाही. जगातील दु:खांवरचा उपाय कधी न संपणा-या वाग्युद्धात सापडणे शक्य नाही; तार्किकांच्या तर्कटांत व घटापटांत तो सापडणे शक्य नाही; म्हणून तपश्चर्येने ज्ञानप्रकाश प्राप्त करुन घेण्याच्या निश्चयाने गौतम निघाले. पाच शिष्यांसमवेत ते उरुवेला येथे गेले. उरुवेला हे मोठे रमणीय स्थान होते. सुंदर असे हे तपोवन होते. हिंदुस्थानात अशी एक सर्वसामान्य समजूत आहे, की ज्याला पवित्र जीवन कंठावयाचे असेल त्यांने निसर्गरम्य स्थानी राहावे. प्रशांत व मनोहर अशा निसर्गरस्थानी असे जीवन कंठणे अधिक सुकर असते. अशा ठिकाणी इंद्रिये प्रक्षुब्ध होत नाहीत. तेथे एक प्रकारची स्थिरता, शांती इंद्रियांना मिळते. मनालाही अशा ठिकाणी प्रेरणा मिळते, स्फूर्ती मिळते. हिंदुस्थानातील धार्मिक मठ, मंदिरे बहुधा नदीतटाकी किंवा पर्वतशिखरांवर असतात. पावित्र्यावर व धार्मिक श्रद्धेवर भर देत असताना, त्यांच्या प्राप्तीसाठी वातावरण अनुकूल हवे, सभोवती निर्सगरमणीयता असायला हवी, ही गोष्ट हिंदुस्थान विसरला नाही.