अध्याय २८
श्रीगणेशाय नमः ॥
जय जय श्रीरंगा उदारा ॥ पीतवसना कौस्तुभधरा ॥ अंबुदवर्णा कोमलशरीरा ॥ गदाधरा सुपर्णवहना ॥१॥
मन्मथजनका मधुसूदना ॥ मुरसंहारा मनमोहना ॥ अनंगदहना आनंदसदना ॥ अरविंदनयना आदिपुरुषा ॥२॥
कलियुगीं श्रेष्ठ साधन सुगम ॥ श्रीहरि तुझें एक नाम ॥ योग याग तप धर्म ॥ सिद्धि नवजे साधितां ॥३॥
कृतयुगीं ध्यानें प्राप्ती ॥ त्रेतायुगीं महामख करिती ॥ द्वापारीं राजोपचारें पूजा करिती ॥ तुज समर्पिती श्रीवल्लभा ॥४॥
कलियुगीं नामसंकीर्तन ॥ परि तुज आवडे मनींहून ॥ तुझ्या नामीं विश्वास ठेवून ॥ भक्तजन वर्तती ॥५॥
क्रतु करावे विधियुक्त पूर्ण ॥ तेथें उभें ठाके नसतें विघ्न ॥ द्रव्याविरहित भक्तजन ॥ तुझें नामधन रक्षिती ॥६॥
करावें जरी तप अनुष्ठान ॥ तरी कलयुगीं अन्नगत प्राण ॥ यालागीं भक्त निर्वाण ॥ नामीं विश्वास ठेविती ॥७॥
करावें तीर्थाटन बहुत ॥ शरीर अशक्त न चले पंथ ॥ यालागीं भगवद्भक्त ॥ नामअर्थ विचारिती ॥८॥
करावें जरी वेदशास्त्रपठण ॥ तों अधिव्याधि पीडिती दारुण ॥ यालागीं सद्भक्त यामिनीदिन ॥ नामस्मरण करिताती ॥९॥
म्हणोनि सर्वांत तुझें नाम सार ॥ हा विद्वज्जनीं केला निर्धार ॥ तुझ्या नामीं जे विन्मुख नर ॥ तेचि पामर आत्मघाती ॥१०॥
सत्ताविसावा अध्याय संपता तेथें ॥ शंबर दैत्य वधूनि मन्मथें ॥ रतिसहित आला द्वारकेतें ॥ मग अनिरुद्ध जन्मला ॥११॥
तो श्रीकृष्णाचा पौत्र ॥ जैसा शुक्लपक्षीं वाढे चंद्र ॥ तैसा दिवसेंदिवस झाला थोर ॥ उदार धीर शूर पैं ॥१२॥
यावरी शोणितपुरनगरीं ॥ बाणासुर प्रतापें राज्य करी ॥ तो शिववरें उर्वीवरी ॥ कोणा समरीं नाटोपे ॥१३॥
पूर्वीं हिरण्यकश्यप दितिनंदन ॥ त्याच्या उदरीं प्रल्हादरत्न ॥ त्याचा पुत्र विरोचन ॥ बळी त्यापासूनि जाहला ॥१४॥
बळीचा पुत्र बाणासुर ॥ जो दैत्यांमाजी म्हणवी इंद्र ॥ शिवप्रसादें भुजा सहस्त्र ॥ पावला तो बलाढय पैं ॥१५॥
नित्य सहस्त्र कमळें आणूनी ॥ शिवार्चन करी प्रीतीकरुनी ॥ प्रतिदिनीं विमानारुढ होवोनी ॥ शिवदर्शना जाय तो ॥१६॥
शिवें आपुला वरदपुत्र ॥ म्हणविला तो सहस्त्रकर ॥ जैसा पूर्वीं सहस्त्रार्जुन वीर ॥ किंवा दिनकर दूसरा ॥१७॥
जैसा पूर्वीं प्रताणी रावण ॥ तैसाचि द्वापारीं बलोन्मत्त बाण ॥ त्याच्या पोटीं उखा निधान ॥ दिव्य कन्या जाहली ॥१८॥
परम सुंदर चातुर्यखाणी ॥ पद्मनेत्री सुवर्णवर्णी ॥ चित्ररेखा तिची सांगातिणी ॥ प्राणाहूनि आवडे ॥१९॥
चित्ररेखेसमवेत देखा ॥ नित्य विमानीं बैसोनि उखा ॥ पूजावयालागीं अंबिका ॥ शिवलोकाप्रति जाय ॥२०॥
षोडशोपचारें पूजन ॥ उखा करी स्वकरेंकरुन ॥ करी जगदंबेचें स्तवन ॥ मागुती येत स्वनगरा ॥२१॥
ऐसें असतां एके दिनीं ॥ सारीपाट खेळतां शिवमृडानी ॥ तों उखा आली तेचि क्षणीं ॥ कर जोडूनि उभी पुढें ॥२२॥
मनामाजी उखा भावीत ॥ भ्रताराविण जिणें व्यर्थ ॥ सारीपाट भ्रतारासमवेत ॥ खेळेन मी कधीं ऐसी ॥२३॥
म्हणोनि श्वासोच्छ्वास टाकीत ॥ भवानीसी कळला वृत्तांत ॥ म्हणे उखे तुज वर होईल प्राप्त ॥ केवळ मन्मथ दुसरा ॥२४॥
वैशाख शुद्ध द्वादशीस ॥ जो स्वप्नीं देखसी दिव्य पुरुष ॥ तो तुझा वर विशेष ॥ प्रतापी पूर्ण ओळखें ॥२५॥
ऐसा वर हिमनगनंदिनी ॥ देती झाली उखेलागोनी ॥ येरी मस्तक ठेवी चरणीं ॥ आनंद मनीं न समाये ॥२६॥
मग तें बाणाचें हृदयरत्न ॥ अपर्णेची पूजा करुन ॥ निघाली विमानीं बैसोन ॥ आज्ञा घेऊनि दुर्गेची ॥२७॥
उखा पावली स्वमंदिर ॥ तंव कैलासा गेला बाणासुर ॥ प्रीतीनें पूजोनि मृडानीवर ॥ स्तवन अपार करीतसे ॥२८॥
जय पंचवदना विरुपाक्षा ॥ विश्वंभरा कर्माध्यक्षा ॥ भक्तवल्लभा सर्वसाक्षा ॥ मायाचक्रचाळका ॥२९॥
गंगाधरा हिमनगजामाता ॥ गजास्यजनका विश्वनाथा ॥ विष्णुवल्लभा प्रतापवंता ॥ त्रिपुरांतका त्रिलोचना ॥३०॥
विशाळभाळ कर्पूरगौरा ॥ नीलग्रीवा सुहास्यवक्त्रा ॥ दक्षमखदलना विश्वेश्वरा ॥ गजांतका स्मरारे ॥३१॥
हे भव भवांतका भवानीवरा ॥ भोगिभूषणा महाभयहरा ॥ हे भर्ग भक्तजनप्रियकरा ॥ अंधकसंहारा वृषभध्वजा ॥३२॥
ऐसी ऐकोनियां स्तुती ॥ संतोषला कैलासपती ॥ म्हणे बाना माग निश्चितीं ॥ वर अपेक्षित असेल जो ॥३३॥
मग वदे बाणासुर ॥ मज भुजांचा वाटतो भार ॥ त्यांचें सार्थक होय समग्र ॥ ऐसा झुंजार देईं कां ॥३४॥
शिव म्हणे रे तामसा ॥ काय वर मागितला ऐसा ॥ कर्मानुसार बुद्धि सहसा ॥ न टळेचि काळत्रयीं ॥३५॥
तुझ्या ध्वजस्तंभींचा शिखी पाहीं ॥ उन्मळोनि पडेल महीं ॥ महाझुंजार ते समयीं ॥ तुजशीं युद्धा भिडेल ॥३६॥
नगरा परतोनि येत बाण ॥ कुंभक प्रधान परम निपुण ॥ त्यासी सांगे वर्तमान ॥ शिवें वर दिधला जो ॥३७॥
प्रधान म्हणे अहा राया ॥ काय वर मागितला वायां ॥ जैसें आपुल्या सदना लवलाह्या ॥ आपणचि अग्न लाविला ॥३८॥
पाषाण थोर बांधोनि पायीं ॥ उडी टाकिली महाडोहीं ॥ सर्प धरुनि लवलाहीं ॥ दंश आपण करविला ॥३९॥
जाणत जाणतां विष ॥ बळेंचि घेतला कसा ग्रास ॥ मैंदाचिया गृहीं वास ॥ हठेंचि केला जाऊनि ॥४०॥
असो इकडे उखा लावण्यराशी ॥ चिंताक्रांत अहर्निशीं ॥ तंव वैशाख शुद्ध द्वादशी ॥ जवळी आली तेधवां ॥४१॥
उखेनें श्रृंगारिलें मंदिर ॥ लेइलीं अलंकारवस्त्रें सुंदर ॥ दिव्य मंचकीं ते सुकुमार ॥ पहुडली साक्षेपें ॥४२॥
तंव स्वप्न देखिलें ते वेळां ॥ एक पुरुष दिव्य आला ॥ जैसा मन्मथाचा पुतळा ॥ संभोग केला उखेसीं ॥४३॥
उखेसी न वाटे ऐसें ॥ कीं हें स्वप्न देखतसें ॥ गोष्टी अक्री रतिरसे ॥ बोलतसें ओसणतां ॥४४॥
म्हणे प्राणेश्वरा गोष्टी ऐका ॥ मज टाकूनि जाऊं नका ॥ जवळी ऐके चित्ररेखा ॥ जें जें उखा बोलतसे ॥४५॥
सवेंचि अरुणोदय होत ॥ उखा जाहली जागृत ॥ तंव शेजे नाहीं प्राणनाथ ॥ घाबरी पाहे चहूंकडे ॥४६॥
म्हणे उभे उभे प्राणनाथा ॥ मज सांडूनि कोठें जातां ॥ म्हणोनि द्वाराजवळी तत्त्वतां ॥ धांवत आली पाहावया ॥४७॥
तंव कोठेंचि न दिसे कांहीं ॥ म्हणे चित्ररेखे करुं काई ॥ हृदय पिटी ते समयीं ॥ टाकीत महीं शरीर पैं ॥४८॥
चित्ररेखा म्हणे सुंदरी ॥ काय जाहलें सांग झडकरी ॥ म्हणोनि सांवरोनि पुढें धरी ॥ अश्रु पुसिले नेत्रींचे ॥४९॥
उखा म्हणे चारी प्रहरा ॥ शेजेवरी होता प्राणेश्वर ॥ रुप आठतें मनोहर ॥ तोचि सत्वर दावीं कां ॥५०॥
शोधितां गे चराचर ॥ ऐसा पुरुष नाहीं सुंदर ॥ परम चतुर सकुमार ॥ जैसा रतिवर दूसरा ॥५१॥
जातात गे माझे प्राण ॥ लौकरी दावीं त्याचें वदन ॥ ऐसें बोलतां मूर्च्छा येऊन ॥ निचेष्टित पडियेली ॥५२॥
मग शीतल उपचार ते अवसरीं ॥ करुनि गेली सावध ते सुंदरी ॥ म्हणे मी चित्रें लिहितें भिंतीवरी ॥ त्रिभुननींचीं प्रत्यक्ष ॥५३॥
त्यामाजी तुझा प्राणेश्वर ॥ ओळखोनि सांगें सत्वर ॥ तोचि आणीन क्षणमात्र ॥ न लागतां तुजजवळी ॥५४॥
नारदाच्या दयेंकरुन ॥ मज असे त्रिभुवनींचें ज्ञान ॥ ऐसें उखेनें ऐकोन ॥ धरी चरण तियेचे ॥५५॥
मग चित्रशाळा सुंदर सुरेख ॥ सतेज मुक्तांचा करुनि पंक ॥ भिंती लिंपोनियां देख ॥ घोंटूनि सुढाळ केलिया ॥५६॥
सप्त रंगांचीं भरुनि पात्रें ॥ सिद्ध केलीं क्षणमात्रें ॥ चित्ररेखा लिही चित्रें ॥ अंतर्दृष्टीं विलोकूनि ॥५७॥
प्रथम लिहिला गजवदन ॥ ब्रह्मतनया रेखिली पूर्ण ॥ मग नारदाचें स्वरुप लिहून ॥ केलें नमन तयासी ॥५८॥
वैकुंठलोक समस्त ॥ रेखिला चित्रीं रमाकांत ॥ कैलासगिरि अद्भुत ॥ अपर्णेसहित शंकर ॥५९॥
ब्रह्मलोक लिहिला विचित्र ॥ त्रिदशांसहित सहस्त्रनेत्र ॥ गण गंधर्व यक्ष किन्नर ॥ विद्याधर काढिले ॥६०॥
मरुद्गण पितृगण देख ॥ एकादश रुद्र द्वादशार्क ॥ अष्ट वस पितृलोक देख ॥ देव अर्यमादिक मुख्य ते ॥६१॥
अष्ट दिक्पाळ लोकसमवेक ॥ ऋषिमंडळी लिहिली समस्त ॥ सप्त पाताळें भोगींद्रास हित ॥ रेखूनियां दावीतसे ॥६२॥
जितुकी दाविलीं उखेप्रती ॥ ते म्हणे यांत नाहीं प्राणपती ॥ मग भूमंडळींचें नृपती ॥ चित्रीं रेखीत चित्ररेखा ॥६३॥
नव खंडें सप्त द्वीपें ॥ छप्पन्न देशींच्या रायांचीं स्वरुपें ॥ संतमहंतांची सद्रूपें ॥ रेखिलीं कविगुरुव्यासादि ॥६४॥
रचना दाविली समस्त ॥ उखा म्हणे न दिसे येथ ॥ आतां मी प्राण देते गे सत्य ॥ चित्ररेखे जाण पां ॥६५॥
म्हणोनि भूमीवरी अंग घाली ॥ चित्ररेखेनें सांवरिली ॥ म्हणे सखे द्वारका एक राहिली ॥ चित्रीं लिहितें हें पहा ॥६६॥
मग ते द्वारावती रेखीत ॥ सप्तदुर्गें गगनचुंबित ॥ भोंवता समुद्र उचंबळत ॥ गोमती वाहत समीप पैं ॥६७॥
वसुदेव देवकी उग्रसेन ॥ उद्धव अक्रूर रेवतीरमण ॥ छप्पन्न कोटी यादव लिहून ॥ स्वरुपें संपूर्ण दाविलीं ॥६८॥
सोळा सहस्त्र अंतःपुरें ॥ रत्नखचित दिव्य मंदिरें ॥ उखा पाहत आदरें ॥ स्वरुपें सर्व न्याहाळूनि ॥६९॥
मग रुक्मिणीसहित श्रीकृष्ण ॥ चित्रीं लिहिला जगन्मोहन ॥ चतुर्भुज सुहास्यवदन ॥ किरीटकुंडलें मंडित ॥७०॥
चित्ररेखा म्हणे उखे ॥ हा होय काय ओळखें ॥ येरी म्हणे याच्या वंशींचा देखें ॥ होय ऐसे वाटतें ॥७१॥
मग चित्रीं लिहिला प्रद्युन्न ॥ श्यामसुंदर कृष्णनंदन ॥ हा सासरा होय म्हणोन ॥ उखा लज्जित जाहली ॥७२॥
मग म्हणे याच्याचि उदरीं देखें ॥ अवतरला तो चित्ररेखे ॥ म्हणे सखे हा तरी ओळखें ॥ म्हणोनि अनिरुद्ध काढिला ॥७३॥
देखतांचि मदनकुमर ॥ म्हणे हाचि प्राणेश्वर ॥ आतां तो भेटवीं सत्वर ॥ न धरवे धीर माझेनि ॥७४॥
चित्ररेखा म्हणे स्थिर माये ॥ आतां तो आणि तें लवलाहें ॥ मग चित्ररेखा द्वारावतीये ॥ निराळमार्गें चालिली ॥७५॥
अकरा सहस्त्र योजनें दूर ॥ तेथुनि असे द्वारकापुर ॥ यामिनी होतां दोन प्रहर ॥ द्वारकेजवळी पातली ॥७६॥
द्वारका देखोनि नयनीं ॥ आश्चर्य करी पूर्ण मनीं ॥ तों अकस्मात नारदमुनी ॥ अंतरिक्षें भेटला ॥७७॥
दृष्टीं देखिला गुरुनाथ ॥ केला साष्टांग प्रणिपात ॥ सांगितला सर्व वृत्तांत ॥ नारदाप्रति तेधवां ॥७८॥
म्हणे द्वारकेभोंवतें सुदर्शन भोंवें ॥ डोळ्यांचें पातें जंव लवे ॥ तों एकवीस आवर्तनें स्वभावें ॥ होती तेथें स्वामिया ॥७९॥
तेथें माझा प्रवेश नव्हे सर्वथा ॥ अनिरुद्धही न ये हाता ॥ जाणोनि पुढील भविष्यार्था ॥ विरिंचिपुत्र बोलतसे ॥८०॥
माझें करीं तूं स्मरण ॥ तुज वाट देईल सुदर्शन ॥ मोहनमंत्र तयेलागून ॥ नारद देता जाहला ॥८१॥
याचि मंत्रेंकरुन ॥ अनिरुद्धावरी घालीं मोहन ॥ मंचकासहित उचलोन ॥ वेगीं नेईं शोणितपुरा ॥८२॥
चित्ररेखा निघाली आज्ञा घेऊन ॥ तों पुढें भोंवतें सुदर्शन ॥ म्हणे तुज नारदाची आण ॥ मार्ग देईं मजलागीं ॥८३॥
मग सुदर्शन स्थिर राहत ॥ चित्ररेखा प्रवेशे आंत ॥ अनिरुद्धाच्या सदनांत ॥ अकस्मात उतरली ॥८४॥
तों दिव्य मंदिरीं मदनकुमर ॥ दिव्य तल्प मणिमय विचित्र ॥ त्यावरी निजला महावीर ॥ निमसुरवदन पैं ॥८५॥
देखोनि चित्ररेखा निवाली ॥ म्हणे धन्य धन्य ते वेल्हाळी ॥ ऐसा दिव्य पुत्र प्रसवली ॥ प्रभा सदनीं न माये ॥८६॥
मग गुरुमंत्र जपोनि देखा ॥ तत्काळ उचलिलें तल्पका ॥ तळहातीं घेऊनि चित्ररेखा ॥ अंतरिक्षें जात असे ॥८७॥
अकरा सहस्त्र योजनें मार्ग ॥ क्रमूनि घटिकेंत सवेग ॥ तों उखा मंदिरीं सुरंग ॥ श्रृंगारुनि वाट पाहे ॥८८॥
तों अकस्मात मंचक घेऊनी ॥ सखी आली देखे नयनीं ॥ धांवोनि चित्ररेखेचे चरणीं ॥ मिठी घाली उखा ते ॥८९॥
म्हणे तुज उतराई ॥ काय होऊं ये समयीं ॥ मग दोघींनीं मंचक लवलाहीं ॥ मंदिरांत पैं नेला ॥९०॥
मग मोहन काढूनि त्वरित ॥ सावध केला मन्मथसुत ॥ येरु घाबरा चहूंकडे पाहत ॥ तंव बोलत चित्ररेखा ॥९१॥
मग सर्व वृत्तांत ते वेळां ॥ मदनपुत्रासी सांगीतला ॥ म्हणे भवानीवर उखेसी जाहला ॥ म्हणोनि आणिलें तुज येथें ॥९२॥
मग उखेनें दिव्य माळा ॥ अनिरुद्धाच्या तत्काळ गळां ॥ घालूनियां परम मंगळा ॥ गांधर्वलग्न लाविलें ॥९३॥
धरुनि उखेचा हात ॥ मंचकीं पहुडे मदनसुत ॥ चारी मासपर्यंत ॥ सुखसोहळा भोगिला ॥९४॥
कोणासी न कळे बाहेर ॥ तों उखा जाहली गरोदर ॥ सभेसी बैसला बाणासुर ॥ तंव ध्वनि जाहली अंतरिक्षीं ॥९५॥
म्हणे बाणा आतां सावधान ॥ आलें तुज महाविघ्न ॥ तंव धवजस्तंभींचा मयूर उलथोन ॥ भूमीवरी पडिला हो ॥९६॥
तंव रायासी सांगती परिचारिका ॥ गरोदर झाली तुमची उखा ॥ गुप्त एक पुरुष देखा ॥ आणोनि ठेविला दामोदरीं ॥९७॥
ऐकतांचि ऐसें वचन॥ दैत्येंद्र कोपला जैसा प्रळयाग्न ॥ पुढें उभा कुंभक प्रधान ॥ म्हणे वेढा सदन उखेचें ॥९८॥
कोण असे वरता तस्कर ॥ बांधोनि आणा तो सत्वर ॥ धांवले महावीरांचे भार ॥ वेढिलें मंदिर उखेचें ॥९९॥
उखा परम चिंताक्रांत ॥ भयें चळचळां कांपत ॥ कामसुताचे चरण धरीत ॥ म्हणे घात थोर म्यां केला ॥१००॥
मी तुमची केवळ वैरिणी ॥ संकटीं घातले आणोनी ॥ जैसा राजहंस नेऊनी ॥ पंकगर्तेंत बुडविजे ॥१॥
अग्नींत घातलें दिव्य मुक्तफळ ॥ कूपांत कोंडिला मृगेंद्र सबळ ॥ सुधारस आणोनि निर्मळ ॥ भस्मगर्तेंत ओतिला ॥२॥
ऐसी मी परम पापिणी ॥ तुमचा घात केला आणूनी ॥ आतां माझा वध आधीं करुनी ॥ मग बाहेरी जाइंजे ॥३॥
मग बोले मीनकेतनपुत्र ॥ उखे भय न घरीं आणुमात्र ॥ आम्ही यादववीर अनिवार ॥ श्रीकृष्णबळें पृथ्वीवरी ॥४॥
जेणें नखाग्रीं धरिला गोवर्धन ॥ द्वादश गांवें गिळिला अग्न ॥ अघ बक केशी विभांडून ॥ मथुरापुर घेतलें ॥५॥
जरासंध सप्तदश वेळ ॥ बांधोनि आणिला जेणें सबळ ॥ रजनीमाजी मथुरा सकळ ॥ द्वारकेसी आणिली ॥६॥
चैद्यमागधांसी त्रासूनी ॥ जेणें आणिली मन्मथजननी ॥ नरक मर्दूनि नितंबिनी ॥ सोळा सहस्त्र आणिल्या ॥७॥
ऐसा तो यदुकुळार्क ॥ माझिया जनकाचा जनक ॥ त्याच्या कृपनें सकळिक ॥ दळें आटीन पाहें पां ॥८॥
ऐसें अनिरुद्ध बोलत ॥ तों भोंवता पडिला सैन्याचा आवर्त ॥ एक उखेचें कपाट मोडीत ॥ आरोळ्या दैत्य फोडिती ॥९॥
उखे उघडीं गे द्वार ॥ आंत घेऊनि बैसलीस चोर ॥ ऐसें ऐकतां रतिपुत्र ॥ प्रतापशूर उठावला ॥११०॥
जवळी शस्त्र नाहीं निश्चितीं ॥ दारींची अर्गळा घेतली हातीं ॥ उपरी चढला उखापती ॥ सैन्य क्षितीं विलोकीतसे ॥११॥
उदयाचळावरी बालदिनकर ॥ तैसे दिसे मदनकुमर ॥ उडी घातली सत्वर ॥ सैन्यसागरी तेधवां ॥१२॥
कीं देखोनियां दंदशूक ॥ अकस्मात कोसळे खगपाळक ॥ चंपळेऐसा तळपे देख ॥ अर्गळा हातीं घेऊनियां ॥१३॥
अर्गळाघातेंकरुन ॥ वीरांचीं मस्तकें करी चूर्ण ॥ अश्वांसहित वीरकंदन ॥ एकसरें मांडिलें ॥१४॥
प्रतापार्क अनंगनंदना ॥ गजकलेवरें केली चूर्ण ॥ तीन कोटी वीर झोडून ॥ प्रेतें करुन पाडिलीं ॥१५॥
केला बहुतांचा संहार ॥ जाहला एकचि हाहाकार ॥ वीर म्हणनी कोपला प्रळयरुद्र ॥ तेणेंचि अवतार धरियेला ॥१६॥
एक म्हणती दिसतो बाळ ॥ परी महायोद्धा प्रळयकाळ ॥ बाणाचें दळ आटिलें सकळ ॥ वीरांसी पळ सुटलासे ॥१७॥
ऐसें देखोनि बाणासुर ॥ कोण कोठील न कळे वीर ॥ रथारुढ होऊनि असुर ॥ आला समोर वेगेंसीं ॥१८॥
बाण म्हणे हा क्षणप्रभेऐसा ॥ तळपतो वीर सांपडे कैसा ॥ मग पंचशत धनुष्यां ॥ गुण चढविले क्षणार्धें ॥१९॥
बाणासुर सहस्त्रकर ॥ सोडीतसे बाणांचा पूर ॥ परी तो कामसुत चपळ थोर ॥ एक शर लगों नेदी ॥१२०॥
क्षण न लागतां जात बाण ॥ बाणाहूनि चपळ तो पूर्ण ॥ कोणा दिशेसी उभा पंचबाणनंदन ॥ लक्षा न येचि बाणाते ॥२१॥
मग सर्पास्त्र अनिवार ॥ जपोनि बाण सोडीन सत्वर ॥ नगापाशीं मदनकुमर ॥ अकस्मात सांपडला ॥२२॥
तात्काळ केलें दृढ बंधन ॥ भोंवतें मिळालें सकळ सैन्य ॥ जवळी येऊनि पाहे बाण ॥ म्हणे पुरुषार्थ पूर्ण केला येणें ॥२३॥
बाण वध करुं पहाता ॥ तंव कुंभक प्रधान बोलत ॥ हा जाहला तुमचा जामात ॥ याचा वध न करावा ॥२४॥
मग बंधन करुनि सुबद्ध ॥ बंदिशाळे रक्षिला अनिरुद्ध ॥ उखा करी परम खेद ॥ म्हणे कां मुकुंद न पावेचि ॥२५॥
अहा द्वारकेसी जाऊनि त्वरित ॥ कोण करील हरीसी श्रुत ॥ असो कृष्णनगरीं वृत्तांत ॥ वर्तला तो परिसिजे ॥२६॥
कोणें नेला मदनसुत ॥ रति रुक्मिणी शोक करीत ॥ तों नारदमुनि अकस्मात ॥ कृष्णसभेंत पातला ॥२७॥
म्हणे काय पाहतां निवांत ॥ बाणें बंदिशाळे आंत ॥ बांधोनि घातला मदनसुत ॥ सर्व वृत्तांत सांगितला ॥२८॥
ऐसें ऐकतां ते अवसरीं ॥ यादव उठावले दळभारीं ॥ ठोकिल्या युद्धसंकेतभेरी ॥ वीर अश्वांवरी आरुढले ॥२९॥
त्वरा करा म्हणती वीर ॥ पालथें घालूं शोणितपुर ॥ उद्धव सात्यकी अक्रुर ॥ कृष्णकुमर सिद्ध जाहलें ॥१३०॥
रतिवर रेवतीवर ॥ स्यंदनारुढ होती सत्वर ॥ सांब जांबुवंतीचा कुमर ॥ निजभारेंसीं धांवती ॥३१॥
उघडलीं सर्वही द्वारें ॥ सैन्यसमुद्र चालिला त्वरें ॥ दाटी झाली एकसरें ॥ पंथ न दिसें चालावया ॥३२॥
क्षीरसागरविलासी ॥ खगेंद्रावरी बैसे वेगेंसीं ॥ तीन प्रहर होतां निशी ॥ शोणितपुरासी पावले ॥३३॥
छप्पन्न कोटी यादववीर ॥ सुबद्ध वेढिलें शोणितपुर ॥ मदनें टाकिलें अग्निअस्त्र ॥ ग्रामावरी सक्रोध ॥३४॥
धडधडां जळत नगर ॥ होती उल्हाटयंत्रांचे मार ॥ दुर्गहुडे खचती समग्र ॥ जैसे भूधर कोसळती ॥३५॥
नगरीं एकचि आकांत ॥ लोकांसी पळावया नाहीं पंथ ॥ भोंवता सैन्याचा अवर्त ॥ तों आदित्य उगवला ॥३६॥
बाणें करुनियां स्नान ॥ करीत बैसला शिवार्चन ॥ तों पुढें कुंभक प्रधान ॥ वर्तमान सांगतसे ॥३७॥
यादवदळेंसीं यादवेंद्र ॥ वेढोनि जाळिलें शोणितपुर ॥ व्यर्थ धरिला त्याचा कुमर ॥ आतां तरी सोडावा ॥३८॥
जैसा प्रळयीं क्षोभे कृतांत ॥ तैसा बळिसुत जाहला क्रोधयुक्त ॥ दळभारेंसीं प्रतापवंत ॥ बाहेर निघता जाहला ॥३९॥
पर्जन्यास्त्र घालोनी ॥ अग्नि विझविला ते क्षणीं ॥ चतुरंदगळें त्वरें सिद्ध करुनी ॥ नगराबाहेर निघाला ॥१४०॥
उदय पावला सहस्त्रकर ॥ तैसा रथारुढ जाहला बाणासुर ॥ लोटका कल्पांत समुद्र ॥ तैसीं दळें मिळालीं ॥४१॥
मांडिलें एकचि घनचक्र ॥ गजबजिला खालीं घराधर ॥ अशुद्धनद्यांचे पूर ॥ जाती सिंधुदर्शना ॥४२॥
घे घे म्हणती वीरांसी वीर ॥ उसणें घाईं फेडिती सत्वर ॥ दोन्ही दळें अनिवार ॥ अलोट वीर एकएकां ॥४३॥
ऐसें देखोनि विष्णुसुतनंदन ॥ गेला कैलासा धांवोन ॥ शिवासी म्हणे यादववीरीं तुझा बाण ॥ वेढिला पूर्ण संग्रामीं ॥४४॥
बाण तुझा वरदपुत्र ॥ ये समयीं न घेसी कैवार ॥ तरी तुझें ब्रीद समग्र ॥ अपेशसमुद्रीं बुडालें ॥४५॥
आठ कोटि गणां समवेत ॥ वेगी धांवला कैलासनाथ ॥ सवें गजास्य आणि अग्निगर्भस्थ ॥ स्वामिकार्तिक निघाला ॥४६॥
शोणितपुरासी तात्काळ आले ॥ बाणें शिवासी वंदिलें ॥ शिवें नंदी वाहन लोटिलें ॥ हांकारिलें गोविंदा ॥४७॥
स्वामिकार्तिक आणि मदन ॥ युद्धा मिसळले दोघेजण ॥ कुंभक आणि रेवतीरमण ॥ युद्धकंदन करिताती ॥४८॥
इकडे श्रीकृष्णावरी बाण ॥ सोडी अपर्णामनमोहन ॥ शारंग चढवूनि गरुडवाहन ॥ तोडी बाण शिवाचे ॥४९॥
नारद नाचे भूमंडळीं ॥ गिरक्या घेत वेळोवेळीं ॥ म्हणे भली माजली रणधुमाळी ॥ वाजवी टाळी आनंदें ॥१५०॥
शिवें सोडिलें जातवेदास्त्र ॥ जळों लागले यादवभार ॥ ऐसें देखोनि श्रीकरधर ॥ पर्जन्यास्त्र सोडीत तेथें ॥५१॥
पर्जंन्य माजला अद्भुत ॥ बाणाचें कटक वाहात ॥ शिवें सोडिला तत्काळ वात ॥ तेणें जलद वितुळला ॥५२॥
सुटला झंझामारुत ॥ यादवसैन्य उडों पाहात ॥ कृष्णें घातलें पर्वत ॥ वात अद्भुत कोंडिला ॥५३॥
शिवसैन्यावरी अचळ ॥ कोसळले पाहतां तत्काळ ॥ वज्र सोडिलें सबळ ॥ उमावल्लभें तेधवां ॥५४॥
ब्रह्मास्त्र कृष्णें सोडोन ॥ केलें वज्राचें प्राशन ॥ षडास्यजनकें देखोन ॥ ब्रह्मास्त्रचि प्रेरिलें ॥५५॥
दोन्ही ब्रह्मास्त्रें एके ठायीं ॥ मिळत अदृश्य जाहलीं पाहीं ॥ शिवें हिमज्वर लवलाहीं ॥ यादवांवरी घातला ॥५६॥
हिमज्वरें यादव सकळ ॥ शस्त्रें सोडूनि पडती विकळ ॥ कृष्णें उष्णज्वर घालोनि तत्काळ ॥ शीतज्वर पळविला ॥५७॥
मग कृष्णें आगळें केलें ॥ निद्रास्त्र शिवावरी घातलें ॥ तेणें शंकरासी आकर्षिलें ॥ शयन केलें नंदीवरी ॥५८॥
अवघें कंटक निद्रिस्थ ॥ निद्राभरें जांभया देत ॥ निजवहनीं वीर घोरत ॥ शिवासहित अवघेही ॥५९॥
इकडे मदन आणि शिवकुमार ॥ रणीं भिडती अनिवार ॥ अस्त्रें घाली शिवपुत्र ॥ तितुकीं मदन भस्म करी ॥१६०॥
कुमारें सर्पास्त्र घातलें वाडा ॥ कामें सोडिला त्यावरी गरुड ॥ पापास्त्र परम प्रचंड ॥ सोडिलें षडाननें ॥६१॥
मदनें हरिनामास्त्र परम ॥ सोडूनि केलें पाप भस्म ॥ महिषासुर अतिदुर्गम ॥ स्वामिकार्तिकें सोडिला ॥६२॥
शक्तिअस्त्र मदनें घातलें ॥ महिषासुर सर्व मर्दिले ॥ रोगास्त्र कुमारे सोडिलें ॥ मदनें सोडिलें औषधास्त्र ॥६३॥
स्वामीनें सोडिलें सागरास्त्र ॥ मदनें अगस्ति निर्मिला सत्वर ॥ तेणें प्राशिला सागर ॥ आश्चर्य सुरवर पाहती ॥६४॥
मदन क्रोधावला बहुत ॥ म्हणे हा माझ्या शत्रूचा सूत ॥ यासी पळवीन त्वरित ॥ रणामधूनि पैं आतां ॥६५॥
घातलें स्त्रियास्त्र दारुण ॥ सात सहस्त्र स्वर्गींहून ॥ दिव्य स्त्रियांनीं उतरोन ॥ रथ वेढिला स्वामीचा ॥६६॥
एक करिती गायन ॥ एक देती आलिंगन ॥ एक त्या देती चुंबन ॥ एक चंदन लाविती ॥६७॥
एक म्हणती घ्या जी विडा ॥ स्वामिकार्तिक पाहे चहूंकडा ॥ म्हणे हा अनर्थ मांडिला रोकडा ॥ कोणापुढें सांगूं पां ॥६८॥
मी आजपर्यंत ब्रह्मचारी ॥ हा अनर्थ किमर्थ मजवरी ॥ रथशस्त्रें टाकोनि झडकरी ॥ स्वामिकार्तिक उठला ॥६९॥
भस्माचा बटवा कांखेसी घेऊनि ॥ स्वामी पळत तये क्षणीं ॥ दक्षिणदिशेप्रति जाऊनि ॥ कपाटामाजी दडला ॥१७०॥
स्त्रिया येतील धांवोनी ॥ म्हणोनि शाप देत तेचि क्षणीं ॥ म्हणे माझ्या दर्शना येतील कामिनी ॥ त्या विधवा होतील सप्त जन्म ॥७१॥
ऐसा पळाला कुमार ॥ गदगदां हांसती यादववीर ॥ इकडे कुंभक प्रधान अनिवार ॥ बळिभद्राशीं भिडतसे ॥७२॥
बळिभद्रें नांगर घातला ॥ मुसळघायें चूर्ण केला ॥ कुंभकाचा संसार संपला ॥ मग बाण उठला हांक देत ॥७३॥
रथ प्रेरिला कृष्णावरी ॥ शस्त्रास्त्रीं भिडती समोरी ॥ बहुत युद्धकळाकुसरी ॥ वाणासुर दावीतसे ॥७४॥
मग अंतरीं विचारी मुरहर ॥ आतां कासया लावावा उशीर ॥ बंदिशाळेंत मदनकुमार ॥ श्रम थोर पावला ॥७५॥
सहस्त्रमित्रतुल्य प्रभा पूर्ण ॥ हरीनें सोडिलें सुदर्शन ॥ म्हणे दोन भुजा राखोन ॥ वरकड छे दीं तत्काळ ॥७६॥
ऐसें बोले राजीवनयन ॥ निमिष न लागतां गेलें सुदर्शन ॥ जें धांवत्या वायुचें खंडन ॥ क्षणमात्रें करणार ॥७७॥
भुजा छेदिल्या समस्त ॥ दोन राखिल्या तयांत ॥ बाणासुर विकळ पडत ॥ पूर वाहत अशुद्धाचे ॥७८॥
सिंदुरें डवरिला पर्वत ॥ कीं मधुमासी किंशुक फुलत ॥ तैसा बाणाचा देह दिसत ॥ अतिआरक्त दुरोनि ॥७९॥
तों सावध जाहला शूलपाणी ॥ पाहे बाणाकडे विलोकूनी ॥ तंव भुजा पडिल्या छेदोनि धरणीं ॥ शिव मनीं विचारीत ॥१८०॥
हा साक्षात आदिनारायण ॥ यापुढें कायसा बाण ॥ खद्योत आणि चंडकिरण ॥ समसमान कधी न होती ॥८१॥
मग शिवें बाण सावध केला ॥ श्रीकृष्णाजवळी आणिला ॥ पायांवरी हरीच्या घातला ॥ काय बोलिला सदाशिव ॥८२॥
प्रल्हादापासूनि बळीपर्यंत ॥ याचे पूर्वज तुझे भक्त ॥ याच्या माथां कृपाहस्त ॥ ठेवीं आतां नारायण ॥८३॥
यावरी आतां कृपा करावी ॥ आपल्या हातें हरी उठवीं ॥ याच्या गर्वाची सरिता आघवी ॥ आटोनि गेली गोविंदा ॥८४॥
करुणार्णव जगज्जीवन ॥ कृपेनें उठविला बळिनंदन ॥ हृदयीं तयासी धरुन ॥ अभयवचन दीधलें ॥८५॥
मग बोले बाणासुर ॥ आतां नगरांत चला समग्र ॥ सहित बळराम यादवेंद्र ॥ पावन मंदिर करावें ॥८६॥
मग उमावर आणि रमावर ॥ नगरात आणि बाणासुर ॥ अनिरुद्ध सोडूनि सत्वर ॥ वस्त्रें भूषणें लेवविलीं ॥८७॥
ब्रह्मदेव येऊनि जाण ॥ तत्काळ काढिलें उत्तम लग्न ॥ मनीं परम हर्षला बाण ॥ मंडप पूर्ण उभे केले ॥८८॥
बोहरें दोघें श्रृंगारिलीं ॥ मंडपामाजी आणिलीं ॥ कमलासनें ते वेळीं ॥ लग्न लाविलें यथाविधि ॥८९॥
बाणें भांडार फोडोन ॥ सुखी केले याचकजन ॥ आपुल्या हस्तेंकरुन ॥ करी पूजन कृष्णाचें ॥१९०॥
शिव म्हणे बापा ऐक वचन ॥ बळीनें धुतलें हरीचे चरण ॥ तुझें भाग्य परिपूर्ण ॥ आला नारायण घरासी ॥९१॥
चारी दिवस जाहळा सोहळा ॥ आंदण बहूत देत ते वेळां ॥ तों दळभार सिद्ध जाहला ॥ घोष लागला वाद्यांचा ॥९२॥
तेव्हां आज्ञा घेऊनि त्वरित ॥ निघाला हिमनगजामात ॥ वोहरें संगती घेऊनि कृष्णनाथ ॥ द्वारावती येऊं निघाला ॥९३॥
दूर बोळवीत आला बाण ॥ मग आज्ञा देत नारायण ॥ शोणितपुरासी परतोन ॥ बळिनंदन पावला ॥९४॥
द्वारके पावला श्रीपती ॥ उखा अनिरुद्ध मिरवती ॥ रतिरुक्मिणींसी वंदिती ॥ आलिंगिती सप्रेम ॥९५॥
हरिविजयग्रंथ पूर्ण ॥ हाचि कनकाद्रि शोभायमान ॥ नाना दृष्टांतरत्नें जाण ॥ तेणेंकरुन मंडित ॥९६॥
नाना इतिहास हेचि देव ॥ यांच्या आश्रयें राहती सर्व ॥ मुख्य वैकुंथपति रमाधव ॥ तोचि येथें वसतसे ॥९७॥
ब्रह्मानंद द्वारकाधीशा ॥ रुक्मिणीमानसराजहंसा ॥ श्रीधरवरदा आदिपुरुषां ॥ भीमातटवासा पांडुरंगा ॥९८॥
इति श्रीहरिविजयग्रंथ ॥ संमत हरिवंशभागवत प्रेमळ परिसोत पंडित ॥ अष्टविंशतितमाध्याय गोड हा ॥१९९॥
अध्याय ॥२८॥ओंव्या॥१९९॥श्रीकृष्णार्पणमस्तु॥