श्लोक १६१ ते १६५
नमत्‌-एकोनपञ्चाशत्‌-मरुत्‌वर्ग-निरर्गल: ।
पञ्चाशत्‌-अक्षरक्षेणी पञ्चाशत्‌-रुद्रविग्रह: ॥१६१॥
९६०) नमदेकोनपञ्चाशन्मरुद्‌वर्गनिरर्गल---(एकोनपञ्चाशत्‌ =४९) (निरर्गल = अप्रतिहत) अप्रतिहत (कोणताही अडथळा नसलेली) गती असणार्‍या एकोणपन्नास मरुत्‌गणांकडून नमस्कार केला जाणारा. एकोणपन्नास मरुत्‌ संज्ञक देवता पुढीलप्रमाणे - प्राण-अपान-व्यान-उदान-समान-नाग-कृकल-कूर्म-देवदत्त-धनंजय-प्रवह-विवह-शंभू-संवह-परिवह-उद्वह-आवह-शंकू-काल-प्रावह-शास-अनिल-अनल-प्रतिभ-कुमुद-कांत-शिबी-श्वेत-रक्त-कृष्ण-जित-अजित-झंझाद्योत-क्रतू-सिद्ध-पिंग-शुची-सौम्य-काम्य-मारूत-हनू-कंपन-मंडूक-भीम-कपी-संवर्तक-जड-अतिजड-संतत. (श्रीतत्त्वनिधी)
९६१) पञ्चाशदक्षरश्रेणी---(पंचाशत्‌ =५०) पन्नास अक्षर-मालास्वरूप १६ स्वर आणि क-च-ट-त-प-य-श वर्ग व ळ अशा ५० अक्षरांच्या श्रेणी (१६ खडय़ा) स्वरूप.
९६२) पञ्चाशद्रुद्रविग्रह---श्रीकण्ठादी पन्नास रुद्र (शिव) रूप. ५० रुद्रविग्रहांची नावे पुढीलप्रमाणे - श्रीकण्ठ-अनन्त-सूक्ष्म-त्रिमूर्ती-अमरेश्वर-अधीश-भारभूती-अतिथीश-स्थाणुक-हर-झिण्टीश-भौतिक-सद्योजात-अनुग्रहेश्वर-अक्रूर-महासेन-क्रोधीश-चण्डीश-पञ्चान्तक-शिव-उत्तम-एकरुद्र-कूर्मैकनेत्राह्व-चतुरानन-अजेय-शर्व-सोमेश-लाङ्गलिदारूक-अर्धनारीश्वर-उमाकान्त-आषाढी-दण्डी-स्युरद्री-मीन-मेष-लोहित-शिखी-छगलण्ड-द्वरण्डेश-महाकाल-सवाली-भुजङ्गेश-पिनाकीश-खडगीश-बक-श्वेत-भृगू-ईशा-नकुलिशिव आणि संवर्तक (शारदातिलक पटल-२)
पञ्चाशत्‌-विष्णुशक्ति-ईश: पञ्चाशत्‌-मातृका-आलय: ।
द्विपञ्चाशत्‌-वपु:-श्रेणी त्रिषष्टि-अक्षर-संश्रय: ॥१६२॥
९६३) पञ्चाशद्विष्णुशक्तीश---केशवादी विष्णुरूपे व कीर्ती आदी शक्ती पन्नास आहेत. त्या सर्वांचा स्वामी. ईश्वर. ५० विष्णुशक्ती पुढीलप्रमाणे - कीर्ती-कान्ती-तुष्टी-पुष्टी-धृती-क्षान्ती-क्रिया-दया-मेधा-सहर्षा-श्रद्धा-लज्जा-लक्ष्मी-सरस्वती-प्रीती-रती-जया-दुर्गा-प्रभा-सत्या-चण्ड-वाणी-विलासिनी-विजया-विरजा-विश्वा-विनदा-सुनदा-स्मृती-ऋद्धी-समृद्धी-शुद्धी-भक्ती-बुद्धी-स्मृती-क्षमा-रमोमा-क्लेदिनी-क्लिन्ना-वसुधा-वसुदापरा-परा-परायणी-सूक्ष्मा-सन्ध्या-प्रज्ञा-प्रभा-निशा-अमोघा-विद्युता (शारदातिलक).
९६४) पञ्चाशन्‌मातृकालय---५० मातृकावर्णांचे आलय अथवा लयस्थान. नादस्वरूप.
अ, आ, इ, ई, उ, ऊ, ऋ, लृ, ए, ऐ, ओ, औ, अं अ:,
क्‌, ख, ग्‌, घ्‌, ङ, च्‌, छ्‌, ज्‌, झ्‌, ञ्‌, ट्‌, ठ्‌, ड, ढ, ण्‌,
त्‌, थ्‌, द्‌, ध्‌, न्‌. प्‌, फ्‌, ब्‌, भ्‌, म्‌,
य्‌, र्‌, ल्‌, व्‌, श्‌, ष्‌, स्‌, ह्‌, क्ष्‌, ज्ञ्‌, अ ते ज्ञ या ५० वर्णांचे स्थान.
९६५) द्विपञ्चाशद्‌वपु:श्रेणी---लिङ्ग पुराणात वर्णन केलेल्या पञ्चपर्व अविद्यारूप पाशांनी (नाम क्र. ५४५पाहा) बद्ध केले जाणारे बावन्न शरीरधारीस्वरूपी.
९६६) त्रिषष्टयक्षरसंश्रय---अक्षरवर्णांची संख्या त्रेसष्ट अथवा चौसष्ट मानली जाते. यात २१ वर्ण स्वर + २५ स्पर्शवर्ण + ८ यादिवर्ण + ४ यमवर्ण + २ अनुस्वार व विसर्ग, २ पराश्रितवर्ण आणि दुःस्पृष्ट ‘ल’ कार असे ६३ वर्ण अधिक प्लुतलकार = ६४. (अशा त्रेसष्ट अक्षरांचा आधार.)
चतु:षष्टि-अर्ण-निर्णेता चतु:षष्टि-कलानिधि: ।
चतु:षष्टि-महासिद्ध-योगिनी-वृन्द-वन्दितः ॥१६३॥
९६७) चतु:षष्टयर्णनिर्णेता---चौसष्ट वर्णांचा निर्मय करणारा.
९६८) चतु:षष्टिकलानिधि---वात्स्यायन कामसूत्रांच्या आधारे ६४ कलांचे वर्गीकरण असे - वाङमयात्मक क्ला - वाचन व पठन - शब्दकोशविद्या व पद्यरचना - गूढकाव्यज्ञान-समस्यापूरी-न पाहिलेल्या वस्तू व अक्षरे ओळखणे - सांकेतिकभाषाज्ञान -अनेकभाषाज्ञान - कूटप्रश्न सोडवणे - तोंडी कूटप्रश्र सोडविणे - नकला करणे - गृह्यकला - शिवणकला - धनुष्यबाण वगैरे करणे - शय्या तयार करणे. पाकशास्त्रकला - विविध भोजनप्रकार - विविधपाकरचना - विविध पेये तयार करणे. स्नानवेषभूषा वगैरे कला - चंदनाची उटी - अलंकार घालणे - सुगंधी द्रव्ये तयार करणे - फुलांचे दागिने - पुष्पमाला बनविणे - दात, वस्त्रे रंगविणे-केशरचना - शिरोवेष्टनप्रकार - वस्त्रांवर कशिदा करणे - हस्तव्यवसायकला - नकाशा काढणे - चित्रकला - विविध दृश्ये दाखविणे - मूर्तिकला - लाकडावरील खोदकाम - रांगोळ्या - पुष्पशय्या तयार करणे - दोर्‍याची कृत्रिम फुले तयार करणे - फुलांच्या गाडया तयार करणे - करमणुकीच्या कला - कारंजे तयार करणे - जादुगिरि - तर्ककर्म - कोंबडे वगैरेंची लढत लावणे - पोपटांना शिकविणे - विविधरीतींनी एकच गोष्ट करणे - हातचलाखी - विविध खेळ - वशीकरणविद्या - विविध वेष धारण करणे - कुचुमाराने शिकवलेली जादू करणे.
शास्त्रीय कला - सोने वगैरेत हिरे बसविणे - गृहशिल्प - सोने वगैरेची परीक्षा - विविध धातूंचे ज्ञान - रत्ने रंगविणे - खाणी कोठे आहेत ते ओळखणे - बागबगीचा - धातूवरील कोरीव काम - मणी, रन्ते वगैरेंना भोके पाडणे.
संगीत कला - गायन - वादन - जलतरंग - शरीर गोंदणे
शारीरिक व्यायाम कला - मुलांचे खेळ - विविध व्यायामांचे ज्ञान - नृत्य आणि युद्धकलांचे ज्ञान.
नाटयकला - अभिनय
शिष्टाचार कला - विविध शिष्टाचारांचे ज्ञान.
(थोडयाफार फरकाने शिवतत्त्वरत्नाकर, भारत शूद्रकमलाकर ग्रंथात ही ६४ कलांचा नामनिर्देश आढळतो.)
९६९) चतु:षष्टिमहासिद्धयोगिनीवृन्दवन्दित---महासिद्ध आणि योगिनी समूहांकडून नन्दिला जाणारा. (वृन्द=समूह, समुदाय) ६४ मिथुने म्हणजे सशक्तिक देवता. ती मिथुने अशी-ब्राह्मी-नारायणी-माहेश्वरी-चामुण्डा-कौमारी-अपराजिता-वाराही-नारसिंही यांनी होणारी ८. असिताङ्ग-रुरू इत्यादी भैरवांचे आठा-आठाचे ४ गट (नाम ९५६ पाहा) यांनी होणारी ३२. मङ्गला-पिङ्गला-धन्या-भ्रामरी-भद्रिका-उल्का-सिद्धा-सङ्कटा यांनी होणारी, ८.अक्षोभ्य-वामदेव-घोर-सदाशिव-पंचवक्त्र यांनी होणारी १०.रमा-शची-रोहिणी-स्वाहा-प्रभा-भद्रकाली यांनी होणारी ६.अशी सर्व मिळून ६४ योगिनी - गजानना-सिंहमुखी-गृध्रास्या-काकतुंडिका-उष्ट्रग्रीवा-हयग्रीवा-वाराही-शरभानना-उलूकिका-शिवारावा-मयूरी-विकटानना-अष्टवक्त्रा-कोटराक्षी-कुब्जा-विकटलोचना-शुष्कोदरी-ललज्जिह्वा-स्वदृष्टा-वानरानना-रुक्षाक्षी-केकराक्षी-ब्रह्मतुण्डा-सुराप्रिया-कपालहस्ता-रक्ताक्षी-शुकी-सेनी-कपोतिका-पाशहस्ता-दण्डहस्ता-प्रचण्डा-चण्डविक्रमा-शिशुघ्नी-पापहन्त्री-काली-रुधिरा-पापिनी-वसाधया-विद्युत्प्रभा-बलाकास्या-मार्जारी-गर्भभक्षा-शवहस्ता-अन्वमालिका-स्थूलकेशी-बृहत्कुक्षी-सर्पास्या-प्रेतवाहना-दन्दशूककरा-क्रौञ्ची-वसानना-व्यातास्या-धूमनिश्वासा-योमैकचा-रणोर्ध्वदशा-तापनी-शोषणदृष्टी-कोटरी-स्थूलनासिका-कटपूतना-अट्टाट्टहास्या-कामाक्षी-मृगाक्षी, (भागवत) यांचा संबंध श्रीचक्रातील दोन वा तीन रेखा ज्या बिन्दूत मिळतात त्या बिंदूंच्या संख्येशी आहे. मध्यस्थ बिंदूच्या ठिकाणी गणेश नादरूपाने स्थित असून हे सर्व त्याला वंदन करतात.
अष्टषष्टिमहातीर्थक्षेत्र-भैरवभावन: ।
चतुर्नवतिमन्त्रात्मा षण्णवति-अधिक-प्रभु: ॥१६४॥
९७०) अष्टषष्टिमहातीर्थक्षेत्रभैरवभावन---शिवाच्या अडुसष्ट महातीर्थ क्षेत्री असणार्‍या भैरवांना पूज्य असणारा. त्यांच्यात शिवभावना किंवा त्यांना उत्पन्न करणारा. ६४ भैरव - असिताङ्ग-विशालाक्ष-मार्तण्ड-मोदकप्रिय-स्वच्छन्द-विघ्नसंतुष्ट-खेचर-सचराचर-रुरू-क्रोडदंष्ट्र-जटाधर-विश्वरूप-विरूपाक्ष-नानारूपधर-पर(महाकाय)-वज्रहस्त-चण्ड-प्रलयान्तक-भूमिकम्प-नीलकण्ठ-विष्णू-कुलपालक-मुण्डपालक-कायपाण्डक-क्रोध-पिङ्गलेक्षण-अभ्ररूप-धारापाल-कुटिल-मन्त्रनायक-रुद्र-पितामह-उन्मत्तबटुकनायक-शङ्कर-भूतवेताल-त्रिनेत्र-त्रिपुरान्तक-वरद-पर्वतवास-शुभ्रवर्ण-कापाल-शशिभूषण-हस्तिचर्माम्बरधर-योगीश-ब्रह्मराक्षस-सर्वज्ञ-सर्वदेवेश-सर्वंगतहृदिस्थित-भीषण-भयहर-सर्वज्ञ-कालाग्नी-महारौद्र-दक्षिणमुखर-अस्थिर-संहार-अतिरिक्ताङ्ग-प्रियङ्कर-घोरनाद-विशालाक्ष-योगीश-कालाग्नी-दशसंज्ञित-क्षेत्रभैरव (स्कन्दपुराण-काशीखण्ड अध्याय)
९७१) चतुर्नवतिमन्त्रात्मा---३८ कलामन्त्र + ५० मातृकाकलामन्त्र + हंस, शुचि, प्रतिद्‌विष्णू, विष्णुर्योनी आणि त्र्यंबक आणि तद्‌विष्णो: असे सहा. विष्णुमूलविद्या मन्त्र मिळून चौर्‍याण्णव मूलमन्त्रस्वरूप.
९७२) षण्णवत्यधिकप्रभु---तन्त्रराजतन्त्रात श्रीचक्राच्या शहाण्णव देवता सांगितल्या आहेत. त्या देवता गणेशसंयोगाने अधिक होतात म्हणून त्यांचा ईश. शहाण्णवाहून अधिक चक्रदेवता होतात. त्या सर्व देवतांचा अधिपती.
शतानन्द: शतधृति: शतपत्र-आयत-ईक्षण: ।
शत-अनीक: शतमख: शतधारा-वरआयुध: ॥१६५॥
९७३) शतानन्द---मानुष आनन्दापेक्षा शतगुणोत्तर वाढत जाणारे ब्रह्मानन्दापर्यंतचे आनन्द तैत्तिरीय उपनिषदात वर्णिलेले आहेत ते असे - मानुषानन्द गन्धर्वानन्द-चिरलोकानन्द-देवानन्द-कर्मदेवानन्द-आजानजानानन्द-इन्द्रानन्द-बृहस्पत्यानन्द-प्रजापत्यानन्द-ब्रह्मानन्द हे सर्व आनंद गणेशस्वरूप आहेत.
९७४) शतधृति---अनन्त (शेकडो) ब्रह्माण्डांना धारण करणारा.
९७५) शतपत्रायतेक्षण---शतपत्र म्हणजे कमळ, आयत म्हणजे मोठे, दीर्घ, ईक्षण म्हणजे डोळे, कमळाप्रमाणे प्रफुल्लित डोळे असणारा.
९७६) शतानीक---अनीक म्हणजे सैन्य. पुष्कळ सैन्यबल असणारा.
९७७) शतमख---मख म्हणजे यज्ञ, शेकडो यज्ञांचे अनुष्ठान करणारा.
९७८) शतधारावरायुध---तीक्ष्ण धार असलेल्या शेकडो वज्रांपेक्षाही उत्तम (वर) आयुधे धारण करणारा.
पञ्चाशत्‌-अक्षरक्षेणी पञ्चाशत्‌-रुद्रविग्रह: ॥१६१॥
९६०) नमदेकोनपञ्चाशन्मरुद्‌वर्गनिरर्गल---(एकोनपञ्चाशत्‌ =४९) (निरर्गल = अप्रतिहत) अप्रतिहत (कोणताही अडथळा नसलेली) गती असणार्‍या एकोणपन्नास मरुत्‌गणांकडून नमस्कार केला जाणारा. एकोणपन्नास मरुत्‌ संज्ञक देवता पुढीलप्रमाणे - प्राण-अपान-व्यान-उदान-समान-नाग-कृकल-कूर्म-देवदत्त-धनंजय-प्रवह-विवह-शंभू-संवह-परिवह-उद्वह-आवह-शंकू-काल-प्रावह-शास-अनिल-अनल-प्रतिभ-कुमुद-कांत-शिबी-श्वेत-रक्त-कृष्ण-जित-अजित-झंझाद्योत-क्रतू-सिद्ध-पिंग-शुची-सौम्य-काम्य-मारूत-हनू-कंपन-मंडूक-भीम-कपी-संवर्तक-जड-अतिजड-संतत. (श्रीतत्त्वनिधी)
९६१) पञ्चाशदक्षरश्रेणी---(पंचाशत्‌ =५०) पन्नास अक्षर-मालास्वरूप १६ स्वर आणि क-च-ट-त-प-य-श वर्ग व ळ अशा ५० अक्षरांच्या श्रेणी (१६ खडय़ा) स्वरूप.
९६२) पञ्चाशद्रुद्रविग्रह---श्रीकण्ठादी पन्नास रुद्र (शिव) रूप. ५० रुद्रविग्रहांची नावे पुढीलप्रमाणे - श्रीकण्ठ-अनन्त-सूक्ष्म-त्रिमूर्ती-अमरेश्वर-अधीश-भारभूती-अतिथीश-स्थाणुक-हर-झिण्टीश-भौतिक-सद्योजात-अनुग्रहेश्वर-अक्रूर-महासेन-क्रोधीश-चण्डीश-पञ्चान्तक-शिव-उत्तम-एकरुद्र-कूर्मैकनेत्राह्व-चतुरानन-अजेय-शर्व-सोमेश-लाङ्गलिदारूक-अर्धनारीश्वर-उमाकान्त-आषाढी-दण्डी-स्युरद्री-मीन-मेष-लोहित-शिखी-छगलण्ड-द्वरण्डेश-महाकाल-सवाली-भुजङ्गेश-पिनाकीश-खडगीश-बक-श्वेत-भृगू-ईशा-नकुलिशिव आणि संवर्तक (शारदातिलक पटल-२)
पञ्चाशत्‌-विष्णुशक्ति-ईश: पञ्चाशत्‌-मातृका-आलय: ।
द्विपञ्चाशत्‌-वपु:-श्रेणी त्रिषष्टि-अक्षर-संश्रय: ॥१६२॥
९६३) पञ्चाशद्विष्णुशक्तीश---केशवादी विष्णुरूपे व कीर्ती आदी शक्ती पन्नास आहेत. त्या सर्वांचा स्वामी. ईश्वर. ५० विष्णुशक्ती पुढीलप्रमाणे - कीर्ती-कान्ती-तुष्टी-पुष्टी-धृती-क्षान्ती-क्रिया-दया-मेधा-सहर्षा-श्रद्धा-लज्जा-लक्ष्मी-सरस्वती-प्रीती-रती-जया-दुर्गा-प्रभा-सत्या-चण्ड-वाणी-विलासिनी-विजया-विरजा-विश्वा-विनदा-सुनदा-स्मृती-ऋद्धी-समृद्धी-शुद्धी-भक्ती-बुद्धी-स्मृती-क्षमा-रमोमा-क्लेदिनी-क्लिन्ना-वसुधा-वसुदापरा-परा-परायणी-सूक्ष्मा-सन्ध्या-प्रज्ञा-प्रभा-निशा-अमोघा-विद्युता (शारदातिलक).
९६४) पञ्चाशन्‌मातृकालय---५० मातृकावर्णांचे आलय अथवा लयस्थान. नादस्वरूप.
अ, आ, इ, ई, उ, ऊ, ऋ, लृ, ए, ऐ, ओ, औ, अं अ:,
क्‌, ख, ग्‌, घ्‌, ङ, च्‌, छ्‌, ज्‌, झ्‌, ञ्‌, ट्‌, ठ्‌, ड, ढ, ण्‌,
त्‌, थ्‌, द्‌, ध्‌, न्‌. प्‌, फ्‌, ब्‌, भ्‌, म्‌,
य्‌, र्‌, ल्‌, व्‌, श्‌, ष्‌, स्‌, ह्‌, क्ष्‌, ज्ञ्‌, अ ते ज्ञ या ५० वर्णांचे स्थान.
९६५) द्विपञ्चाशद्‌वपु:श्रेणी---लिङ्ग पुराणात वर्णन केलेल्या पञ्चपर्व अविद्यारूप पाशांनी (नाम क्र. ५४५पाहा) बद्ध केले जाणारे बावन्न शरीरधारीस्वरूपी.
९६६) त्रिषष्टयक्षरसंश्रय---अक्षरवर्णांची संख्या त्रेसष्ट अथवा चौसष्ट मानली जाते. यात २१ वर्ण स्वर + २५ स्पर्शवर्ण + ८ यादिवर्ण + ४ यमवर्ण + २ अनुस्वार व विसर्ग, २ पराश्रितवर्ण आणि दुःस्पृष्ट ‘ल’ कार असे ६३ वर्ण अधिक प्लुतलकार = ६४. (अशा त्रेसष्ट अक्षरांचा आधार.)
चतु:षष्टि-अर्ण-निर्णेता चतु:षष्टि-कलानिधि: ।
चतु:षष्टि-महासिद्ध-योगिनी-वृन्द-वन्दितः ॥१६३॥
९६७) चतु:षष्टयर्णनिर्णेता---चौसष्ट वर्णांचा निर्मय करणारा.
९६८) चतु:षष्टिकलानिधि---वात्स्यायन कामसूत्रांच्या आधारे ६४ कलांचे वर्गीकरण असे - वाङमयात्मक क्ला - वाचन व पठन - शब्दकोशविद्या व पद्यरचना - गूढकाव्यज्ञान-समस्यापूरी-न पाहिलेल्या वस्तू व अक्षरे ओळखणे - सांकेतिकभाषाज्ञान -अनेकभाषाज्ञान - कूटप्रश्न सोडवणे - तोंडी कूटप्रश्र सोडविणे - नकला करणे - गृह्यकला - शिवणकला - धनुष्यबाण वगैरे करणे - शय्या तयार करणे. पाकशास्त्रकला - विविध भोजनप्रकार - विविधपाकरचना - विविध पेये तयार करणे. स्नानवेषभूषा वगैरे कला - चंदनाची उटी - अलंकार घालणे - सुगंधी द्रव्ये तयार करणे - फुलांचे दागिने - पुष्पमाला बनविणे - दात, वस्त्रे रंगविणे-केशरचना - शिरोवेष्टनप्रकार - वस्त्रांवर कशिदा करणे - हस्तव्यवसायकला - नकाशा काढणे - चित्रकला - विविध दृश्ये दाखविणे - मूर्तिकला - लाकडावरील खोदकाम - रांगोळ्या - पुष्पशय्या तयार करणे - दोर्‍याची कृत्रिम फुले तयार करणे - फुलांच्या गाडया तयार करणे - करमणुकीच्या कला - कारंजे तयार करणे - जादुगिरि - तर्ककर्म - कोंबडे वगैरेंची लढत लावणे - पोपटांना शिकविणे - विविधरीतींनी एकच गोष्ट करणे - हातचलाखी - विविध खेळ - वशीकरणविद्या - विविध वेष धारण करणे - कुचुमाराने शिकवलेली जादू करणे.
शास्त्रीय कला - सोने वगैरेत हिरे बसविणे - गृहशिल्प - सोने वगैरेची परीक्षा - विविध धातूंचे ज्ञान - रत्ने रंगविणे - खाणी कोठे आहेत ते ओळखणे - बागबगीचा - धातूवरील कोरीव काम - मणी, रन्ते वगैरेंना भोके पाडणे.
संगीत कला - गायन - वादन - जलतरंग - शरीर गोंदणे
शारीरिक व्यायाम कला - मुलांचे खेळ - विविध व्यायामांचे ज्ञान - नृत्य आणि युद्धकलांचे ज्ञान.
नाटयकला - अभिनय
शिष्टाचार कला - विविध शिष्टाचारांचे ज्ञान.
(थोडयाफार फरकाने शिवतत्त्वरत्नाकर, भारत शूद्रकमलाकर ग्रंथात ही ६४ कलांचा नामनिर्देश आढळतो.)
९६९) चतु:षष्टिमहासिद्धयोगिनीवृन्दवन्दित---महासिद्ध आणि योगिनी समूहांकडून नन्दिला जाणारा. (वृन्द=समूह, समुदाय) ६४ मिथुने म्हणजे सशक्तिक देवता. ती मिथुने अशी-ब्राह्मी-नारायणी-माहेश्वरी-चामुण्डा-कौमारी-अपराजिता-वाराही-नारसिंही यांनी होणारी ८. असिताङ्ग-रुरू इत्यादी भैरवांचे आठा-आठाचे ४ गट (नाम ९५६ पाहा) यांनी होणारी ३२. मङ्गला-पिङ्गला-धन्या-भ्रामरी-भद्रिका-उल्का-सिद्धा-सङ्कटा यांनी होणारी, ८.अक्षोभ्य-वामदेव-घोर-सदाशिव-पंचवक्त्र यांनी होणारी १०.रमा-शची-रोहिणी-स्वाहा-प्रभा-भद्रकाली यांनी होणारी ६.अशी सर्व मिळून ६४ योगिनी - गजानना-सिंहमुखी-गृध्रास्या-काकतुंडिका-उष्ट्रग्रीवा-हयग्रीवा-वाराही-शरभानना-उलूकिका-शिवारावा-मयूरी-विकटानना-अष्टवक्त्रा-कोटराक्षी-कुब्जा-विकटलोचना-शुष्कोदरी-ललज्जिह्वा-स्वदृष्टा-वानरानना-रुक्षाक्षी-केकराक्षी-ब्रह्मतुण्डा-सुराप्रिया-कपालहस्ता-रक्ताक्षी-शुकी-सेनी-कपोतिका-पाशहस्ता-दण्डहस्ता-प्रचण्डा-चण्डविक्रमा-शिशुघ्नी-पापहन्त्री-काली-रुधिरा-पापिनी-वसाधया-विद्युत्प्रभा-बलाकास्या-मार्जारी-गर्भभक्षा-शवहस्ता-अन्वमालिका-स्थूलकेशी-बृहत्कुक्षी-सर्पास्या-प्रेतवाहना-दन्दशूककरा-क्रौञ्ची-वसानना-व्यातास्या-धूमनिश्वासा-योमैकचा-रणोर्ध्वदशा-तापनी-शोषणदृष्टी-कोटरी-स्थूलनासिका-कटपूतना-अट्टाट्टहास्या-कामाक्षी-मृगाक्षी, (भागवत) यांचा संबंध श्रीचक्रातील दोन वा तीन रेखा ज्या बिन्दूत मिळतात त्या बिंदूंच्या संख्येशी आहे. मध्यस्थ बिंदूच्या ठिकाणी गणेश नादरूपाने स्थित असून हे सर्व त्याला वंदन करतात.
अष्टषष्टिमहातीर्थक्षेत्र-भैरवभावन: ।
चतुर्नवतिमन्त्रात्मा षण्णवति-अधिक-प्रभु: ॥१६४॥
९७०) अष्टषष्टिमहातीर्थक्षेत्रभैरवभावन---शिवाच्या अडुसष्ट महातीर्थ क्षेत्री असणार्‍या भैरवांना पूज्य असणारा. त्यांच्यात शिवभावना किंवा त्यांना उत्पन्न करणारा. ६४ भैरव - असिताङ्ग-विशालाक्ष-मार्तण्ड-मोदकप्रिय-स्वच्छन्द-विघ्नसंतुष्ट-खेचर-सचराचर-रुरू-क्रोडदंष्ट्र-जटाधर-विश्वरूप-विरूपाक्ष-नानारूपधर-पर(महाकाय)-वज्रहस्त-चण्ड-प्रलयान्तक-भूमिकम्प-नीलकण्ठ-विष्णू-कुलपालक-मुण्डपालक-कायपाण्डक-क्रोध-पिङ्गलेक्षण-अभ्ररूप-धारापाल-कुटिल-मन्त्रनायक-रुद्र-पितामह-उन्मत्तबटुकनायक-शङ्कर-भूतवेताल-त्रिनेत्र-त्रिपुरान्तक-वरद-पर्वतवास-शुभ्रवर्ण-कापाल-शशिभूषण-हस्तिचर्माम्बरधर-योगीश-ब्रह्मराक्षस-सर्वज्ञ-सर्वदेवेश-सर्वंगतहृदिस्थित-भीषण-भयहर-सर्वज्ञ-कालाग्नी-महारौद्र-दक्षिणमुखर-अस्थिर-संहार-अतिरिक्ताङ्ग-प्रियङ्कर-घोरनाद-विशालाक्ष-योगीश-कालाग्नी-दशसंज्ञित-क्षेत्रभैरव (स्कन्दपुराण-काशीखण्ड अध्याय)
९७१) चतुर्नवतिमन्त्रात्मा---३८ कलामन्त्र + ५० मातृकाकलामन्त्र + हंस, शुचि, प्रतिद्‌विष्णू, विष्णुर्योनी आणि त्र्यंबक आणि तद्‌विष्णो: असे सहा. विष्णुमूलविद्या मन्त्र मिळून चौर्‍याण्णव मूलमन्त्रस्वरूप.
९७२) षण्णवत्यधिकप्रभु---तन्त्रराजतन्त्रात श्रीचक्राच्या शहाण्णव देवता सांगितल्या आहेत. त्या देवता गणेशसंयोगाने अधिक होतात म्हणून त्यांचा ईश. शहाण्णवाहून अधिक चक्रदेवता होतात. त्या सर्व देवतांचा अधिपती.
शतानन्द: शतधृति: शतपत्र-आयत-ईक्षण: ।
शत-अनीक: शतमख: शतधारा-वरआयुध: ॥१६५॥
९७३) शतानन्द---मानुष आनन्दापेक्षा शतगुणोत्तर वाढत जाणारे ब्रह्मानन्दापर्यंतचे आनन्द तैत्तिरीय उपनिषदात वर्णिलेले आहेत ते असे - मानुषानन्द गन्धर्वानन्द-चिरलोकानन्द-देवानन्द-कर्मदेवानन्द-आजानजानानन्द-इन्द्रानन्द-बृहस्पत्यानन्द-प्रजापत्यानन्द-ब्रह्मानन्द हे सर्व आनंद गणेशस्वरूप आहेत.
९७४) शतधृति---अनन्त (शेकडो) ब्रह्माण्डांना धारण करणारा.
९७५) शतपत्रायतेक्षण---शतपत्र म्हणजे कमळ, आयत म्हणजे मोठे, दीर्घ, ईक्षण म्हणजे डोळे, कमळाप्रमाणे प्रफुल्लित डोळे असणारा.
९७६) शतानीक---अनीक म्हणजे सैन्य. पुष्कळ सैन्यबल असणारा.
९७७) शतमख---मख म्हणजे यज्ञ, शेकडो यज्ञांचे अनुष्ठान करणारा.
९७८) शतधारावरायुध---तीक्ष्ण धार असलेल्या शेकडो वज्रांपेक्षाही उत्तम (वर) आयुधे धारण करणारा.