जातककथासंग्रह भाग १ ला 123
९२. गोड बोलण्यानें कुरूप प्राणी देखील प्रिय होत असतो.
(सुजातजातक नं. २६९)
एकदां आमचा बोधिसत्त्व वाराणसीचा राजा होऊन धर्मन्यायानें राज्य करीत असे. परंतु त्याची आई इतकी तापट असे कीं, ती ज्याच्या त्याच्यावर संतापून शिव्याशाप देत असे. दुसरा एखादा असता तर राजानें त्याचा ताबडतोब निषेध केला असता. परंतु आपल्या आईचा निषेध करणें कठीण काम होतें. एखादें वेळेस तिला असें वाटावयाचें कीं, मुलगा राज्यमदानें धुंद होऊन मातृभक्तीला आंचवला आहे ! परंतु एके दिवशीं त्याला आईला उपदेश करण्याची एक उत्तम संधी सांपडली. तो व त्याची आई उद्यानांत फिरत असतां कीकी नांवाचा सुंदर पण कर्कश पक्षी मोठ्यानें ओरडला. तेव्हां राजमाता म्हणाली, ''काय घाणेरडा पक्षी ! यानें माझ्या कानठळ्या बसवून टाकिल्या ? द्या याला येथून हाकून.''
राणीच्या तोंडांतून हे शब्द खालीं पडले न पडले तोंच जवळच्या नोकरांनीं त्या पक्षाला दगड मारून तेथून घालवून दिलें. पुढें दुसर्‍या एका आंब्याच्या झाडावर बसून एक कोकिळा सुस्वर गायन करीत होती. तें ऐकून राणीचें चित्त अत्यंत प्रसन्न झालें, आणि ती आपल्या मुलाला म्हणाली, ''कायरे, हा पक्षी तुला आवडतो कीं नाहीं.''
राजा म्हणाला, ''आईग, हा पक्षी जरी कुरूप आहे. तरी त्याच्या शब्दांत माधुर्य असल्यामुळें तो सर्वांना आवडतो. परंतु मघाशीं आपण पाहिलेला पक्षी सुंदर होता खरा पण त्याच्या कठोर शब्दामुळें तो आम्हाला आवडला नाहीं. यावरून आम्हीं माणसांनीं एक गोष्ट शिकण्यासारखी, ती ही कीं, मधुर भाषणानें आपण कुरूप असलों, तरी इतरांस प्रिय होतों; आणि कुरूप भाषणानें सुरूप असलों तरी अप्रिय होतों. विशेषतः आमच्या सारख्या राजकुलांतील माणसानें गोड बोलण्याची खबरदारी घेतली पाहिजे. सामान्य माणसानें कटुशब्द वापरले तर त्याचे मित्र त्याला तेव्हांच ताळ्यावर आणूं शकतात. परंतु राजकुलांतील माणसांना सर्व जण भीत असल्यामुळें त्यांचे अवगुण दाखवूंन देऊं शकत नाहींत, आणि या योगें आमच्या सारख्याच्या अंगीं एखादा दुर्गुण शिरला म्हणजे तो अप्रतिहतपणें सारखा वाढत जातो. म्हणूनच आमचे दुर्गुण दुसरा दाखवून देईल याची वाट न पहातां ते आपल्या आपण शोधून काढून सुधारले पाहिजेत.''
त्या दिवसापासून राणीनें संतापण्याचें हळु हळु कमी करून कांहीं काळानें ती खोड अजीबात सोडून दिली.
(सुजातजातक नं. २६९)
एकदां आमचा बोधिसत्त्व वाराणसीचा राजा होऊन धर्मन्यायानें राज्य करीत असे. परंतु त्याची आई इतकी तापट असे कीं, ती ज्याच्या त्याच्यावर संतापून शिव्याशाप देत असे. दुसरा एखादा असता तर राजानें त्याचा ताबडतोब निषेध केला असता. परंतु आपल्या आईचा निषेध करणें कठीण काम होतें. एखादें वेळेस तिला असें वाटावयाचें कीं, मुलगा राज्यमदानें धुंद होऊन मातृभक्तीला आंचवला आहे ! परंतु एके दिवशीं त्याला आईला उपदेश करण्याची एक उत्तम संधी सांपडली. तो व त्याची आई उद्यानांत फिरत असतां कीकी नांवाचा सुंदर पण कर्कश पक्षी मोठ्यानें ओरडला. तेव्हां राजमाता म्हणाली, ''काय घाणेरडा पक्षी ! यानें माझ्या कानठळ्या बसवून टाकिल्या ? द्या याला येथून हाकून.''
राणीच्या तोंडांतून हे शब्द खालीं पडले न पडले तोंच जवळच्या नोकरांनीं त्या पक्षाला दगड मारून तेथून घालवून दिलें. पुढें दुसर्‍या एका आंब्याच्या झाडावर बसून एक कोकिळा सुस्वर गायन करीत होती. तें ऐकून राणीचें चित्त अत्यंत प्रसन्न झालें, आणि ती आपल्या मुलाला म्हणाली, ''कायरे, हा पक्षी तुला आवडतो कीं नाहीं.''
राजा म्हणाला, ''आईग, हा पक्षी जरी कुरूप आहे. तरी त्याच्या शब्दांत माधुर्य असल्यामुळें तो सर्वांना आवडतो. परंतु मघाशीं आपण पाहिलेला पक्षी सुंदर होता खरा पण त्याच्या कठोर शब्दामुळें तो आम्हाला आवडला नाहीं. यावरून आम्हीं माणसांनीं एक गोष्ट शिकण्यासारखी, ती ही कीं, मधुर भाषणानें आपण कुरूप असलों, तरी इतरांस प्रिय होतों; आणि कुरूप भाषणानें सुरूप असलों तरी अप्रिय होतों. विशेषतः आमच्या सारख्या राजकुलांतील माणसानें गोड बोलण्याची खबरदारी घेतली पाहिजे. सामान्य माणसानें कटुशब्द वापरले तर त्याचे मित्र त्याला तेव्हांच ताळ्यावर आणूं शकतात. परंतु राजकुलांतील माणसांना सर्व जण भीत असल्यामुळें त्यांचे अवगुण दाखवूंन देऊं शकत नाहींत, आणि या योगें आमच्या सारख्याच्या अंगीं एखादा दुर्गुण शिरला म्हणजे तो अप्रतिहतपणें सारखा वाढत जातो. म्हणूनच आमचे दुर्गुण दुसरा दाखवून देईल याची वाट न पहातां ते आपल्या आपण शोधून काढून सुधारले पाहिजेत.''
त्या दिवसापासून राणीनें संतापण्याचें हळु हळु कमी करून कांहीं काळानें ती खोड अजीबात सोडून दिली.