अध्याय १६

श्रीगणेशाय नमः

श्रीसरवत्यै नमः ॥ जयजयाजी दिगंबरा ॥ आद्यनामें विश्वंभरा ॥ वर्णिता तुझिया गुणसंभारा ॥ मति अपूर्व होतसे ॥१॥

वर्णिता तुझिया गुणसंपत्ती ॥ वेदभांडारे अपूर्व होती ॥ सहस्त्रफणी वाहतां मार्थी ॥ शीण वाचे दावीतसे ॥२॥

पंचाननाऐसे धेंडे ॥ परी दो अक्षरीं झाले धडे ॥ सरस्वतीचें शिणोनि तोंड ॥ करी सांड विलापाची ॥३॥

आठभार उदभिज देही ॥ कमळपत्रांते पुरे मही ॥ सप्ताब्धींची अपूर्व शायी ॥ तव गुणसाररसज्ञ ॥४॥

ऐसा सर्वगुणज्ञ पुरुष ॥ येवोनि बैसला अबद्भमतीस ॥ भक्तिसार ग्रंथ सुधारस ॥ स्वयें निर्मिला आपणचि ॥५॥

तरी मागिले अध्यायीं सकळ कथन ॥ कानिफा आणि वायुनंदन ॥ युद्धसमयीं ऐक्य होऊन ॥ सुखसागरा मिळाले ॥६॥

यावरी कानिफा स्त्रीदेशांत ॥ गेले श्रीगडमुंडगांवांत ॥ तेथें भेटोनि मच्छिंद्रातें ॥ आतिथ्यातें भोगिलें ॥७॥

भोगिलें परी कैसे रीतीं ॥ तेंचि ऐका येथूनि श्रोतीं ॥ मच्छिंद्राचे काम चित्तीं ॥ एक अर्थी उदेला ॥८॥

कीं कानिफा जाईल स्वदेशांत ॥ श्रीगोरक्षका करील श्रुत ॥ मग तो धांवोनि येईल येथ ॥ नेईल मातें येथुनी ॥९॥

तरी गोरक्ष मम शिष्य आहे ॥ ऐसे यासी श्रुत करुं नये ॥ अनेक योजूनि उपाय ॥ येथें राहता करावा ॥१०॥

ऐसी युक्ती रचूनि चित्तीं ॥ करावें म्हणे आतिथ्य बहू रीतीं ॥ म्हणोनि बोलावूनि बहुत युक्तीं ॥ सकळां मच्छिंद्र सांगतसे ॥११॥

याउपरी आणिक योजना करीत ॥ कीं विषयीं गोंवावा कानिफानाथ ॥ मग हा कदा देशांत ॥ जाणार नाहीं सर्वस्वें ॥१२॥

चंद्राननी मृगांकवदनी ॥ पाठवीतसे शिबिरालागुनी ॥ परी तो नातळे कामवासनीं ॥ इंद्रियदमनी महाराज ॥१३॥

म्हणाल तरी त्या कैशा युवती ॥ प्रत्यक्ष कामाच्या मूर्ती ॥ जयांचे नेत्रकटाक्षें होती ॥ वेडेपिसे देवादि ॥१४॥

जयेचें पाहतां मुखमंडण ॥ तपी सांडिती तपाकारणें ॥ येवोनि मुंगी लुंगी होवोन ॥ मागें भ्रमती जपी तपी ॥१५॥

जयेचे अधर पोंवळ्यांपरी दिसती ॥ दर्शन दाळिंबबीज गोमटी ॥ गौरवर्ण पिकाघाटी ॥ ग्रीवा दर्शवी बाहेर ॥१६॥

कीं अनंत चंद्राचा प्रकाश जैसा ॥ कीं उडुगणपतीचा द्वितीय ठसा ॥ जयांच्या नखाकृतिलेखा ॥ चंद्रकोरी मिरवल्या ॥१७॥

असो ऐसे स्त्रियांचे वर्ण ॥ कीं भानुचि पावला उदयमान ॥ ऐसिया स्त्रिया पाठवोनि स्थान ॥ चेतविती कामासी ॥१८॥

परी तो नातळे महाराज ॥ हा वृत्तांत मछिंद्रा कळला सहज ॥ मग म्हणे शिष्यकटकाचा समाज ॥ कामासनीं गोवावा ॥१९॥

ऐसाहो यत्न करुनि पाहतां ॥ कामिनींचा श्रम झाला वृथा ॥ शिष्यकटकही येईना हाता ॥ उपाय कांहीं चालेना ॥२०॥

असो ऐसे छळणांत ॥ एक मास राहिले तेथ ॥ परी कोपें देव होतां उदित ॥ सहजस्थितीं लोटले ॥२१॥

असो लोटल्या एक मास ॥ मग पाचारुनि मच्छिंद्रास ॥ म्हणती आज्ञा द्यावी आम्हांस ॥ स्वदेशासी जावया ॥२२॥

मग अवश्य म्हणोनि मच्छिंद्रनाथ ॥ नानासंपत्ती द्रव्य ओपीत ॥ गज वाजी उष्ट्र अमित ॥ द्रव्य बहुत दिधले ॥२३॥

शिबिरें कनाथा पडप थोर ॥ तंबू राहुट्या पृथगाकार ॥ शिबिका मुक्तझालरा छत्र ॥ वस्त्राभरणी भरियेले ॥२४॥

ऐसी ओपूनी अपार संपत्ती ॥ बोळवीतसे मच्छिंद्रजती ॥ एक कोस बोळवोनि नमिती ॥ परस्परांसी आदरें ॥२५॥

ऐसें बोळवोनि कटकभार ॥ स्वस्थाना आला नाथ मच्छिंद्र ॥ येरीकडे तीर्थवर ॥ करीत आला स्वदेशा ॥२६॥

सहज आले मुक्कामेंमुक्काम ॥ लंघुनि स्त्रीदेश सुगम ॥ पुढें गौडबंगाल स्थान उत्तम ॥ नानाक्षेत्रें हिंडती ॥२७॥

परी जया गावीं जाय नाथ ॥ त्या गावीं लोक करिती आतिथ्य ॥ सर्व पाहूनि भक्तिवंत ॥ उपचारें मिरवती ॥२८॥

इच्छेसम सकळ अर्थ ॥ पूर्ण होऊनि शिष्यसांप्रदायीं होत ॥ म्हणोनि वर्णिती कीर्त ॥ मुखोमुखीं उल्हासें ॥२९॥

मग या गावीचें त्या गांवीं लोक ॥ येऊनि नेती सकळ कटक ॥ दावूनि भाक्तिभाव अलोलिक ॥ बोळविती पुढारा ॥३०॥

ऐसें श्रवण करीत करीत ॥ कीर्तीमागें कीर्ती होत ॥ ती सत्कीर्ती हेळापट्टणांत ॥ प्रविष्ट झाली जगमुखें ॥३१॥

बहुत जनांचे वाचे स्तुती ॥ अहाहा स्वामी ऐसें म्हणती ॥ मग राजांगणी ही कीर्ती ॥ हेलावली सेवकमुखें ॥३२॥

कीर्ति ऐकूनि नृपनाथ ॥ पुढें प्रेरिता झाला दूत ॥ त्याकरवी उत्तम वृत्तांत ॥ मुनिकटकाचा आणविला ॥३३॥

ते सांगती मुनीचा राजयोग ॥ गांवोगांवींहूनि शिबरें सुरंग चांग ॥ धांवताती घेऊनि मागोमाग ॥ स्वामीलागीं राहावया ॥३४॥

पुढें नाथध्वज येऊन ॥ शिबिरें चालती त्यामागून ॥ शिष्यकटकासी मागूनि गमन ॥ कानिफाचे होतसे ॥३५॥

ऐसें मार्गी करितां गमन ॥ तो येरीकडे जगन्नाथाहून ॥ गोरक्ष बंगालदेशात येऊन ॥ गांवोगांव भ्रमतसे ॥३६॥

तो सहजमार्गी करितां गमन ॥ महीप्रवाही तरुव्यक्त विपिन ॥ तया विपिनीं गजकर्ण नंदन ॥ सहजस्थितीं भेटला ॥३७॥

तेणें पाहिलें गोरक्षकासी ॥ गोरक्षें पाहिलें कानिफासी ॥ दृष्टादृष्टी होतां आदेशीं ॥ एकमेकां बोलिले ॥३८॥

करुनि स्थिर शिबिकासन ॥ खालीं उतरला कर्णनंदन ॥ मग भरजरी गालिंचा महीं पसरुन ॥ गोरक्षासी बैसविलें ॥३९॥

आपण बैसें उपसवे नेटीं ॥ बोले कानिफा वाग्वटी ॥ नाथपंथ हा वरदपुटी ॥ कोण गुरु लाहिला ॥४०॥

हें ऐकून गोरक्षनाथ ॥ मच्छिंद्रजन्मापासुनि कथा सांगत ॥ वरदपाणी उदयामित्र ॥ प्रसन्न झाला तयासी ॥४१॥

तरी त्याचा दासानुदास ॥ मी म्हणवितों महापुरुष ॥ परी श्रीगुरु कानिफादेहास ॥ गुरु कोण मिरवला तें सांगा ॥४२॥

ऐसे गोरक्षबोल ऐकून ॥ कानिफा सांगे जालिंदरकथन ॥ जन्मापासूनि वर्तमान ॥ दत्तकृपा आगळी ॥४३॥

ऐसे उभयतांचें भाषण ॥ झालिया मिरवले समाधान ॥ म्हणती योग्य आलें घडून ॥ तुम्ही आम्हां भेटलां ॥४४॥

याउपरी कानिफाचित्तीं ॥ कामना उदेली एका अर्थी ॥ की मच्छिंद्र गुरु गोरक्षाप्रती ॥ दत्तवरदें मिरवला ॥४५॥

तरी दत्तकृपेचें अनुसंधान ॥ कैसें लाधलें विद्यारत्न ॥ कीं कवणरुपीं सहजदर्शन ॥ जगामाजी मिरवती ॥४६॥

तरी याचा शोध करावा ॥ दावूनी आपुल्या गौरवा ॥ ऐसें योजूनि सहज भावा ॥ दृष्टी करी भोंवतालीं ॥४७॥

तों दृष्टीसमोर आम्रवन ॥ पक्क फळी देखिलें सघन ॥ तेंही पाडाचें पक्कपण ॥ शाखा व्यक्त ॥ झोंबल्या आहेत ह्या वृक्षीं ॥४९॥

परी ऐसी फळें सुगम दिसती ॥ तरी भक्षण करावें वाटे चित्तीं ॥ यावरी गोरक्ष बोले युक्तीं ॥ नको नको म्हणतसे ॥५०॥

याउपरी बोले कानिफा वनच ॥ तोडूनि आणवितों शिष्य धाडून ॥ गोरक्ष म्हणे इतुका यत्न ॥ कासयासी करावा ॥५१॥

आतां शिष्य आहेत जवळी ॥ तोडूनि आणावें त्या करकमळीं ॥ शिष्य नसतां कोणे काळीं ॥ मग आपण काय करावें ॥५२॥

तरी आतां स्वतः ऐसे करावें ॥ गुरुप्रसादें प्रताप मिरवावे ॥ फळें तोडूनि विद्येसी गौरवावें ॥ तुष्ट आत्मा करावा ॥ ॥५३॥

ऐसें कानिफा ऐकूनि वचन ॥ जरी तुमचें इच्छितें ऐसें मन ॥ तरी आतांचि आणितों तोडून ॥ पक्कपणीं गुरुकूपें ॥५४॥

मग कवळूनी भस्मचिमुटी ॥ विभक्तास्त्र जपे होटी ॥ त्यावरीं आकर्षण मंत्रपोटीं ॥ प्रेरिता झाला युक्तीनें ॥५५॥

विभक्तास्त्र आकर्षणी ॥ प्रेरितां फेकीं भस्म काननीं ॥ तंव तीं पक्कफळें वृक्षावरुनी ॥ पुढें आलीं सर्वत्र ॥५६॥

मग ते शिष्यकटकासहित ॥ फळें भक्षिती मधुर व्यक्त ॥ भक्षिल्या पूर्ण तृप्त ॥ क्षाळिले हात जीवनानें ॥५७॥

ऐसे झालिया पूर्णप्रकरणीं ॥ गोरक्ष विचारी ऐसें मनीं ॥ म्हणे प्रताप दाविला मजलागुनी ॥ कानिफानें आपुला ॥५८॥

तरी आपण आतां यासी ॥ दावूं विद्या चमत्कारासी ॥ ऐसा विचार करुनि मानसीं ॥ कानिफातें बोलतसे ॥५९॥

म्हणे तुम्ही केला पाहुणचार ॥ तरी उत्तरालागीं उत्तर ॥ आणिक फळें भक्षूनि साचार ॥ चवी रसने मिरवावी ॥६०॥

ऐसें ऐकोनि तयाचें वचद ॥ म्हणे बोललां ते फार उत्तम ॥ तुमच्या शब्दासी करुनि मान ॥ स्वीकारावें तैसेंचि ॥६१॥

मग आकर्षणशक्तीं विभकास्त्र ॥ जल्पोनि नाथ गोरक्ष पवित्र ॥ तों लवंगवनींचीं फळें विचित्र ॥ येऊनि पडलीं पुढारां ॥६२॥

मग तीं फळें खात जेठी ॥ रसनेसी पडो पाहे मिठी ॥ अहा अहा म्हणे शेवटीं ॥ अमृतसरीं दाटले ॥६३॥

मग ती फळें केलिया भक्षण ॥ शुद्धजीवनें हस्त प्रक्षाळून ॥ बैसले आसनीं सुखें येऊन ॥ त्यावरी बोले गोरक्ष तो ॥६४॥

म्हणे खालीं फळें उत्तम राहिलीं ॥ परी जैसीं तैसी करावीं वहिलीं ॥ पुन्हां योजूनि वृक्षडाहळीं ॥ पुढें मार्गा गमावें ॥६५॥

याउपरी कानिफानाथ ॥ ऐसा कोण ब्रह्मयाचा सुत ॥ पुन्हां निर्मोनि मूर्तिमंत ॥ जैसे तैसे करील ॥६६॥

गोरक्ष म्हणे गुरुपुत्र ॥ जो निस्सीमपणीं आहे पवित्र ॥ त्यासी हें करणें अघटित विचित्र ॥ कदाकाळीं नसेचि ॥६७॥

तो दुसरा ब्रह्मा करील उत्पन्न ॥ मग ऐसियाची कथा कोण ॥ जो महीच मस्तकीं करिता धारण ॥ तो पर्वताचे ओझें शिणे कीं ॥६८॥

जो अर्कतेजा निवविणार ॥ तो पावक ठिणगीनें पळे सत्वर ॥ हदयीं सांठवितो सप्तसागर ॥ तो थिल्लरोदके अटकेना ॥६९॥

जो बोलकाजाचे गंभीर चातुरीं ॥ बृहस्पतीतें मागें सारी ॥ तो अजारक्षकाते भिवोनि अंतरीं ॥ मौन वरील कां वाचे ॥७०॥

जो आपुलें प्रतापेंकरुनी ॥ क्षीराब्धी करील गृहवासनी ॥ तो तक्राकरिता सदैव सदनीं ॥ भीक मागेल केउता ॥७१॥

कीं चक्षूचे कृपाकटाक्षे ॥ पाषाण करी परीस जैस्से ॥ तो हेमाकरितां काय प्रत्यक्ष ॥ आराधील धनाढ्या ॥७२॥

जयाचे वचनवाग्वटी ॥ मिरविती सकळ देवांच्या थाटी ॥ तो आपल्या मोक्षासाठीं ॥ आराधीना भूतासी ॥७३॥

तस्मात् ब्रह्मयाची काय कथा ॥ जो अनंतब्रह्मांडें होय निर्मिता ॥ सर्व कर्तव्याचा कर्ता ॥ गुरुकृपेसी मिरवितसे ॥७४॥

नातरी मुळींच प्रौढीं ॥ गुरु मिरवला ज्याच्या कवाडीं ॥ तयाची दैना कोण फेडी ॥ काबाड ओझें वाहे तो ॥७५॥

ऐसें ऐकतां कानिफानाथ ॥ परम क्षोभला खचितार्थ ॥ जैसा पावक आज्यसिंचितार्थ ॥ कवळूं पाहे ब्रह्मांडा ॥७६॥

म्हणे हो हो जाणतों तूतें ॥ आणि तुझिया गुरुसहित ॥ बहुसाधनीं प्रतापवंत ॥ नरकामाजी पचतसे ॥७७॥

वाचे म्हणविती योगीजन ॥ कर्म आचरती नरकपतन ॥ सकळ स्त्रीराष्ट्र वेष्टून ॥ भोग पापांचा ॥७८॥

जितेंद्रियत्व दावावें जनीं ॥ असोनि भोग चिंती मनी ॥ तया भोगवश करोनि ॥ मेनिकानाथ होवोनि ठेला ॥७९॥

तरी ठाऊक गुरु तुझा ॥ किती बोलसी प्राज्ञी ओजा ॥ आतां ब्रह्मयातें करुनि हीन तेजा ॥ ढिसाळ गोष्टी करितोसी ॥८०॥

प्रथम गुरु तुझा काबाडी ॥ तुझी दैना कोण फेडी ॥ आतां सोडोनि सकळ प्रौढी ॥ मार्गालागी क्रमी कां ॥८१॥

ऐसें वचन खडतर बोलणें ॥ गोरक्षकातें होतां श्रवण ॥ मग म्हणे बोलसी आपण ॥ चावटीपणी हे भ्रष्टा ॥८२॥

तुझा गुरु जालिंदरनाथ ॥ प्रतापहीन दीन बहुत ॥ दशवर्षे आजपर्यंत ॥ नरकीं नित्य पचतसे ॥८३॥

परी त्या सामर्थ्य नाहीं झालें ॥ कीं आपण येथूनि जावें वहिलें ॥ नृपसर्पदपें वेष्टिलें ॥ शक्तिहीन झालासे ॥८४॥

हेळापट्टणीं गौडबंगाल देशीं ॥ वस्ताद मिळाला आहे त्यासी ॥ धन्य गोपीचंद प्रतापराशी ॥ लीदगर्तीत पचवीतसे ॥८५॥

तैसा नोहे गुरु माझा ॥ हालवील सकळ ब्रह्मांड चोजा ॥ शंकराचें अस्त्र ओजा ॥ करकमळीं मिरवतसे ॥८६॥

अष्टभैरव महादारुण ॥ अजिंक्य देवांदानवांकारण ॥ त्यांसी बळें करुनि कंदन ॥ शरणागत आणिलें ॥८७॥

पाहे केवढा मारुतसुत ॥ जेणें विजयी केला रघुनाथ ॥ तया मस्तकीं देऊनि पर्वत ॥ उभा केला स्तंभापरी ॥८८॥

वीरभद्र प्रतापतरणी ॥ देवदानवां अजिंक्य करणी ॥ तयाचा प्राण कंठीं आणुनी ॥ शरणागत तो केला ॥८९॥

द्वादशकळी तीव्र आदित्य ॥ तयाचा उलथोनि पाडिला रथ ॥ सकळ देव शरणागत ॥ होऊनि लोटले पायासी ॥९०॥

तरी प्रतापी गुरु ऐसा ॥ भक्त सोडवीत नरकक्लेशा ॥ तयाच्य वरदकृपें ऐसा ॥ आतांचि पाहें हे भ्रष्टा ॥९१॥

मग घेऊनि भस्मचिमुटी ॥ मंत्रप्रयोग बोले होटीं ॥ संजीवनी ते पीयूषथाटी ॥ सकळ फळातें मिरवली ॥९२॥

ऐसीं सकळ प्रयोगीं फळें संपूर्ण ॥ जैसीं तैसीं ठेलीं होऊन ॥ तें कानिफानाथ पाहून ॥ मनीं शंकित पैं झाला ॥९३॥

योजूनि सवें मुख वोठीं ॥ विस्मय करीत आपुले पोटीं ॥ म्हणे धन्य हा प्रतापजेठी ॥ जगामाजी मिरविला ॥९४॥

सकळ टाकूनि विरुद्ध भाषण ॥ धांवोनि दिधलें आलिंगान ॥ म्हणे धन्य तूं एक निपुण ॥ गुरुपुत्रता मिरविशी ॥९५॥

परी ऐशा बोलतां विरुद्ध बोला ॥ मातें सर्वज्ञ लाभ झाला ॥ शोधित फिरलों जालिंदराला ॥ ठाव लाधला तुजपासीं ॥९६॥

यापरी गोरक्ष बोले वचन ॥ हें बोलिलासी अति अप्रमाण ॥ माझा लाभ तुजकारण ॥ तुझा लाभ मज झाला ॥९७॥

ते बोल नव्हे वाईट ॥ दाविते झाले मार्ग चोखट ॥ गुप्तगुरुचें उघडूनि कपाट ॥ मार्गदिवटा पैं केला ॥९८॥

तरी आतां उत्तम झालें ॥ दृष्टीं पाहूं गुरुपाउलें ॥ ऐसें वदूनि प्रीतीं नमिलें ॥ एकमेकां तें वेळा ॥९९॥

याउपरी गौरनंदन ॥ स्पर्शास्त्र मुखी जल्पून ॥ वृक्षांदेठीं फळे नेऊन ॥ जेथील तेथें जडियेलीं ॥१००॥

मग पुन्हां करोनि नमनानामन ॥ प्रांजळ वर्णित वर्तंमान ॥ एकमेकांतें विचारुन ॥ आदेश म्हणवूनि जाताती ॥१॥

गोरक्ष चालिला स्त्रीदेशांत ॥ कानिफा गौडबंगाली जात ॥ हेळापट्टण लक्षूनियां पंथ ॥ कूच मुक्काम साधीतसे ॥२॥

परी तीव्र होऊनि अति चित्तीं ॥ म्हणे जातांचि भस्म करीन नृपती ॥ अहा जालिंदर गुरुमूर्ती ॥ दुखविली नष्टानें ॥३॥

ऐसें म्हणोनि वारंवार ॥ परम क्रोधाचा वैश्वानर ॥ शिखा डुलवी स्वअंगावर ॥ अहाळूनि पाडावया ॥४॥

तन्न्यायें तीव्रमती ॥ चित्तकुंडी पावकस्थिती ॥ प्रदीप करोनि नृपआहुती ॥ इच्छूनियां जातसे ॥५॥

तच्छिष्यकटकथाटी ॥ गमन करितां वाटोवाटीं ॥ तंव हेळापट्टण काननपुटीं ॥ जाऊनियां पोहोंचला ॥६॥

तो वृत्तांत रायासी कळला ॥ कानिफा आले गावाला ॥ मग परिवारासहित गोपीचंद वहिला ॥ सवें सामोरा जातमे ॥७॥

चित्तीं म्हणे मम वैभवा ॥ योग्य दिसे महानुभावा ॥ तरी गुरु हाचि करावा ॥ कायावाचाभावानें ॥८॥

सातशें शिष्यकटक भारी ॥ पूर्णयोगी ब्रह्मचारी ॥ गज वाजी स्यंदनी स्वारी ॥ जगामाजी मिरवतसे ॥९॥

सिद्ध करुनि चमूभार ॥ शिबिकासनें तुरंग अपार ॥ अन्य मंडळी वीर झुंजार ॥ रायासवें मिरवले ॥११०॥

रायमस्तकीं एकशत ॥ चंद्राकृती देदीप्यवंत ॥ ऐसीं छत्रें वर्णिता बहुत ॥ वाढेल ग्रंथ आगळा ॥११॥

एक सहस्त्र सातशें मिती ॥ बरोबरीचे सरदार असती ॥ तयांचीं छत्रें पंच असती ॥ चंद्राकीं मिरवत ॥१२॥

हेमतगटी झालरा शिल्पयुक्तीं ॥ छत्रकळसाची अपार दीप्ती ॥ रत्नखचित अर्का म्हणती ॥ तेज सांडी तूं आपुलें ॥१३॥

ऐशा संपत्तिसंभारेसी ॥ ठेंगणें भाविती अमरपदासी ॥ मार्गी चालतां मांत्रिकासी ॥ पाचारी तो नृपनाथ ॥१४॥

म्हणती प्रारब्धयोगेंकरुन ॥ येथें पातलें सिद्धरत्न ॥ तरी याचा अनुग्रह घेऊन ॥ ईश्वरभक्तीं परिधानूं ॥१५॥

हा श्रीगुरु आहें योग्य मातें ॥ माझी संपत्ती भूषणभरतें ॥ जगामाजी दिसे सरितें ॥ योगायोग्य उभयतीं ॥१६॥

नातरी गुरु मम मातेनें ॥ योजिला होता कंगालहीन ॥ रत्नपति काच आणून ॥ भूषणातें मिरवीतसे ॥१७॥

कीं कल्पतरुच्या बागायतीं ॥ कंटकतरु बाभूळवस्ती ॥ कीं अर्कचंद्राचे मध्यपंक्ती ॥ काजव्यानें मिरवावें ॥१८॥

मी भूप माझे पंक्ती ॥ भूपती असावा सर्वज्ञमूर्ती ॥ घृतशर्करा दुग्धसरितीं ॥ लवण कैसें वाढावें ॥१९॥

अमंगळ गल्ली कुश्वल स्थान ॥ बहुत ज्ञानी पिशाचसमान ॥ तो गुरु मातेंनें ॥ जालिंदर योजिला ॥१२०॥

अहो ती योग्य नसे संगत ॥ काय केलें स्त्रीजातींत ॥ परी आतां उदेलें उचिताउचित ॥ गुरु कानिफा आम्हांसी ॥२१॥

ऐसें वदूनि मंत्रिकासी ॥ राव जातसे कटकप्रदेशी ॥ घेऊनि सवें संभारासी ॥ षोडशोपचार आदरें ॥२२॥

ऐसेपरी कटकथाटीं ॥ राव जाय सुगम वाटीं ॥ त्या मार्गी योगींद्र जेठी ॥ जाऊनियां मिळाला ॥२३॥

परी येतां देखतांचि गोपीचंद ॥ हदयीं धडाडला अपार क्रोध ॥ परी विवेक अर्गळा अपार ॥ तेणें अक्रोध मनामाजी संचरला ॥२४॥

आतांचि शापुनि करीन भस्म ॥ परी कार्य सुगम ॥ उरकोनि घ्यावा मनोधर्म ॥ आघीं पाहूनि गुरुचरणपद्म ॥ शासनातें मग ओपूं ॥२६॥

ऐसा विचार करुनि चित्तीं ॥ स्तब्ध राहिला योगींद्र जती ॥ क्रोधानळा समूळ शांती ॥ बोधलक्ष्मी स्थापीतसे ॥२७॥

जैसे शस्त्रास्त्री निपुण ॥ जेवीं रक्षिती प्रतापवान ॥ परी कार्यसंबंधीं देदीप्यमान ॥ दर्शविती लोकांतें ॥२८॥

तरी प्रथम श्रीगुरुमूर्ती ॥ प्रत्यक्ष करावी याचे हातीं ॥ मग क्रोधानळासी दुस्तर आहुती ॥ गोपीचंद योजावा ॥२९॥

ऐसिये विचारीं शब्दबोधें ॥ कानिफा राहिला स्तब्ध ॥ येरीकडे गोपीचंद ॥ चरणावरी लोटला ॥१३०॥

उभा राहिला समोर दृष्टीं ॥ नम्रोत्तर बोले होटीं ॥ जोडोनियां करसंपुटीं ॥ विनवणी विनवीतसे ॥३१॥

हे महाराजा दैवयोगा ॥ मज आळशावरी गंगा ॥ वोळलासी कृपाओघा ॥ अनाथा सनाथ करावया ॥३२॥

तुम्ही कृपाळू संतसज्जन ॥ दयाभांडार शांतिरत्न ॥ ज्ञानविज्ञान आस्तिककर्म ॥ गृहस्थांसीं कल्पावें ॥३३॥

ब्रह्मी पावला तत्त्वतां ॥ षड्रगुणासी विषयां दमितां ॥ सकळ भोगूनि अकर्ता ॥ मिरवतसां जगामाजी ॥३४॥

आणि जगाच्या विषयतिमिरीं ॥ ज्ञानदिवटी तेजारी ॥ मिरवूनि सुख सनाथपरी ॥ दाविते झाला महाराजा ॥३५॥

ऐसे साधक याचकमणी ॥ तुम्ही कल्पतरु कल्पनापूर्णी ॥ ऐसिये स्थिती जान्हवी जीवनी ॥ बोळविलीत मजवरुती ॥३६॥

परी श्रीरायाचें वागुत्तर ॥ ऐकूनि कानिफा मनोहर ॥ तेणें चित्तशक्तितरुवर ॥ आनंदशांती मिरवली ॥३७॥

देहीं क्रोधाचा वैश्वानर ॥ पेटवा घेत होता अपार ॥ तरी रावउत्तराचें सिंचननीर ॥ होतांचि शांति वरियेली ॥३८॥

मग रायासी धरुनि करीं ॥ बैसविला स्वशेजारीं ॥ मग बोलत वागुत्तरीं ॥ कुशळ असा कीं महाराजा ॥३९॥

म्हणे राया अनुचित केलें ॥ परी तव भाग्य सबळ पाहिलें ॥ तेणेंकरुनि शांतीतें वरिलें ॥ मम मानसें महाराजा ॥१४०॥

नातरी अनर्थासी गांठी ॥ पडत होती प्राणासी मिठी ॥ परी तव भाग्यउत्तराचे देठीं ॥ शांतिफळें मिरवलीं ॥४१॥

तरी आतां असो कैसें ॥ वेगीं चाल पट्टणास ॥ तेथें सकळ इतिहास ॥ निवेदीन तुज राया ॥४२॥

मग बैसूनि शिबिकासनीं ॥ काटकासह ग्रामासी येवोनि ॥ राये राजसदना आणोनी ॥ कनकासनीं वाहिला ॥४३॥

वाहिला तरी प्रीतीकरुनी ॥ षोडशोपचारें पूजिला मुनी ॥ हेमरत्नीं आणि वस्त्रभूषणीं ॥ नम्रवाणी बोलतसे ॥४४॥

हे महाराजा योगसंपत्ती ॥ कामना वेधली माझे चित्तीं ॥ अनुग्रहीं चोज घेऊनि निगुती ॥ सनाथपणी मिरवावें ॥४५॥

ऐसी वेधककामना चित्तीं ॥ प्रथम भागीं मिरवत होती ॥ त्यांत उदेली कोपयुक्ती ॥ वैश्वानरशिखा ते ॥४६॥

तेणें आनंदोनि उदयाचा तरु ॥ वोळलासे योगधीरु ॥ मग पुढें वासनाफळकारु ॥ प्रेरावयातें पावला ॥४७॥

नृप म्हणे अर्थ उघडून ॥ चित्तीं मिरवा समाधान ॥ नातरी भययुक्त भिरड पूर्ण ॥ चित्ततरुतें स्पर्शीतसे ॥४८।

तरी प्रांजळ करुनि मातें ॥ कृपें ओपूनि अनुग्रहातें ॥ आपुला साह्य म्हणोनि सरतें ॥ तिहीं लोकीं मिरवावें ॥४९॥

कानिफा म्हणे नृपा ऐक ॥ मम अनुग्रहाचें उत्तम दोंदिक ॥ घेऊं पाहसी भावपूर्वक ॥ परी तुवां भाव नासिला ॥१५०॥

जैसें दुग्ध पवित्र गोड ॥ परी लवण स्पर्शितां परम द्वाड ॥ तेवीं तूतें घडूनि विघड ॥ आलें आहे महाराजा ॥५१॥

अरे माझा अनुग्रह घ्यावया पाहसी ॥ परी ज्याचा अनुग्रह मजसी ॥ तो तूं स्वामी महागर्तेसी ॥ अश्वविष्ठेंत स्थापिलाज ॥५२॥

परी तुझें आयुष्य लाग ॥ पूर्वपुण्याचा होता योग ॥ म्हणोनि क्रोधानळ मग ॥ शांतिदरीं दडाला हो ॥५३॥

नातरी महाराज जालिंदर ॥ प्रळयकाळीचा वैश्वानर ॥ तुझे वैभवाचें अपार नीर ॥ भस्म करिता क्षणार्धे ॥५४॥

जयाच्या प्रतापाची सरी ॥ कोण करी बोल वागुत्तरीं ॥ जेणें स्वर्गदेवतांची थोरी ॥ झाडोझाडीं लाविली ॥५५॥

मग साद्यंत वराची कथा ॥ तया नृपातें सांगतां ॥ तेणेंही सकळ ऐकूनि वार्ता ॥ भय उदेलें चित्तांत ॥५६॥

अंगीं रोमांच आले दाटून ॥ शरीरीं कापरें दाटले पूर्ण ॥ मग धरोनि त्याचे चरण ॥ नम्रपणें विनवीतसे ॥५७॥

म्हणे महाराजा योगवित्त ॥ घडूनि आलें तें अनुचित ॥ तरी आतां क्षमा उचित ॥ प्रसाद करा दासावरी ॥५८॥

या ब्रह्मांडपंडपाव ॥ मजएवढा कोणी नाहीं पतित ॥ अहा ही करणी अघटित ॥ घडूनि आली मजलागीं ॥५९॥

परी सदैव मायेपरी ॥ शांति वरावी हदयांतरीं ॥ बहु अन्याय होतां किशोरी ॥ अहितातें टेकेना ॥१६०॥

तुम्ही संत दयावंत ॥ घेतां जगाचे बहु आघात ॥ अमृतोपम मानूनि चित्त ॥ कृपा उचित दर्शवितां ॥६१॥

जैसा झाडा घातला घाव ॥ एकीं लावणी केली अपूर्व ॥ परि उभयतां एकचि छाव ॥ मिरवूं शके जैशी कां ॥६२॥

कीं सरितापात्रीं नीरओघीं ॥ धुती पूजिती मळसंगी ॥ परी एकचि तों उभयप्रसंगी ॥ मिरवली कीं सरिता ते ॥६३॥

कीं तस्कारा होतां घरांत रिघावा ॥ त्यासही प्रकाश देई जैसा दवा ॥ तन्न्याय संतभावा ॥ मिरवूं जात महाराजा ॥६४॥

तरी आतां असो कैसें ॥ क्षमावोढण करी आम्हांस ॥ दुष्कृतसरिताप्रवाही विशेष ॥ ओढूनि काढीं महाराजा ॥६५॥

ऐसें ऐकूनि तयाचें वचन ॥ नाभी म्हणे गजकर्णनंदन ॥ मग रायालागीं सवें घेऊन ॥ स्वशिबिरातें पातला ॥६६॥

परी हा वृत्तांत ऐकूनि ॥ परिचारिका धांवल्या तेथूनी ॥ त्यांनी जाऊनि सकळ युवतींलागोनी ॥ मैनावतीते सांगितलें ॥६७॥

हे माय वो भक्तिसंपादनीं ॥ जालिंदरगुरु तुम्हांलागुनी ॥ परी तयाची रायें विपत्तीं करुनी ॥ महीगर्ते मिरविला ॥६८॥

तेंही अश्वाविष्ठेत ॥ टाकिला आहे दशवरुपांत ॥ ही राजदरबाअ ऐकूनि मात ॥ तुम्हां आम्हीं निवेदिलें ॥६९॥

म्हणाल कैसी कळली मात ॥ तरी जालिंदराचा आला सुत ॥ अपार वैभव कानिफानाथ ॥ विद्यार्णव दुसरा ॥१७०॥

तरी तयाचें वैभव पाहून ॥ शेवटीं नटला आपुला नंदन ॥ परी जालिंदराचें वर्तमान ॥ श्रुत केलें तेणेंचि ॥७१॥

आता राव तयाचे शिबिरीं ॥ गेला आहे सहपरिवारीं ॥ तेथें घडेल जैसेपरी ॥ तैसे वृत्त सांगूं पुढें ॥७२॥

ऐसें सांगतां युवती ॥ हदयीं क्षोभली मैनावती ॥ परी पुत्रमोहाची संपत्ती ॥ चित्तझुलारी हेलावे ॥७३॥

येरीकडे नृपनाथ ॥ मुनिशिबिरा जाऊनि त्वरित ॥ उत्तम अगारीं अनन्य पदार्थ ॥ इच्छेसमान भरियेले ॥७४॥

सदा सन्मुख कर जोडून ॥ अंगें धांवे कार्यासमान ॥ जेथील तेथें अर्थ पुरवून ॥ संगोपन करीतसे ॥७५॥

जैसे दुर्वासा अतिथी सकळ ॥ सेवे आराधी कौरवपाळ ॥ तन्न्याय हा भूपाळ ॥ नाथालागी संबोखी ॥७६॥

असो ऐसे सेवेप्रकरणी ॥ अस्तास गेला वासरमणी ॥ मग रायातें आज्ञा देऊनी ॥ बोळविला सदनातें ॥७७॥

राव पातला सदनाप्रती ॥ परी येतांचि वंदिली मैनावती ॥ मग झाला वृत्तांत तियेप्रती ॥ निवेदिला रायानें ॥७८॥

वृत्तांत निवेदूनि तिजसी ॥ तुवां जाऊनि शिबिरासी ॥ युक्तिप्रयुक्ती बोधूनि त्यासी ॥ महाविघ्ना निवटावें ॥७९॥

मग अवश्य बोलूनि मैनावती ॥ शिबिरा आसनीं जाऊं पाहती ॥ शीघ्र येऊनि शिबिराप्रती ॥ कानिफानाथ मिरवला ॥१८०॥

वंदूनि निकट बैसली तेथ ॥ म्हणे महाराजा गुरुनाथ ॥ कोण तुम्ही वरिला अर्थ ॥ नाथपंथी मिरवावया ॥८१॥

तरी या नाथपंथिका ॥ मीही मिरवतें महीलोका ॥ तरी मम मौळी वरदपादुका ॥ श्रीजालिंदराची मिरवितें ॥८२॥

ऐसी ऐकोनि तियेची वाणी ॥ बोलता झाला कानिफा मुनी ॥ ऐसी असूनि बरवी करणी ॥ जालिंदरातें मिरविली ॥८३॥

तूं अनुग्रही असतां निश्वित ॥ गुरु ठेवावा अश्वविष्ठेंत ॥ मैनावती म्हणे श्रुत ॥ आजि झालें महाराजा ॥८४॥

मग आपुली कथा मुळापासुनी ॥ तया नाथासी निवेदूनी ॥ हें स्वसुताहातीं झाली करणी ॥ मज न कळतां महाराजा ॥८५॥

तरी आतां झालें कर्म ॥ सज्ञाना सांवरी दुर्गम ॥ परी रायाचें दुष्टकर्म ॥ टाळूनि सुपंथ मिरवीं कां ॥८६॥

ऐसें सांगूनि तयाप्रती ॥ मोहों उपजला अति चित्तीं ॥ मग म्हणे श्रीगुरुमूर्ती ॥ दृश्य करा लोकांत ॥८७॥

म्हणशील सुताचे हातेंकरुन ॥ कां न करिसी दृश्यमान ॥ परी नेणों जालिंदराचा कोपाग्न ॥ धांव घेईल पुढारां ॥८८॥

तरी बोधावा युक्तिप्रयुक्तीं ॥ रक्षूनियां आपुल्या भाच्याप्रती ॥ दृश्य करुनि गुरुमूर्ती ॥ सत्कीर्ती भाच्या वरीं कां ॥८९॥

मग या ब्रह्मांडमंडपांत ॥ कीर्तिध्वज अति लखलखीत ॥ हेळाऊनि परम लोकांत ॥ कीर्तिध्वज फडकेल ॥१९०॥

ऐसें बोलूनियां तयाप्रती ॥ मग उठती झाली मैनावती ॥ त्यानेंही नमूनि परमप्रीती ॥ बोळविलें भगिनीतें ॥९१॥

पूर्ण आश्वासन देऊन ॥ म्हणे रायाचें कल्याण इच्छी पूर्ण ॥ श्रीगुरुचरण पाहूनि जाण ॥ सकळ संशय सोडीं कां ॥९२॥

ऐशी आश्वासूनि माता ॥ श्रीनाथ झाला बोळविता ॥ असो मैनावती तत्त्वतां ॥ नमूनि आली सदनासी ॥९३॥

स्वसुतातें पाचारुन ॥ सकळ सांगितलें वर्तमान ॥ मग सकळ भयाचें दृढासन ॥ भंगित झालें तत्क्षणीं ॥९४॥

जालिंदराचे अनुग्रहासहित ॥ आश्वासीत कानिफानाथ ॥ ऐसा सकळ सांगूनि वृत्तांत ॥ भयमुक्त तो केला ॥९५॥

असो आतां येथून ॥ पुढिलें अध्यायीं धुंडीनंदन ॥ नरहरिवरदें श्रोत्यांकारण्झ ॥ मालू निवेदिल गुरुकृपें ॥९६॥

स्वस्ति श्रीभक्तिकथासार ॥ संमत गोरक्षकाव्य किमयागार ॥ सदा परिसोत भाविक चतुर ॥ षोडशाध्याय गोड हा ॥१९७॥

श्रीकृष्णार्पणमस्तु ॥ शुभं भवतु ॥ अध्याय ॥१६॥ ओंव्या ॥१९७॥